Читать книгу Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży - Группа авторов - Страница 46

W klasycznym podejściu systemowym zdrowa rodzina traktowana jest jako otwarty, samoregulujący się system, pozostający w interakcji wymiany energii i informacji z innymi systemami społecznymi i fizycznymi. System charakteryzuje się określoną strukturą wzorców relacji i komunikacji, która funkcjonuje zgodnie z ustalonymi (świadome i nieświadomie) w konkretnej rodzinie ogólnymi regułami. Rodziny w cyklu życia toczą gry rodzinne, których celem jest z jednej strony zaspokojenie potrzeb i pragnień członków rodziny, z drugiej zaś utrzymanie systemu rodzinnego w całości. Jeśli cele te są równoważone, wówczas mamy do czynienia z adaptacyjnymi zachowaniami członków rodziny.

Dla wyjaśnienia zjawiska psychopatologii u dziecka lub dorosłego członka rodziny Mara Selvini-Palazzoli stosowała metaforę gier rodzinnych. Każdy z członków rodziny uczestniczący w grze próbuje na swój sposób skontrolować jej zasady, które znajdują odzwierciedlenie nie tyle w aspekcie treściowym, ile relacyjnym transakcji, unikając (zaprzeczając) równocześnie ujawnienia własnych zamiarów. W rodzinach homeostatycznych kontrola interakcji dokonuje się najczęściej poprzez dyskwalifikowanie prób zdefiniowania ich przez innych członków rodziny. Proces definiowania i dyskwalifikowania trwa nieustannie – zgodnie z zasadą cyrkularności wszyscy członkowie oddziałują na siebie i na system jako całość. Taki przebieg gier rodzinnych, który zazwyczaj ma charakter nieświadomy, powoduje pojawienie się objawów u jednego z członków rodziny. Chociaż osoby obawiają się przegranej, to często trwają w grze całe życie, ponieważ działają pod wpływem nakazu lojalności wobec rodziny (szerzej zob. Cierpiałkowska, 2005).

W rodzinach dysfunkcjonalnych głównym celem jest utrzymanie homeostazy i niezmienności systemu rodzinnego, co dzieje się zgodnie z założeniami:

1. Zachowania dzieci i dorosłych są regulowane zasadami, które tworzą się i ustalają we wzajemnych związkach między członkami rodziny. Nadrzędnym celem tych zasad jest utrzymanie spójności systemu rodzinnego. Potrzeby i dążenia, np. separacyjne, poszczególnych członków rodziny mają charakter drugorzędny. Poznanie owych zasad i możliwości dokonania w nich zmian w cyklu życia rodziny pozwala na wyjaśnienie źródeł zdrowia lub dezadaptacyjnych wzorów funkcjonowania członków rodziny.

2. Objawy lub dysfunkcjonalne wzorce funkcjonowania dzieci i młodzieży mają konkretne znaczenie dla utrzymania rodziny jako całości. Pojawiają się w sytuacji zagrożenia homeostazy, np. w okresie kryzysu między rodzicami czy opuszczenia domu przez dorosłe dziecko, wtedy gdy występuje zagrożenie utrzymania równowagi między siłami odśrodkowymi i dośrodkowymi.

3. Dysfunkcjonalne wzorce zachowania stabilizują się i utrwalają, gdy rodzina, zwłaszcza podsystem rodziców, charakteryzuje się wysokim nasileniem tendencji dośrodkowych, które mogą być związane z ich pozabezpiecznym stylem przywiązania, zwłaszcza na wymiarze lęku przed opuszczeniem i samodzielnością.

4. Zmiana dezadaptacyjnych wzorców funkcjonowania dzieci i młodzieży może się odbyć dzięki uczestnictwu wszystkich członków rodziny w systemowej czy strukturalno-systemowej terapii rodzin (por. rozdz. 34).

Terapia strukturalno-systemowa znajduje współcześnie szerokie zastosowanie w leczeniu problemów psychicznych i zachowania dzieci i młodzieży.

BLOK ROZSZERZAJĄCY 4.3. Gry w psychotycznym systemie rodzinnym

PODSTAWOWE POJĘCIA

automatyczne myśli

biologiczne uwarunkowania zaburzeń psychicznych

koncepcje psychodynamiczne

mechanizmu obronne

model podatność–stres

modele behawioralno-poznawcze

nerwice okresu edypalnego

rodziny niezwiązane

rodziny uwikłane

rozwój organizacji osobowości

rozwój psychoseksualny

rozwój psychospołeczny

schematy poznawcze

system rodzinny

teoria relacji z obiektem

zaburzenia osobowości

zaburzenia psychiczne w modelu komunikacyjno–relacyjnym

zaburzenia psychiczne w podejściu systemowym

zniekształcenia poznawcze

LITERATURA ZALECANA

Alford, B.A., Beck, A.T. (2005). Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię, przeł. M. Łamacz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Cierpiałkowska, L. (2005). Rozwojowe koncepcje psychopatologii z perspektywy modeli konfliktu i deficytu. W: L. Cierpiałkowska, J. Gościniak (red.), Współczesna psychoanaliza. Modele konfliktu i deficytu (s. 167–183). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

De Barbaro, B. (red.) (1999). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (wyd. 2). Kraków: Wydawnictwo Naukowe UJ.