Читать книгу Psychogeriatria - Группа авторов - Страница 22

W 2011 roku ostatecznie potwierdzono [1], że choroba Alzheimera charakteryzuje się długim, blisko 20-letnim okresem przebiegu niemego klinicznie. Dzięki plastyczności mózgu proces patologiczny niszczący tkanki mózgu trwa bardzo długo, zanim chory zaczyna zgłaszać pierwsze problemy, najczęściej dotyczące zaburzeń pamięci. Przyczyną obumierania neuronów w chorobie Alzheimera jest odkładanie się w mózgu toksycznych białek o strukturze beta-fałdowej, które powodują największe uszkodzenia w postaci oligomerycznej. To właśnie oligomery wyzwalają procesy apoptozy i martwicy neuronów. Beta-amyloid (Aβ) jest 43–44-aminokwasowym fragmentem dłuższego peptydu, stanowiącego jego prekursor. Gen białka prekursorowego zlokalizowany jest na chromosomie 21. Znanych jest już kilkadziesiąt mutacji sprawczych w obrębie tego genu. Prawidłowa degradacja prekursora beta-amyloidu przebiega wtedy, kiedy działa enzym o nazwie alfa-sekretaza. Jeżeli natomiast cięcie zostanie dokonane przez enzymy patologiczne: beta-sekretazę i potem gamma-sekretazę uwalnia się beta-peptyd, najpierw w postaci oligomerów, potem zaś zaczyna agregować w mózgu, tworząc blaszki starcze. Gamma-sekretaza – drugi patologiczny enzym biorący udział w patologicznej degradacji prekursora, wchodzi w skład kompleksu presenilin. Są to: presenilina 1, kodowana na chromosomie 14, lub presenilina 2, kodowana na chromosomie 1. Mutacje genów dla presenilin (blisko 200), tak jak i te w genie dla prekursora, charakteryzują się blisko 100% penetracją, powodują agresywną, szybko postępującą formę choroby Alzheimera o wczesnym początku (pomiędzy 55. a 60. rokiem życia), dziedziczoną w sposób autosomalnie dominujący. Pamiętać należy jednak, że liczba przypadków o znanym jednogenowym dziedziczeniu dotyczy nie więcej niż 1,5% wszystkich przypadków choroby Alzheimera. Wiadomo także, że polimorfizm genu apolipoproteiny E (APO E), białka zaangażowanego w transport cholesterolu, jest jak dotąd najważniejszym i jedynym potwierdzonym, wielokrotnie uznanym, genetycznym czynnikiem ryzyka. Izoforma oznaczona numerem ε4, występująca w obu alellach, zwiększa ryzyko zachorowania nawet kilkunastokrotnie, a izoforma APO E, oznaczona ε2, ma działanie ochronne, szczególnie jeżeli występuje jako homozygota.

Wydaje się, że wtórne do obecności w mózgu beta-amyloidu, ale może nawet ważniejsze jako czynnik powodujący zanik neuronów w chorobie Alzheimera, jest hiperfosforylowane białko tau. Powoduje ono w postaci hiperfosforylowanej zwyrodnienie neurofibrylarne typu alzheimerowskiego, co doprowadza w efekcie do rozpadu komórek nerwowych. Do tej pory nie jest znana żadna mutacja w obrębie genu dla białka tau, która byłaby sprawcza dla choroby Alzheimera. Poza oddziaływaniem wymienionych 2  kluczowych białek jako głównej przyczyny zaniku neuronów w przemianach tych biorą udział także inne białka o patologicznej strukturze: alfa-synukleina czy jądrowe białko TDP 43. Bardzo istotnym zjawiskiem jest także fakt, że obecność wszystkich patologicznie ustrukturyzowanych białek powoduje aktywację komórek glejowych w mózgu, zarówno astrogleju, jak i mikrogleju, co uruchamia procesy towarzyszące zapaleniu: uwalnia wolne rodniki, aminokwasy pobudzające, zapalne interleukiny oraz tlenek azotu. Stanowią one dodatkową przyczynę obumierania neuronów i ich połączeń. Zanik neuronów w oczywisty sposób prowadzi do wypadania ich funkcji, a tym samym spadają stężenia produkowanych przez nie neuroprzekaźników. W przypadku choroby Alzheimera kluczowym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina, biorąca aktywny udział w procesie zapamiętywania, a także inne przekaźniki, np. te odpowiedzialne za nastrój, takie jak serotonina i noradrenalina. Najważniejszym czynnikiem środowiskowym, który przyspiesza zwyrodnienie alzheimerowskie, jest stan naczyń mózgowych. Ich patologia ma istotny wpływ na czas pojawienia się i nasilenie klinicznych objawów otępienia [2]. Innym dyskutowanym środowiskowym czynnikiem ryzyka, który podlega modyfikacji, jest poziom wykształcenia. Uboga aktywność ruchowa, samotne życie, brak kontaktów towarzyskich i rodzinnych wydaje się także sprzyjać rozwojowi choroby Alzheimera [3].