Читать книгу Psychogeriatria - Группа авторов - Страница 8

W miarę upływu lat chorowania i wraz ze starzeniem się pacjenta zmienia się obraz psychopatologiczny zaburzeń psychicznych, które wystąpiły we wcześniejszych okresach życia. Szczegółowy opis schorzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym czytelnik znajdzie w dalszych rozdziałach podręcznika. W tym miejscu należy jednak uświadomić sobie, że proces starzenia się wraz z problemami z tym związanymi (omówione powyżej problemy psychologiczno-społeczne, choroby somatyczne, deterioracja funkcji poznawczych) będzie miał niebagatelny wpływ na symptomy, przebieg i rokowanie zaburzeń psychicznych.

W przypadku nawracających zaburzeń depresyjnych powszechne jest wydłużenie się faz chorobowych, nierzadko ze zmianą epizodycznego przebiegu w stan chroniczny. Znacznie rzadziej niż w młodszym wieku udaje się uzyskać pełną remisję objawową. Nawet w okresach poprawy utrzymują się objawy rezydualne, najczęściej w postaci dolegliwości somatyzacyjnych (np. bólowych), bezsenności i lęku. Kolejne nawroty, nawet jeśli nie są bardzo ciężkie, powodują znaczną deteriorację w zakresie sprawności i samodzielności [11]. Osoby starsze, relacjonując lekarzowi swój stan psychiczny, często koncentrują się na objawach fizycznych, braku energii, męczliwości, niesprawności. To bywa przyczyną pomyłek diagnostycznych, zwłaszcza gdy nawrót depresji nakłada się na chorobę somatyczną. Ważnym objawem są zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, niekiedy przybierające znaczne nasilenie i mogące sugerować początek otępienia (tzw. pseudootępienie depresyjne). W przebiegu bardzo głębokich stanów depresyjnych z objawami psychotycznymi może pojawić się zespół Cotarda, z urojeniami nihilistycznymi, zniszczenia ciała, wiecznego cierpienia, potępienia. U depresyjnych pacjentów geriatrycznych należy szczególnie wnikliwie ocenić występowanie myśli i tendencji suicydalnych oraz oszacować ryzyko dokonania samobójstwa – w podeszłym wieku zwiększa się liczba skutecznych prób odebrania sobie życia. Z jednej strony odzwierciedla to obserwację prof. Antoniego Kępińskiego, że „u młodych samobójstwo jest wołaniem o pomoc, u starszych już tylko wołaniem o śmierć” [12], a z drugiej pokazuje, że po takiej samej próbie samobójczej (np. przez nadużycie leków) odratowanie osoby młodej, silnej i zdrowej somatycznie jest bardziej prawdopodobne niż osoby starej, schorowanej, słabej.

Zmienia się również obraz psychopatologiczny zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Wraz z wiekiem zmniejsza się liczba i nasilenie epizodów maniakalnych na rzecz przewlekających się faz depresyjnych, w trakcie których istnieje znaczne ryzyko pojawienia się objawów psychotycznych. Z kolei stany maniakalne rzadziej przybierają postać euforyczną, z podwyższeniem nastroju, częściej natomiast towarzyszy im drażliwość i „depresyjna domieszka” w postaci płaczliwości, użalania się (epizody mieszane). Kolejnym często obserwowanym zjawiskiem jest powikłanie przebiegu choroby zaburzeniami funkcji poznawczych. Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań wskazują, że osoby cierpiące na zaburzenie afektywne dwubiegunowe obciążone są większym ryzykiem rozwoju otępienia, które wzrasta wraz z każdym kolejnym epizodem choroby [13].

Zaburzenia lękowe mają swój początek najczęściej u osób młodych, a obraz kliniczny tych zaburzeń wraz z rozwojem człowieka i nabywaniem doświadczeń ulega modyfikacji. Częste są objawy afektywne, nadużywanie i uzależnienie od substancji (alkohol, benzodiazepiny), zachowania unikające. Objawy przybierają charakter chroniczny, dołączają się różne stany lękowe specyficzne dla wieku starczego (np. lęk przed upadkiem, lęk przed okradzeniem, lęk przed udarem czy zawałem, lęk separacyjny itp.). Uporczywe, nieleczone zaburzenia lękowe mogą w wieku podeszłym przyczyniać się do rozwoju otępień [11].

W przetrwałej schizofrenii o wcześniejszym początku zwykle obserwuje się stany rezydualne, dominują objawy negatywne, natomiast objawy wytwórcze stają się rzadkie i mniej nasilone. Pacjent bywa znacznie zaniedbany pod względem zdrowotnym i higienicznym. Może prezentować manieryzmy, dziwaczny wygląd, zbieractwo niepotrzebnych przedmiotów. Narastają deficyty uwagi, uczenia się, funkcji wykonawczych. U wielu starszych chorych na schizofrenię zaburzenia poznawcze są tak nasilone, że spełniają kryterium otępienia [11].

Z badań longitudinalnych wynika, że przebieg zaburzeń osobowości ulega z czasem poprawie, przynajmniej w zakresie widocznych klinicznie oznak i objawów [14]. Wyraźnie łagodnieją na przykład zachowania związane z osobowością typu borderline. Nie jest wykluczone, że w zależności od okoliczności zachodzących w życiu człowieka pewne składowe jego nieprawidłowo ukształtowanej osobowości mogą przybierać na sile bądź słabnąć [14]. Nie należy też zapominać o nakładających się zmianach osobowości w przebiegu zespołów otępiennych – z jednej strony pojawiają się nieobecne dotąd cechy związane z samym procesem otępiennym (np. charakterystyczne objawy charakteropatyczne w otępieniu czołowo-skroniowym), a z drugiej spotyka się także osłabienie wcześniej występujących cech osobowościowych [11].