Читать книгу Psychogeriatria - Группа авторов - Страница 7

Okres starości wiąże się ze znaczną chorobowością. Niemal we wszystkich grupach chorób obserwuje się liniową zależność narastania wraz z wiekiem częstości ich występowania. Dotyczy to szczególnie schorzeń cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory. Naturalną konsekwencją rosnącej zapadalności na różne choroby jest zjawisko osobniczej wielochorobowości (polipatologii) [9]. Ma to kolosalny wpływ na stan psychiczny osób w wieku podeszłym. Współwystępowanie zaburzeń psychicznych (zwłaszcza depresyjnych i lękowych) oraz schorzeń somatycznych jest w praktyce klinicznej raczej regułą niż wyjątkiem.

Udowodniono, że czynniki psychologiczne, takie jak osobowość, zachowanie czy emocje, mogą wpływać na reakcje organizmu i modyfikować ryzyko wystąpienia różnorakich chorób somatycznych (choroby zakaźne, nowotwory, choroby autoimmunologiczne, alergie, schorzenia układu krążenia, cukrzyca itp.). Z drugiej strony obecność przewlekłej choroby somatycznej stanowi czynnik ryzyka pojawienia się objawów psychopatologicznych [10]. Współistnienie zaburzenia psychicznego i przewlekłej choroby somatycznej niesie za sobą poważne skutki zdrowotne. Udokumentowano, że zły stan psychiczny wpływa negatywnie na przebieg i rokowanie wielu chorób, w tym na śmiertelność (najbardziej wymownym przykładem jest depresja u chorych po zawale mięśnia sercowego), powoduje subiektywne cierpienie i obniża jakość życia. Pacjent zmagający się z zaburzeniami psychicznymi ma mniejszą szansę podjęcia rehabilitacji, znacznie dłużej niż osoby zdrowe psychicznie z takim samych schorzeniem somatycznym pozostaje w roli chorego, nie podejmuje swojej normalnej aktywności. Sama diagnostyka i leczenie choroby somatycznej jest często opóźnione poprzez apatię, bierność i brak motywacji.

Przykładem może być przypadek pani Jadwigi – 70-letniej pacjentki od wielu lat zmagającej się z depresją. Początkowo jej choroba przebiegała w postaci epizodów depresyjnych, które ustępowały z pełną remisją pod wpływem leczenia. W miarę starzenia się pani Jadwigi depresja przybrała postać przewlekłą, z utrzymywaniem się nawet w okresach poprawy objawów subdepresyjnych i z istotnym upośledzeniem codziennego funkcjonowania. Pacjentka była wdową, mieszkała na wsi ze swoim synem. Była mało aktywna, unikała kontaktów towarzyskich, często polegiwała w łóżku, skarżyła się na liczne dolegliwości somatyzacyjne, zwłaszcza zmienne bóle w różnych okolicach ciała. Pozostawała w ambulatoryjnym leczeniu psychiatrycznym – stale zażywała leki przeciwdepresyjne, których dawkowanie lekarz modyfikował w zależności od jej samopoczucia. Pewnego dnia psychiatra odebrał telefon od syna pani Jadwigi, który relacjonował, że matka źle się czuje, jest osłabiona, „wszystko ją boli”, przestała wstawać z łóżka, schudła, straciła apetyt, stała się bardziej smutna. Syn pytał, czy może zwiększyć dawki leków. Mimo sugestii lekarza, że konsultacja i badania dodatkowe są konieczne, syn na własną rękę zaczął podawać chorej więcej antydepresantów, tłumacząc, że matka nie ma siły przyjechać do przychodni. Po kilku tygodniach zadzwonił ponownie, mówiąc, że jest coraz gorzej i domagając się zmiany leków bez badania pacjentki. Psychiatra odmówił, zalecając niezwłoczne udanie się do lekarza. Po kilku kolejnych tygodniach syn zadzwonił z informacją, że pani Jadwiga znalazła się na oddziale internistycznym w stanie terminalnym z powodu rozsianego procesu nowotworowego. Jest to smutna ilustracja zjawiska opóźnienia diagnozy – gdyby pacjentka była zdrową psychicznie, aktywną i dobrze funkcjonującą starszą panią na pewno w sytuacji wystąpienia objawów chorobowych szybko rozpoczęto by diagnostykę i leczenie. W tym przypadku niespecyficzne objawy ciężkiej choroby somatycznej zostały uznane za zaostrzenie depresji.

Wzajemne negatywne powiązania pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a chorobami somatycznymi mają wielopoziomowy charakter. Typowe dla pacjentów psychiatrycznych trudności decyzyjne, spadek motywacji czy tendencja do izolowania się od otoczenia wiążą się z ryzykiem pogorszenia współpracy pacjent–lekarz, nieregularnością wizyt, niestosowaniem się do zaleceń (typowym przykładem jest brak zaprzestania palenia tytoniu przez pacjentów po zawale mięśnia sercowego), opóźnieniem diagnostyki i leczenia. Z kolei przewlekła, ciężka choroba somatyczna powoduje pojawienie się psychologicznych czynników stresowych, konieczność przystosowania się pacjenta do ograniczeń, bólu, dyskomfortu [10].