Читать книгу Lífsgleði – sjálfsævisaga - Margit Sandemo - Страница 8

6. kafli

Elsa mamma fékk stöðu sem afleysingakennari í Täby og við fluttum þangað. Afi var hættur sem dómari og þau amma höfðu komið sér fyrir á Seley í Mälaren-vatni.

Ég man ekki margt frá dvölinni í Täby en nokkur atvik festust mér þó í minni.

Jarlabanke-brúin. Hann hafði verið forríkur víkingur og átt bæði Täby og Vallentuna-hérað. Hann var kristinn og byggði brúna til að tryggja sér himnaríkisvist. Pabbi var í heimsókn þegar við sáum brúna, án þess að ég muni mikið eftir honum þarna.

Við leigðum hús þar sem við máttum ekki skemma neitt og þess vegna ekki snerta neitt. Í garðinum var glæsilegur leikkofi en við máttum ekki snerta hann heldur.

Bekkjarfélagar mínir skildu ekki mikið eftir, enda allir gleymdir. Täby á fjórða áratug 20. aldar var einn af þessum smáborgaralegu stöðum þar sem allt varð að vera fullkomið. Lýsandi dæmi um sænska slagorðið Allt í röð og reglu. Mikið þráði ég dásamlega frelsið í Valdres og hlýjuna í Blekinge... í tvöfaldri merkingu.

Veikindi herjuðu á okkur í Täby. Þar kom upp taugaveikibróðir og varð faraldur. Anders og Embrik urðu svo veikir að þeir voru lagðir inn á spítala. Sagt var að Anders væri ekkert nema augun og Embrik ekkert nema eyrun, svo uppþornaðir væru þeir. Um tíma var Embrik kallaður vængjaróin af því hann var með svo útstæð eyru. Þau hafa aldrei angrað hann eftir að hann varð fullorðinn.

Ég fékk í hálsinn, kirtlana. Ég man að ég var ein heima, hin voru öll úti, og ég gekk fram og aftur um gólfið og leit stöðugt út um gluggann til að gá hvort þau væru ekki að koma. Ég óttaðist hreinlega að deyja, því ég náði varla andanum, kirtlarnir lokuðu næstum hálsinum. Svo fór ég á spítalann og þeir voru teknir. Það var mikill léttir, þeir höfðu angrað mig oft og lengi.

Skömmu síðar yfirgáfum við Täby og fluttum til Efri-Seleyjar, annars hluta eyjarinnar sem afi og amma bjuggu á.

Ég var orðin átta ára og afrekaði það að lesa öll verk Shakespears. Foreldrar mínir og frændlið voru afar hrifin af framtakinu. Þau vissu ekki að ástæðan var öll þessi dýrðlegu morð, blóð og dauði í verkunum... ég var ekki búin að uppgötva glæpasögur þá. Ég held að ég hafi ekki beðið neitt tjón af Shakespeare. Reyndar eigum við sama afmælisdag, 23. apríl, það munar 360 árum. Það er fleira líkt með okkur. Bæði skrifuðum við lygilega mörg verk, bækur og leikrit og bæði sömdum við afþreyingarbókmenntir. Já, hann gerði það raunar... afþreyingu þeirra tíma. Það var bara tilviljun að verk hans voru í úrvalsflokki. Þar munar talsverðu á okkur, er ég hrædd um.

Ég var líka átta ára þegar ég reykti mína fyrstu sígarettu í laumi. Ég sat úti í skógi á bak við húsin með eldri nágrannakrökkum og okkur fundumst við afar heimsvön. Einn reykur og málið lá ljóst fyrir: Aldrei aftur! Um svipað leyti fékk ég fyrsta kaffibollann minn. Tveir sopar... aldrei aftur! Staðföst eins og ég er hef ég staðið við hvort tveggja. Þegar ég varð fertug fékk ég mér vínglas í fyrsta sinn og ákvað: Þetta skal ég gera oftar! Ég hef staðið við það, en alltaf mjög í hófi.

