Читать книгу Choroby wirusowe w praktyce klinicznej - Группа авторов - Страница 13

ODPOWIEDŹ KOMÓRKOWA (LIMFOCYTY T)

Pod wpływem aktywacji wynikającej z rozpoznania antygenu i środowiska cytokinowego, w jakim stymulowana komórka się znajduje, pobudzony limfocyt T CD4⁺ zaczyna proliferować i przekształca się w komórki efektorowe zdolne do ukierunkowania swoistej odpowiedzi immunologicznej. W obrębie populacji limfocytów T CD4⁺ można wyróżnić:

• funkcjonalne subpopulacje różniące się profilem wydzielanych cytokin, takie jak Th1, Th2, Th9, Th17, Th22, Tfh;

• komórki regulatorowe biorące udział w wyciszaniu odpowiedzi immunologicznej i utrzymywaniu tolerancji obwodowej: Treg (CD4⁺CD25⁺FoxP3⁺), Tr1 oraz Th3.

Ponieważ głównym zadaniem limfocytów T CD4⁺ jest aktywacja komórek układu odpornościowego, dzięki wydzielanym cytokinom komórki te uczestniczą praktycznie w każdym aspekcie humoralnej i komórkowej obrony swoistej. Limfocyty Th2 i ich cytokiny (IL-4, IL-5, IL-10) oraz limfocyty Tfh, wraz z IL-4 i IFN-γ, aktywują limfocyty B, umożliwiając ich proliferację i przekształcenie w komórki plazmatyczne wydzielające antygenowoswoiste przeciwciała. Limfocyty Th1 i ich cytokiny (IL-2 i IFN-γ) umożliwiają przekształcenie się dziewiczych limfocytów T CD8⁺ w komórki cytotoksyczne, aktywują makrofagi i komórki NK oraz zwiększają ich aktywność bójczą. Limfocyty Th17 wraz z IL-17 oraz komórki Th22 wraz z IL-22 wpływają na rozwój zapalenia poprzez aktywację komórek zrębu do wydzielania cytokin prozapalnych i nasilają odpowiedź nieswoistą w obrębie skóry i błon śluzowych, a Th9 wraz z IL-9 angażują się w mechanizmy obrony przeciwpasożytniczej.

Komórkowa odpowiedź immunologiczna nie angażuje przeciwciał, a jej głównym mechanizmem efektorowym są komórki cytotoksyczne oraz cytokiny uwalniane przez te komórki. Od niedawna wiadomo, że poza komórkami odporności swoistej (nabytej), czyli limfocytami T CD8⁺, również komórki odporności nieswoistej (wrodzonej) – makrofagi i komórki NK – eliminujące w sposób bezpośredni patogeny i zakażone komórki, są włączane do tego typu odpowiedzi.

Główną bronią organizmu przeciwko zakażeniom czynnikami wewnątrzkomórkowymi i nowotworom jest niszczenie własnych, zagrażających gospodarzowi komórek przez cytotoksyczne limfocyty T (cytotoxic T cells, CTL). Wywodzą się one z dziewiczych limfocytów T CD8⁺, które dzięki antygenowoswoistej aktywacji w kontakcie z białkami MHC klasy I i cytokinowej pomocy ze strony limfocytów Th1, przekształciły się w komórki efektorowe. Głównym zadaniem CTL jest zabicie komórki docelowej wykazującej ekspresję obcego (alogenicznego) MHC klasy I lub obecność kompleksów obcy peptyd–własny MHC klasy I. Po swoistym związaniu TCR z kompleksem peptyd–MHC klasy I, następuje gwałtowna liza komórki docelowej, zależna od uwalnianych przez CTL perforyn, granzymów i granulizyny lub indukcja apoptozy w komórce docelowej zależna od zaangażowania białek Fas (komórka docelowa) i FasL (CTL). Pobudzone CTL – poza eliminacją zakażonych/transformowanych własnych komórek – wydzielają cytokiny (głównie IFN-γ) wpływające na aktywność wielu komórek immunologicznie kompetentnych.

Szczególną, heterogenną populację stanowią limfocyty Tγδ, które nie tylko różnią się od limfocytów Tαβ budową receptora TCR, lecz także tym, że większość tych komórek nie podlega restrykcji MHC. Limfocyty Tγδ zlokalizowane są w błonach śluzowych i skórze, a także w niewielkiej liczbie krążą we krwi obwodowej. Odgrywają ważną rolę w odporności przeciwzakaźnej i przeciwnowotworowej poprzez bezpośrednią lizę komórek docelowych, udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej (wydzielanie cytokin regulatorowych) i wspomaganie syntezy IgE przez limfocyty B.

Część limfocytów T CD4⁺ i T CD8⁺ z klonów powstałych w czasie pierwotnej odpowiedzi immunologicznej może przekształcić się w długożyjące komórki pamięci, których obecność zapewnia szybką restymulację przy ponownym spotkaniu gospodarza z tym samym antygenem i dostarcza długotrwałej, często trwającej całe życie, swoistej ochrony immunologicznej.

ODPOWIEDŹ HUMORALNA

W humoralnej odpowiedzi immunologicznej biorą udział wolne przeciwciała obecne we krwi, chłonce, we wszystkich płynach ustrojowych i w wydzielinach. Produkowane są przez limfocyty B, funkcjonujące początkowo jako APC, które dzięki współpracy z limfocytami Th2 przekształcają się w klony komórek plazmatycznych wytwarzających antygenowoswoiste przeciwciała. Podczas pierwotnej, humoralnej odpowiedzi immunologicznej, zawsze powstają przeciwciała IgM, a następnie dzięki przełączaniu klas i odpowiedniemu środowisku cytokinowemu wytwarzane są przeciwciała IgG, IgA i IgE. Część aktywowanych limfocytów B różnicuje się w długożyjące komórki pamięci, zdolne – po ponownym spotkaniu z tym samym antygenem – do szybkiej syntezy i wydzielania przeciwciał w o wiele większej ilości i przez dłuższy czas niż w trakcie pierwotnej odpowiedzi. Podczas odpowiedzi wtórnej, osiągającej szczyt produkcji przeciwciał około 1–3 dni po kontakcie z antygenem, syntetyzowane są już tylko IgG, IgA i IgE (przeciwciała klasy IgM mogą pojawić się podczas reaktywacji CMV). Przeciwciała nie niszczą czynników zakaźnych, jednak dzięki temu, że wiążą w sposób swoisty ich epitopy, są zdolne do zainicjowania mechanizmów efektorowych prowadzących do wyeliminowania patogenu z organizmu gospodarza. I tak, działają jako opsoniny, opłaszczając drobnoustroje i zakażone komórki, co prowadzi do ułatwionej fagocytozy, aktywują dopełniacz drogą klasyczną oraz włączają ADCC. Przeciwciała neutralizują wolne czynniki zakaźne tak, aby uniemożliwić ich wniknięcie do komórki gospodarza. W przypadku toksyn (cytotoksyny, neurotoksyny) przeciwciała neutralizujące blokują ich aktywność biologiczną i chronią wrażliwe komórki przed uszkodzeniem. U ludzi i naczelnych przeciwciała klasy IgG (jako jedyna klasa immunoglobulin) przechodzą przez barierę łożyskową, zapewniając rozwijającemu się płodowi, a później noworodkowi, naturalną odporność bierną.