Читать книгу Płazy świata - Joanna Mazgajska - Страница 16

Płazy beznogie są niezwykłą grupą, ponieważ wyjątkowo rzadko występująca u płazów ogoniastych i bezogonowych żyworodność, jest u nich nadzwyczaj częsta.

Rozmnażają się co rok lub dwa lata. Gatunki żyworodne zwykle rozmnażają się co dwa lata. U niektórych płazów beznogich z wiekiem samice zaczynają rosnąć szybciej niż samce (widoczne dysproporcje ujawniają się w czwartym roku życia). Wciąż bardzo niewiele wiadomo o doborze płciowym i godach tej grupy zwierząt. Zaloty i kopulacja były obserwowane jedynie u jednego gatunku – płazowca murenowatego* (Typhlonectes compressicauda), od dwudziestu lat sprzedawanego jako zwierzę akwariowe pod nazwą handlową „gumowe węgorze” lub „czarne węgorze” (ang. „rubber eels” i „black eels”). Warto tu wspomnieć, że większość osób nabywających te zwierzęta nie wiedziało nawet, iż są to płazy. Wiele gatunków płazów beznogich znanych jest na podstawie jednego osobnika złapanego mniej lub bardziej przypadkowo podczas ekspedycji naukowej. Interesująca jest odkryta w ostatnich latach i wciąż mało poznana sprawa opieki samicy nad młodymi u niektórych gatunków. Prawdopodobnie ich młode mogą być karmione wydzieliną skóry matki.

U beznogich występuje zapłodnienie wewnętrzne. Samce mają organ kopulacyjny, który zostaje wnicowany do kloaki samicy.

Część gatunków składa jaja, z których wylęgają się larwy żyjące w wodzie. Wielkość złożenia u poszczególnych gatunków waha się między pięcioma (marszczelec taitański* – Boulengerula taitana) a kilkudziesięcioma jajami. Większość składa dwadzieścia do pięćdziesięciu jaj. Jaja wielu gatunków, np. marszczelca pierścieniowego (Siphonops annulatus) czy marszczelca tropikalnego* (Caecilia orientalis) są tak przezroczyste, że embriony są całkowicie widoczne podczas rozwoju. Jaja tego gatunku są połączone ze sobą za pomocą galaretowatych sznureczków biegnących od każdego jaja. Znaleziono je m.in. w stercie rozkładającego się drewna. Wiele gatunków kopie jednak specjalne nory w wilgotnej ziemi, gdzie samice składają jaja.

Rozwój larw płazów beznogich następuje w różnym czasie. U łusecznika lepkiego (Ichthyophis glutinosus) trwa wyjątkowo długo (do 50 tygodni). Niektóre taksony osiągają dojrzałość płciową dopiero w trzecim roku życia (np. płazowiec murenowaty – Typhlonectes compressicauda).

Jaja marszczelca tropikalnego (Caecilia orientalis), fot. Chris Funk

Larwy Gymnophiona są morfologicznie podobne do dorosłych, brak im kończyn, ale mają jedną lub dwie pary szpar skrzelowych oraz linię boczną. Poza tym posiadają pionową płetwę ogonową i nie mają nigdy pojedynczych łusek, które występują u dojrzałych płciowo osobników wielu gatunków. Embriony mają stosunkowo długie, cienkie skrzela zewnętrzne, ale ulegają one redukcji w okresie klucia się z jaj lub narodzin.

Ciekawostką jest, iż samice u gatunków jajorodnych pilnują jaj aż do wyklucia się larw lub przeobrażonych młodych. U niektórych płazów beznogich (rodzaje Ichthyophis i Idiocranium) samice owijają się wokół jaj, chroniąc je nie tylko przed drapieżnictwem, ale także przed utratą wilgoci. Po wykluciu larwy dopełzają do pobliskich cieków wodnych. U części gatunków, np. lepiej ostatnio poznanego afrykańskiego marszczelca taitańskiego oraz Geotrypetes seraphini czy marszczelca pierścieniowego odkryto, iż samica nie opuszcza młodych po ich wykluciu się z jaj, lecz pozostaje z nimi dalej w ziemnej norze. We wspomnianych wyżej przypadkach przypuszcza się, że samica karmi młode wydzieliną swojej skóry.

Znacząca część, co najmniej 50%, płazów beznogich to gatunki żyworodne, rodzące przeobrażone już młode. Takie wnioski uzyskano często nie z badań terenowych, lecz na podstawie pojedynczych okazów muzealnych danych gatunków, u których podczas sekcji znajdowano embriony, nie stwierdzano zaś jaj. U przebadanych taksonów ciąża trwa siedem do jedenastu miesięcy. Żyworodne beznogie wykształciły szereg przystosowań umożliwiających taki typ rozmnażania się. U stosunkowo dobrze poznanego płazowca murenowatego części jajowodów przekształciły się w odpowiednik macicy – pseudomacicę. Młode embriony najpierw odżywiają się substancjami odżywczymi zawartymi w żółtku jaja, a kiedy te wyczerpią się, potrzebne do życia składniki czerpią z pseudomacicy. Podobne mechanizmy rozwoju embrionalnego występują u dżdżownicznika lśniącego* (Dermophis mexicanus), z tym, że jajowody nie są przekształcone w odpowiednik macicy ssaków. Można więc przypuszczać, zakładając, że inne żyworodne beznogie mają zbliżoną biologię do wspomnianych gatunków, iż u Gymnophiona występuje prawdziwa żyworodność, nie zaś jajożyworodność. Larwy beznogich czerpią specjalną substancję odżywczą tzw. mleczko, wygryzając ją ze ścian pseudomacicy wraz z kawałkami nabłonka. Mają w tym celu wykształcony specjalny narząd gębowy – zęby płodowe. Uważa się, że gryzienie ścian pseudomacicy pobudza sekrecję nabłonka. U płazowca murenowatego stwierdzono, iż dodatkowym źródłem pożywienia dla rozwijających się larw są inne embriony (zjawisko adelfofagii) lub jaja (oofagia). Zęby płodowe młodych beznogich wypadają wkrótce po ich urodzeniu.