Читать книгу Płazy świata - Joanna Mazgajska - Страница 7

Płazy są dość mało różnorodną morfologicznie grupą – między sobą mniej różnią się rozmiarami i kształtem niż gady. Pierwotnie były zwierzętami czworonożnymi, o ciele zakończonym ogonem i wyglądzie typowego płaza ogoniastego. Ten podstawowy model, istniejący nadal z powodzeniem u płazów ogoniastych, ewoluował w dwóch kierunkach, do płazów bezogonowych i beznogich. U płazów bezogonowych tułów jest skrócony, głowa jest niewyodrębniona z tułowia i sztywno z nim połączona, całe ciało zaś zwarte. U wielu przedstawicieli tego rzędu tylne kończyny są bardzo dobrze rozwinięte i umożliwiają dalekie skoki. Z kolei płazy beznogie przybrały robakowaty kształt ciała, przypominając przerośnięte dżdżownice. Nie mają kończyn, ani nawet pasów: barkowego i miednicowego. Ich czaszka jest wzmocniona, zaś kręgi niezwykle elastyczne.

Wszystkie płazy mają kilka wspólnych cech anatomicznych. Czaszka łączy się z kręgosłupem stawowo za pomocą dwóch kłykci potylicznych, dzięki czemu głowa nie może być skręcana na boki. Pierwszy kręg łączący się z kośćmi czaszki nazywany jest atlasem. Żebra, o ile występują, są w tej grupie słabo rozwinięte, krótkie i nie tworzą klatki piersiowej.

Większość współczesnych płazów ma prymitywne, słabo rozwinięte zęby. U wielu gatunków są one jednak silnie zredukowane. Są też takie, które w ogóle ich nie mają. U licznych płazów bezogonowych i ogoniastych występują rzędy tzw. zębów podniebiennych, czyli lemieszowych. Są to zęby umieszczone na podniebieniu, wewnątrz jamy gębowej płaza i często ułożone w rzędach.

U wielu płazów ogoniastych i bezogonowych rozwinął się wyspecjalizowany język: długi, szybki, cienki, precyzyjnie trafiający w cel. U niektórych gatunków zespół ścięgien i mięśni języka sięga w jamie ciała do połowy długości tułowia. Inne płazy (np. beznogie) mają język szeroki i niewyspecjalizowany, który nie bierze udziału w chwytaniu zdobyczy, a co najwyżej ustawia ją w pozycji dogodnej do połknięcia.

Larwy wszystkich płazów oraz niektóre wodne gatunki oddychają za pomocą skrzeli zewnętrznych. Nieliczne płazy (amfiumowate) posiadają skrzela wewnętrzne.

Płuca w tej gromadzie nie są zbyt dobrze wykształcone. Jeśli występują to składają się z dwóch worków. Wiele płazów częściowo uzupełnia oddychanie płucne przez skórę. Niektóre w ogóle nie mają płuc. Dotyczy to między innymi gatunków zamieszkujących szybko płynące strumienie, niosące dobrze natlenioną wodę.

Skóra płazów jest cienka i musi być względnie wilgotna, co umożliwia łatwą wymianę gazową. U wielu płazów lądowych (np. rodzina salamander bezpłucnych) istotną rolę w oddychaniu odgrywa błona śluzowa jamy gębowej.

Skóra u przedstawicieli tej gromady składa się z naskórka, pod którym leży strefa komórek gąbczastych (stratum spongiosum), a następnie warstwa tkanki łącznej włóknistej (stratum compactum). W sąsiedztwie komórek gąbczastych rozmieszczone są gruczoły ziarniste, gruczoły śluzowe, gruczoły mieszane oraz chromatofory (komórki barwnikowe), które także są w naskórku. U części gatunków płazów między stratum spongiosum a stratum compactum występuje warstwa komórek z dużą zawartością węglanu wapnia, proteoglikanów i glikozaminoglikanów, mająca chronić płazy przez odwodnieniem i demineralizacją. U płazów beznogich w warstwie komórek gąbczastych dodatkowo mogą występować pojedyncze łuski (nie u wszystkich gatunków).

Przeważnie barwy skóry płazów są dość monotonne, ale w okresie godowym lub u gatunków mieszkających w tropikach mogą być bardzo jaskrawe. Niektóre płazy (np. z rodziny rzekotkowatych) potrafią szybko zmieniać zabarwienie.

Serce płazów składa się z dwóch przedsionków i niepodzielonej komory. Krew: natleniona i odtleniona ulega tylko częściowemu zmieszaniu.

Inną cechą charakteryzującą płazy, jest posiadanie kloaki (steku), do której uchodzą końcowe części układów: pokarmowego, płciowego i moczowego. Zbędne produkty przemiany materii płazy wydalają w postaci mocznika.

Wszystkie płazy to zwierzęta zmiennocieplne.