Afi og amma bjuggu í stóru húsi á Seley sem var kallað Villan. Áður en Elsa mamma fann hús handa okkur, vorum við þar líka. Þá var dómarinn afi okkar bara orðinn svipur hjá sjón. Hann hafði alltaf verið slæmur til heilsunnar, í maganum, með taugarnar og svo framvegis og okkur hafði alltaf fundist hann vera kvartandi. Nú hafði hann tvisvar fengið heilablóðfall og fékk aðstoð við að ganga hjá hinni fórnfúsu dóttur sinni, Ingrid frænku. Amma var hress eins og ævinlega en henni brá illilega þegar maður hennar spurði einn daginn: -Heyrðu, Bella, eigum við einhver börn? Þau átti níu börn og 19 barnabörn.

Við vorum í skólanum þar sem Elsa mamma kenndi og í bekknum hennar. Það var vandræðalegt, bæði fyrir hana og okkur. Hún var svo hrædd um að gera okkur of hátt undir höfði að við fengum óblíða meðferð og lægri einkunnir en við áttum skilið. Einkum Axel, sem bar af öllum nemendum bekkjarins, en hún var hrædd um að hann yrði kallaður mömmudrengur eða eitthvað slíkt. Við Axel vorum enn í sama bekk en nú vorum við ekki lengur saman í frítímanum. Hann átti sína vini, einkum Gauta, son fjósamanns, og ég átti vinkonur. Ég var líka farin að taka eftir því að til voru strákar. Mig minnir að sá fyrsti sem ég varð skotin í hafi heitið Árni... eða var það vinur hans? Hvorugur þeirra hafði hugmynd um áhuga minn. Ekki var beinlínis um eldheitar ástríður að ræða.

Anders

Við bjuggum við Mälaren, eitt af stærstu vötnum Svíþjóðar. Ef maður gekk þessa 200 metra niður að vatninu sást yfir til Þunneyjar þar sem Árni og vinur hans áttu heima. Það var stutt á milli og á ströndinni hinum megin var gamall, óhugnanlegur kastali eða varðstöð, ég veit ekki hvað ætti að kalla það. Það var bara hár og mjór, ferkantaður turn úr rauðum múrsteini. Ég starði oft langtímum saman á mannvirkið, því margar ljótar sögur tengdust því.

Við syntum stundum við bryggju ekki ýkja langt frá. Til að komast þangað þurftum við yfir kjarrivaxið mýrlendi. Einn daginn töldum við 13 snáka og einn höggorm þar á leiðinni.

Veturinn sem við bjuggum í Villunni hjá afa og ömmu var harður. Okkur var alltaf kalt. Við Axel, sem alltaf íhuguðum málin, töluðum um að kveikja í húsinu, eflaust mætti ylja sér vel við það bál. Anders litli sem elti okkur eins og tryggur hvolpur, skildi ekki að við vorum bara að grínast. Hann kveikti í þurrklósettinu á þriðju hæð og þurfti að gera þrjár tilraunir áður en fór að loga. Hamingjan sanna, þvílík læti! Slökkviliðið kom, ein hestakerra, hlaðin nágrönnum. Fólk dreif að, húsgögn og héraðshöfðingi var borið út, herragarðseigandinn óð inn með slökkvitæki og sprautaði froðunni mest á sjálfan sig, Eva rakst á breiðvaxinn slökkviliðsmann í dyrunum og spurði æst:

-Hvar er að brenna? Eins og það væri ekki auðséð.

Það tókst að slökkva og aðeins hluti loftsins skemmdist. Anders, fjögurra ára, var einkum í ónáð og hann rölti út að ruslahaug þar sem hann rakst á ónýta slökkvidælu. Hann sleikti hana og tungan fraus við járnið. Hann kom vælandi heim með þunga dæluna í fanginu. Tungan var losuð með volgu vatni og svo var hann læstur inni á annarri hæð í refsingarskyni. En Anders náði sér í lak og renndi sér út um gluggann. Það hafði hann lært af okkur Axel. Þetta er eitt af því sem ég hef átt erfiðast með að fyrirgefa sjálfri mér.

Svo fluttum við spottakorn burt. Milli Villunnar hennar ömmu og herragarðsins voru Gulu hesthúsin. Í öðrum enda þeirra var stór íbúð sem við tókum í notkun.

