Читать книгу Psychogeriatria - Группа авторов - Страница 4

Zgodnie z powszechnie przyjętą definicją psychopatologia jest gałęzią psychiatrii/psychologii klinicznej zajmującą się opisywaniem, wyjaśnianiem i porządkowaniem nieprawidłowych, chorobowych zjawisk psychicznych, którym przypisuje się znaczenie kliniczne, czyli objawów (symptomów) psychopatologicznych lub zespołów objawowych (syndromów). W szerszym rozumieniu za przedmiot psychopatologii przyjmuje się opisywanie zaburzeń psychicznych. Psychopatologia ogólna opisuje szeroki zakres zaburzeń stanu psychicznego, bez przypisywania ich do poszczególnych jednostek chorobowych (np. definiuje i klasyfikuje urojenia, które mogą być elementem wielu różnych schorzeń, czy opisuje zespół katatoniczny, który może stanowić jeden z podtypów schizofrenii, ale też wystąpić u osoby z głęboką depresją czy z organicznym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego). Natomiast psychopatologia szczegółowa zajmuje się opisem konkretnych chorób i zaburzeń psychicznych (np. psychopatologia zaburzeń lękowych czy psychopatologia choroby afektywnej dwubiegunowej).

Te z pozoru jasne pojęcia i definicje mają dość istotne ograniczenia, jakimi są: zasadnicza trudność w rozróżnieniu zdrowia od choroby, odpowiedź na pytanie, czym jest „normalność”, co jest, a co nie jest objawem chorobowym, czy też jakie są granice zdrowia psychicznego. W tym kontekście niezbyt pomocna okazuje się przyjęta w 1948 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization) konstytucja określająca zdrowie jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. WHO podkreśla ponadto, że nie może istnieć jedna i bezwzględnie uniwersalna definicja, gdyż różnice kulturowe, subiektywne odczucia oraz rywalizujące ze sobą profesjonalne teorie wpływają na to, jak termin ten jest rozumiany. Jedynym aspektem, z którym zgadza się większość ekspertów, jest to, że zdrowie psychiczne i zaburzenia psychiczne nie są do siebie przeciwstawne, czyli brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego. Ocena istnienia bądź braku zaburzeń psychicznych wymaga wnikliwej analizy nie tylko prezentowanych objawów, ale i ich szeroko rozumianego kontekstu.

Ilustracją trudności, jakie pojawiają się przy próbie określenia zdrowia psychicznego, może być przypadek 82-letniej wdowy, pani L., która mieszkała samotnie w bloku na osiedlu w Danii. Została ona skierowana do poradni psychiatrycznej z rozpoznaniem stanów majaczeniowych prawdopodobnie na podłożu rozwijającego się otępienia, ponieważ w rozmowie z pomocą domową twierdziła, że wieczorami miewa wizyty dziwnych ludzi – grupy Afrykanów z małymi dziećmi, którzy siadają u niej na podłodze, wypijają jej kawę i prowadzą pogawędki w niezrozumiałym języku. Pani L. skarżyła się, że bardzo doskwiera jej samotność i zależność od innych, spowodowana zwyrodnieniem stawów i znacznymi trudnościami z chodzeniem – praktycznie nie opuszcza swojego mieszania. Badanie psychiatryczne nie ujawniło wyraźnych odchyleń, poza powtarzaną opowieścią o dziwnych ludziach, co mogło zostać interpretowane jako objawy urojeniowo-omamowe. Zalecono wizytę pielęgniarki środowiskowej, która przyszła w godzinach wieczornych i ku swojemu zaskoczeniu u pacjentki zastała… sympatyczną i dość liczną rodzinę afrykańską. Okazało się, że niedawno zamieszkali oni w tym bloku, postanowili poznać sąsiadów, a starsza pani wydała im się szczególnie miła, więc zaczęli składać jej regularne wizyty [1]. Można łatwo sobie wyobrazić, że gdyby lekarz nie był wystarczająco wnikliwy, by poznać z pomocą pielęgniarki realiów otoczenia pacjentki, a pani L. dodatkowo w badaniu psychiatrycznym ujawniłaby zaburzenia pamięci, uznano by, że cierpi ona na otępienie z objawami majaczeniowymi, co niewątpliwie skutkowałoby podjęciem zupełnie niepotrzebnego leczenia.

Czym zatem mają być odchylenia od normy („nienormalność”, „dewiacja”), będące przedmiotem uwagi psychopatologii? Przyjmuje się istnienie pewnych właściwości, które są istotne przy określeniu, czy dana osoba przejawia cechy patologii. Te właściwości to:

• cierpienie,

• trudności w przystosowaniu,

• nieracjonalność i dziwaczność,

• nieprzewidywalność i utrata kontroli,

• wyrazistość i niekonwencjonalność,

• dyskomfort obserwatora,

• naruszenie ideałów i norm moralnych [2].

Żadna z powyższych cech w ujęciu indywidualnym nie świadczy o zaburzeniu psychicznym i może występować u całkowicie zdrowej (cokolwiek by to nie znaczyło) osoby (np. stara, ubrana w bardzo znoszone i brudne ubranie, zaniedbana higienicznie i cierpiąca z powodu przewlekłego bólu kostno-stawowego kobieta prawdopodobnie wywoła uczucie dyskomfortu u obserwatora, co jednak nie oznacza, że jest ona „nienormalna”). Jednakże im więcej cech jest obecnych i im bardziej są one wyraźne, tym większe prawdopodobieństwo, że zaburzenia psychiczne występują [2]. I tak, jeśli kobieta z przytoczonego powyżej przykładu będzie głośno do siebie mówić, w sposób gwałtowny i nieprzewidywalny zaczepiać ludzi na ulicy, nie będzie potrafiła zrobić w sklepie zakupów ani zadbać o swoje podstawowe potrzeby, to wtedy najpewniej należy jej zachowanie rozpatrywać w kategoriach psychopatologicznych. Warto jednak pamiętać, że jakiekolwiek cechy czy objawy nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od ich kontekstu biologicznego, rodzinnego, społecznego i kulturowego.

Szczególnym kontekstem mającym wpływ na ocenę zdrowia psychicznego jest okres życia badanej osoby. To, co jest całkowicie prawidłowe u dziecka, u człowieka dorosłego może uchodzić za „nienormalne” (np. niemożność odroczenia gratyfikacji i nietolerancja frustracji, gwałtowne zmiany nastroju, nieumiejętność myślenia abstrakcyjnego itp.). Z kolei wiek podeszły niesie za sobą wiele problemów i wyzwań, które tłumaczą zmiany emocji oraz zachowania (np. zupełnie inny walor psychopatologiczny będzie miał lęk przed śmiercią i robienie bilansu życia u osoby 40-letniej, a inny u 90-letniej; częste wizyty u lekarza i koncentracja na zdrowiu somatycznym u 20-letniego, zdrowego mężczyzny mogą budzić zaniepokojenie oraz podejrzenie zaburzeń nerwicowych, podczas gdy takie samo zachowanie u 80-letniego mężczyzny będzie traktowane jako zupełnie adekwatne).

Psychopatologii w geriatrii nie można rozpatrywać, nie biorąc pod uwagę różnych grup przyczyn zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym, tj.:

1) czynników psychologiczno-społecznych związanych ze starością,

2) starzenia się organizmu, w tym mózgu, wraz z procesami neurodegeneracyjnymi, co przejawia się zaburzeniami psychoorganicznymi,

3) chorób somatycznych i ich leczenia,

4) przebiegu zaburzeń psychicznych, które rozpoczęły się we wcześniejszych etapach życia i zmian w ich obrazie psychopatologicznym.