Читать книгу Płazy świata - Joanna Mazgajska - Страница 9

Zapłodnienie u płazów jest przeważnie zewnętrzne i u znacznej części gatunków zachodzi w wodzie. Jest to związane z brakiem narządu kopulacyjnego wśród większości przedstawicieli gromady i koniecznością przebywania plemników w środowisku wodnym. Za pomocą wici podpływają one w pobliże jaj. Środowisko takie występuje wewnątrz dróg rodnych lub w zbiorniku wodnym. Są też nieliczne gatunki (np. chwytnica czerwonooka – Agalychnis callidryas), których samica w momencie składania jaj i zapłodnienia zewnętrznego na lądzie wypuszcza wodę z pęcherza moczowego, by umożliwić ruch plemników.

Z kolei u wszystkich płazów beznogich występuje zapłodnienie wewnętrzne – samce mają tak przekształconą część kloaki, by mogła ona być wnicowywana do kloaki samicy. U wielu płazów ogoniastych zapłodnienie wewnętrzne polega na tym, iż samiec składa na podłożu lub przekazuje bezpośrednio do steku samicy pakiety spermatoforów. Partnerka wchłania je za pomocą ruchomych warg kloakalnych.

U kilku gatunków płazów bezogonowych także występuje zapłodnienie wewnętrzne.

Większość płazów składa jaja w wodzie, jednak składanie ich poza zbiornikiem (w norach ziemnych, na liściach, gałęziach, w dziuplach, w zagłębieniach gruntu, wśród ściółki leśnej, na wilgotnych skałach) jest dość powszechne i występuje w różnych grupach.

Z jaj rozwijają się przeważnie wolno żyjące larwy zamieszkujące środowisko wodne. U wielu gatunków płazów, zwłaszcza jeśli jaja składane są na lądzie, wylęgają się przeobrażone już osobniki.

Larwy przeważnie w początkowym okresie nie mają kończyn. U większości gatunków pojawiają się one zazwyczaj później, w miarę rozwoju.

U płazów bezogonowych najpierw wyrastają kończyny tylne, a u płazów ogoniastych – przednie. Wiele płazów składa jaja w wilgotnych miejscach na lądzie, w okolicach zbiorników wodnych. W późniejszym okresie są one często zalewane przez deszcze, co przeważnie powoduje wykluwanie się jaj. Jajo płaza nie ma skorupki, a jedynie galaretowatą otoczkę i jest podatne na brak wilgoci i wyschnięcie. Musi więc rozwijać się w wilgotnym środowisku.

Rozwój embrionalny może się odbywać całkowicie w ciele matki (żyworodność). U płazów występuje zarówno jajożyworodność, jak i prawdziwa żyworodność.

Płazy, w zależności od gatunku mogą składać od jednego do wielu tysięcy jaj. Schematy rozrodcze w poszczególnych rodzinach czy rodzajach płazów mogą znacznie odbiegać od siebie. Ta gromada, wbrew obiegowym opiniom, ma znacznie bardziej różnorodne zachowania związane z rozmnażaniem niż np. gady, ptaki czy ssaki. Czasami przybierają one zgoła niezwykłe formy, takie jak przechowywanie inkubowanych jaj w żołądku, w rezonatorach, na grzbiecie lub zaplecionych jak sznur między tylnymi nogami.

Składanie jaj na lądzie jest wielkim krokiem niektórych płazów w kierunku kolonizacji lądu. Uniezależnienie się od środowiska wodnego nastąpiło we wszystkich trzech rzędach: Anura, Caudata i Gymnophiona.

Część płazów rodzących młode to gatunki jajożyworodne – czyli takie, u których zarodki odżywiają się żółtkiem jaja (np. Mertensiella caucasica, Salamandra salamandra, Salamandra algira, Salamandra corsica, Nectophrynoides tornieri, Eleutherodactylus jasperi, Nectophrynoides viviparus). W kilku rodzinach płazów beznogich, u niektórych gatunków salamander (np. u salamandry czarnej – Salamandra atra) i jednego płaza bezogonowego (Nectophrynoides occidentalis), stwierdzono prawdziwą żyworodność polegającą na tym, że embriony czerpią substancje odżywcze wprost z jajowodu. Wbrew powszechnej obiegowej opinii wiele gatunków płazów opiekuje się swym potomstwem. Zależnie od gatunku przebywają w pobliżu jaj lub powracają do nich co jakiś czas, by sprawdzić ich stan. Są takie, które potrafią w razie potrzeby nawodnić złożenie lub oczyścić je z pleśni.

Niektóre płazy ogoniaste „wysiadują” jaja owijając się wokół nich. Istnieją także gatunki Anura, które składają kilka dodatkowych niezapłodnionych jaj, by zapewnić pokarm potomstwu. Wiele nosi je po prostu ze sobą.

Płazy głównie opiekują się swymi jajami, ale są gatunki we wszystkich trzech rzędach, u których jeden z rodziców przebywa także z wylęgłym z nich potomstwem. Są doniesienia na temat istnienia grup rodzinnych u kalifornijskiej salamandry nadrzewnej*, w skład których wchodzą oboje rodzice i ich dzieci. Wydaje się też, iż niektóre gatunki płazów beznogich mogą karmić swe młode specjalną wydzieliną własnego naskórka. Istnieją płazy, które są gotowe na największe poświęcenie, broniąc potomstwa przed znacznie większym wrogiem (np. żaba bucząca*).