Við börnin vorum alls engir englar. Ég held að við höfum verið afar fáfróð um skikkanlega hegðan yfirleitt. Við lifðum í eigin hugarheimi, leikir okkar voru alveg á mörkunum. Þegar við höfðum lesið Sendiboða keisarans, lékum við tatara og góluðum Kolí, kolí, þar sem við riðum ósýnilegum hestum um stóran akur með frumstæða kyndla í höndunum og kveiktum í hálmstökkunum. Það féll svo sannarlega ekki í góðan jarðveg. Sem betur fer eyðilögðum við bara tvo stakka áður en öskureiður bóndi kom á vettvang.

En dýravinir vorum við öll fimm. Okkur sýndust hestarnir í girðingunni þyrstir svo við hleyptum þeim inn í matjurtagarðinn á herragarðinum þar sem þeir komust í kranavatn. Þeir brutu margar rúður í lágu vermireitunum og auk þess gleymdum við að skrúfa fyrir svo garðinn flæddi. Okkur fannst við hafa gert góðverk. Eigendurnir voru á öðru máli. Hvað skyldi aumingja mamma oft hafa þurft að standa í samningaviðræðum?

Dag einn fengum við boð frá aðalsbræðrum í bekknum okkar um að koma til Þunneyjar og skoða gamla kastalann í grennd við heimili þeirra.

Ég tók boðinu með óttablandinni hrifningu, hin bara hrifn­ingu. Ég vissi að þarna væri eitthvað sem ég vildi ekki sjá.

Höllin var spennandi. Há og mjó. Neðsti hlutinn var virki frá 13. öld en síðan höfðu ýmsir konungar og biskupar byggt ofan á. Nú voru engin gólf í efri hæðunum, þau höfðu verið send í viðgerð. Aðeins burðarbitarnir voru eftir. Við gengum eftir þeim og horfðum dauðhrædd niður úr ógnarhæð, á gólfið á annarri hæð. Nú myndi ég aldrei þora að ganga á þessum bitum en í þá daga var maður fífldjarfur. Stórfenglegt útsýni var úr gluggunum á efstu hæðinni. (Ég notaði þennan turn í bókinni Gullfuglinn.)

Ekkert gerðist af því dularfulla sem ég hafði átt von á inni í turninum svo ég gleymdi því í jafnvægiskúnstunum á bitunum... allt þar til við fórum á bak við turninn þegar við komum út aftur. Ég var spölkorn á eftir hinum og þegar ég ætlaði að ganga fram hjá eins konar heimreið sem lá niður brekkuna spratt eitthvert ferlíki þar upp eins og stormsveipur og skaust hjá.

Ég áttaði mig ekki á því hvað þetta var og því síður hver tilgangurinn með heimreiðinni var. Það voru engir bílar á eynni.

Nei, ég afgreiddi þetta sem náttúrufyrirbæri. Ekkert hinna tók eftir neinu en þau voru líka farin hjá. Bræðurnir sem bjuggu á herragarðinum sögðu að vissulega væri reimt í turninum, þar væri á ferð vansæll andi frá 13. öld, kominn upp úr fornri grafhvelfingu undir turninum. Öllum fannst þetta fyndið en hlátur minn var svolítið þvingaður.

Á veturna fórum við á skauta á ísi lagðri mýrinni milli Vill­unnar og Gulu hesthúsanna. Þar var gróður en samt fundum við samhangandi íslænur til að renna okkur eftir milli runna og trjáa. Þarna fékk ég fyrsta hnúðinn á nefið þegar ég datt um þúfu. Þeim átti eftir að fjölga því við erum þannig í fjölskyldunni að geta illa borið fyrir okkur hendurnar. En skautaæfingarnar báru árangur. Með tímanum varð ég liðtæk í íshokkí... án þess að þurfa nokkurn tíma á því að halda. Líklega best þannig.

Lífið var létt og leikandi allt árið. Ég minnist daganna í Efri-Seley sem endalausra uppátækja... ekki allra jafn tilþrifamikilla og brunaæfinganna en það var mikið hlegið með jafnaldra vinum og jákvæðu fullorðnu fólki.

Samt sem áður leitaðist ég stundum við að vera ein því ég hafði alltaf notið þagnar og einsemdar. Innri einsemdin sem býr í flestum getur verið þrá eftir einhverju ótilteknu, bara visst tómarúm.

Svo gerðist það sem var mér hreinlega bylting. Það opnaði vitund mína og veitti mér styrk.

Á þeim styrk þurfti ég svo sannarlega að halda.