Читать книгу Płazy świata - Joanna Mazgajska - Страница 15

Zwierzęta te najczęściej można spotkać przy brzegach wód, gdzie gleba jest wilgotna i bogata w szczątki organiczne. Choć większość przedstawicieli płazów beznogich prowadzi podziemny tryb życia, niektóre żyją w wodzie (rodzina Typhlonectidae: dwa rodzaje Typhlonectes i Potomotyphlus) lub jej pobliżu. Część gatunków żyje nie pod ziemią, lecz pod kamieniami, zbutwiałymi szczątkami lub korzeniami roślin, np. seszelski endemiczny gatunek Hypogeophis rostratus. Nawet najbardziej przystosowane do środowiska wodnego gatunki sprawnie ryją w ziemi, zaś gatunki ryjące potrafią pływać. Mimo iż większość beznogich woli wilgotne środowisko, kilka gatunków (np. Siphonops paulensis spotykany w termitierach i mrowiskach) preferuje tereny stosunkowo suche. Afrykański Geotrypetes seraphini żyje w norach wykopanych w piaszczystych brzegach rzek. Inne gatunki prowadzą wodny lub ziemnowodny tryb życia. Marszczelca taitańskiego* – Boulengerula taitana spotkano na wysokości 2500 m n.p.m. w górach Kenii, w glebie bogatej w materię organiczną, na głębokości do 64 cm. Z uwagi na swój skryty i przeważnie podziemny tryb życia Gymnophiona są wyjątkowo mało poznaną, choć w ostatnich latach coraz częściej badaną grupą zwierząt.

Płazy beznogie potrafią poruszać się po powierzchni ziemi wyginając ciało na boki jak wąż. Jest to najbardziej typowy dla tej grupy sposób poruszania się. Podczas rycia w wąskich tunelach stosują inną technikę: najpierw do przodu maksymalnie wysuwa się masywna głowa osadzona na kręgosłupie, a później w jej stronę przemieszczają się pozostałe części ciała. Przy poruszaniu się biorą udział siły hydrostatyczne związane z przemieszczaniem się płynów ciała, dla których przeciwwagą jest garnitur ścięgien otaczających jamę ciała.

Geotrypetes seraphini, fot. Henk Wallays

Niektóre gatunki, np. Chthonerpeton indistinctum z równą łatwością poruszają się w przód, jak i w tył.

Wszystkie beznogie, zarówno dorosłe osobniki, jak i wolno żyjące larwy są drapieżne. Żywią się bezkręgowcami, np. dżdżownicami i innymi ziemnymi skąposzczetami, owadami – termitami, świerszczami, mrówkami, ślimakami oraz kręgowcami: małymi płazami, wężami i jaszczurkami. Wodne beznogie mogą zjadać martwe ryby. Niektóre w niewoli żywiono prócz dżdżownic mielonym mięsem, mrożonymi pstrągami, a nawet myszami. Larwy Gymnophiona zjadały w niewoli larwy owadów. Czasem w żołądkach tych płazów znajdowane są szczątki roślinne i ziemia.

Język beznogich jest mniej wypukły niż u innych płazów i nie bierze udziału w łapaniu ofiary. Jest ona chwytana otwartym pyskiem i przytrzymywana za pomocą zakrzywionych do środka zębów. Ich liczba wzrasta podobnie jak u innych płazów przez całe życie, co umożliwia przytrzymywanie podczas połykania coraz większych ofiar w miarę wzrostu płaza. Język jest pomocny przy ustawianiu ofiary w pozycji dogodnej do połknięcia. Strategie postępowania z ofiarą różnią się u poszczególnych gatunków. Niektóre potrafią przypuścić błyskawiczny atak na wybrane zwierzę. Potem ofiara może być od razu połknięta, lub ciągnięta w głąb tunelu ziemnego, gdzie jest zaduszona przyciskaniem do ściany lub płaz beznogi może się owinąć wokół ofiary, co ma jej uniemożliwić ucieczkę podczas pożerania.

Potencjalne drapieżniki płazów beznogich, mogące w miejscach ich występowania je zjadać, to ssaki ryjące, gady (np. wąż Micrurus corallinus), mrówki i ptaki. Prawdopodobnie beznogie bronią się wydzielanymi przez swoją skórę toksynami, które działają odstraszająco na część drapieżców i mogą (np. wydzieliny gruczołów łusecznika lepkiego) powodować częściowy paraliż drobnych zwierząt takich, jak ropuchy czy szczury.