Читать книгу Choroby wirusowe w praktyce klinicznej - Группа авторов - Страница 7

Do zajścia prawidłowej replikacji wirusa niezbędna jest wrażliwa (permisywna) komórka. W komórkach niepermisywnych namnażanie wirusa nie zachodzi, gdyż na jej powierzchni nie występują stosowne receptory lub brakuje czynników wymaganych przez patogen już po jego wniknięciu. W tym ostatnim przypadku replikacja może ulec rozpoczęciu, ale nie są syntetyzowane wiriony potomne.

Zakażenie komórki może mieć charakter produktywny, przetrwały (persystentny) lub utajony (latentny). W niektórych przypadkach wynikiem zakażenia wirusowego może być transformacja onkogenna komórki.

W przypadku zakażenia produktywnego wytwarzane są duże ilości kompletnych i zakaźnych wirionów potomnych, jednak zazwyczaj zakażona komórka gospodarza ulega zniszczeniu. Śmierć komórki może nastąpić na drodze indukcji apoptozy, jednak ten proces jest niekorzystny dla samego wirusa, który dąży do jego zahamowania. W przeciwieństwie do martwicy programowana śmierć komórki nie powoduje nasilenia odpowiedzi prozapalnej. Zazwyczaj jednak replikacja wirusa wpływa na utratę integralności błon komórkowych i/lub zmiany w obrębie cytoszkieletu. Można je obserwować w mikroskopie świetlnym, a wyrażają się tworzeniem wakuoli w komórce czy fuzją komórek z wytworzeniem syncytiów. Są one określane mianem efektu cytopatycznego (CPE).

Przy zakażeniu przetrwałym zainfekowana komórka gospodarza żyje i produkuje stale kompletne i zakaźne wiriony potomne. Osiągają one jednak znacznie mniejsze miana niż przy zakażeniu produktywnym; zazwyczaj też nie występują zaznaczone objawy kliniczne, choć może dochodzić do transmisji wirusa na wrażliwe osoby. Jednym z najlepszych przykładów jest przewlekłe zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (human immunodeficiency virus, HIV), gdzie z limfocytów T stale uwalniane są w niewielkich ilościach wiriony potomne, bez widocznego wpływu na komórkę gospodarza. Może ona wówczas przez długi czas zachowywać swoje normalne funkcje i zdolność do podziału. Podobne właściwości wykazuje wirus zapalenia wątroby typu C, mając zdolność do wywoływania przewlekłych zapaleń wątroby, które mogą utrzymywać się do końca życia.

Zakażenie latentne charakteryzuje całkowite zahamowanie wirusowej replikacji, ekspresja genów wirusa jest zaś ograniczona. Jego genom pozostaje na terenie jądra komórki w postaci kolistej (episomalnej) lub zintegrowanej z materiałem genetycznym komórki gospodarza. Brak jest wówczas jakichkolwiek objawów klinicznych, a stan taki trwać może w nieskończoność. Przykładem zakażeń latentnych są infekcje powodowane przez α-herpeswirusy: wirus opryszczki zwykłej (herpes simplex virus, HSV) i wirus ospy wietrznej i półpaśca (varicella-zoster virus, VZV), które po pierwotnym zakażeniu produktywnym ulegają latencji w komórkach nerwowych. W wyniku osłabienia funkcjonowania układu immunologicznego lub innych czynników zewnętrznych wirus może ulec reaktywacji i jest transportowany drogą nerwową do zakończeń czuciowych, dając endogenne zakażenie produktywne.

W niektórych sytuacjach możliwa jest transformacja onkogenna komórki spowodowana przez zakażenie wirusowe. Transformacja taka jest procesem „pojedynczego uderzenia”, bowiem do zmian we wrażliwej komórce wystarczy tylko jeden wirion, predysponują jednak do nich zakażenia z dużą liczbą powstających cząstek defektywnych. Indukcja onkogenezy jest najczęściej wynikiem deregulacji cyklu komórkowego i/lub zahamowaniem przez wirus mechanizmów apoptozy. Proces ten jest nieodwracalny i prowadzi do niekontrolowanego wzrostu komórek, zachodzi natomiast na wielu etapach. Transformowane komórki nie zawsze muszą powodować chorobę nowotworową – przy prawidłowo funkcjonującym układzie odpornościowym zmienione komórki są sprawnie niszczone przez komórki NK i cytotoksyczne limfocyty T.

PIŚMIENNICTWO

1. Carter J., Saunders V.: Virus structure. W: Virology: Principles and applications (red. J. Carter, V. Saunders). Wiley, Chichester 2013.

2. Dimmock N.J., Easton A.J., Leppard K.N.: The nature of viruses. W: Introduction to modern virology, wyd. 7 (red. N.J. Dimmock, A.J. Easton, K.N. Leppard). Wiley-Blackwell, Oxford 2016.

3. Louten J.: Virus structure and classification. W: Essential human virology, wyd. 1 (red. J. Louten). Elsevier – Academic Press, San Diego 2016.

4. Wróblewska M.: Wirusologia ogólna. W: Mikrobiologia lekarska (red. P.B. Heczko, M. Wróblewska, A. Pietrzyk). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.

5. http://ictvonline.org/virusTaxonomy.asp (dostęp: 21.06.2017).