Читать книгу Psychogeriatria - Группа авторов - Страница 32

Podział na zaburzenia psychotyczne i niepsychotyczne jest mocno zakorzeniony w tradycji psychiatrii. Konstrukt „zaburzeń psychotycznych” jest niejednakowo obecny w nowych klasyfikacjach: szerzej w DSM-5, bardziej skrótowo w ICD-10 [1–5], jest jednak szeroko wykorzystywany w praktyce klinicznej – po części dlatego, że wynika to z tradycji, po części zaś stąd, że w aktach prawnych, w tym w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, przywoływane są „choroby psychiczne” utożsamiane z zaburzeniami psychotycznymi (art. 3 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. z 1994 r. nr 111 poz. 535 z późn. zm.). Ma to następnie szerokie znaczenie w wielu sferach, np. bezpłatne świadczenia przysługują osobom chorym psychicznie (art. 3 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz. U. 1994 nr 111 poz. 535 z późn. zm.). Ponadto obecność zaburzeń psychotycznych w trakcie składania oświadczenia woli skutkuje nieważnością tego orzeczenia – zaburza bowiem świadomość i ogranicza swobodę wyrażenia takiego aktu. W przypadku sprawców czynów zabronionych pod groźbą kary zaburzenia psychotyczne stanowią przesłankę do uznania niepoczytalności lub względnie ograniczonej poczytalności. Szczegółowe rozważania na ten temat znajdują się w podręcznikach psychiatrii sądowej [6]. Dla klinicystów ważna jest właściwa diagnoza, terapia i opis w dokumentacji, ma to bowiem duże znaczenie nie tylko dla efektywności leczenia, lecz także dla celów orzeczniczych.

Zaburzenia psychotyczne są definiowane w różny sposób. Tu przyjmujemy za autorami klasyfikacji ICD-10 oraz DSM-5, że są to takie zaburzenia psychiczne, które charakteryzują się występowaniem urojeń, omamów, dezorganizacji myślenia (i mowy), znacznie zaburzonych lub nieprawidłowych zaburzeń motorycznych (w tym katatonia) i obecnością objawów negatywnych [1, 3]. Do zaburzeń psychotycznych u osób starszych należą zatem takie zespoły chorobowe, w których występuje przynajmniej jeden z opisanych wyżej objawów – nawet gdy nie są one w pełni rozwinięte. Zespół chorobowy uzyskuje nazwę zależną od dominującego rodzaju objawów, np. majaczeniowy czy paranoidalny. Dalsze, szczegółowe rozważania diagnostyczne na ten temat wraz ze wskazaniem rozwoju historycznego pojęcia zaburzeń psychotycznych podaje Wciórka [5].

Z opisanych wyżej względów psychozę można uważać za zespół objawów zdradzających upośledzenie zdolności racjonalnego myślenia, normalnego przeżywania uczuć oraz prawidłowej percepcji rzeczywistości, co prowadzi do zaburzeń w porozumiewaniu się i relacjach z innymi osobami. Objawy psychotyczne są cechą charakterystyczną zaburzeń psychotycznych, istnieją jednak inne zaburzenia, w których objawy mogą być obecne, ale ich występowanie nie jest niezbędne do rozpoznania psychozy. Taka sytuacja występuje w przypadku zaburzeń świadomości. W pewnych przypadkach do zaburzeń psychotycznych zalicza się także zaburzenia afektywne dwubiegunowe [5]. W tym rozdziale będziemy tylko o tyle zajmować się tymi ostatnimi, o ile towarzyszą im omamy lub urojenia, co jest zgodne z ujęciem klasyfikacji ICD-10.

Od zaburzeń psychotycznych u osób w wieku podeszłym odróżnić należy zaburzenia zachowania. Obecnie bowiem złość, wrogość i impulsywność są wyodrębnione jako objawy o istotnym znaczeniu psychopatologicznym. Często podłożem tych stanów jest dysforia, definiowana jako nadmierna drażliwość, skłonność do irytacji, łatwość wpadania w gniew, zachowania impulsywne i gwałtowne. Zaburzenia zachowania w fenomenologicznym opisie objawów psychiatrycznych to: upór, zmiana nawyków, drażliwość, gniewliwość, impulsywność, apatia, błądzenie, agresja słowna i fizyczna, zaburzenia łaknienia, krzyk. W otępieniu czołowo-skroniowym zaburzenia zachowania są największe. Bardzo często nasilenie niepokoju i pobudzenie występuje w godzinach wieczornych i nocnych (zespół zachodzącego słońca). Stan ten wymaga różnicowania z majaczeniem [8].

Szczyt zachorowań na schizofrenię przypada w 2. i 3. dekadzie życia. Jeśli pojawi się ona po 40. roku życia, rozpoznawana jest schizofrenia o późnym początku, a po 60. roku życia – psychoza schizofrenopodobna, o bardzo późnym początku [9].