Читать книгу Әсәрләр. 9 томда / Собрание сочинений. Том 9 - Мухаммет Магдеев - Страница 38

Бала чагым, яшьлегем Саба ягы белән бәйле. Бу турыда мин «Торналар төшкән җирдә» дигән повестемда язган идем. Әнием – Түбән Симет авылыннан, нәселе бик тирәнгә китә, алар нәселендә галим-муллалар, мәгърифәтче Таиб Яхиннар, исемнәре кулъязмаларда сакланган шагыйрьләр бар. Әтинең дә нәселе шунда – Саба ягы авылларында укытучы булып эшлиләр иде, арадан берсе, ихтимал, соңгысыдыр инде, Яңа Мичән мәктәбендә әле дә эшли.

Яңа Мичән, Караңгы Шыңар (Түлешкә), Түбән Симет, Сабай, Кызыл Мишә һәм башка авыллар минем әти-әниемнең биографиясенә бәйле булса, Керәнле, Өчиле, Курсабаш, Бакшанды авыллары – минем яшьлегем. Мәһабәт Керәнле авылында 1948–1950 елларда мин тарих укытучысы булып эшләдем. Ул авыл нык хуҗалыклы, башкалар ачыкканда да ипи салып яши ала, егетләр колхоз эшенә иртән үзләре теләп чыгалар, эш белән тәэмин ителмәсәләр, рәнҗеп йөриләр иде. Хәзер мин моның сәбәбен белдем: башка авыллар – күршедәге Симет, Утар кебекләр ярым ач гомер кичергәндә, нигә әле Керәнле авылы гына ипи ашап яши? Дөрес, керәнлеләр дә налог, заём түләп иза чигәләр, әмма тамаклары тук иде. 1948–1950 елларда туйганчы ипи ашап яшәгән авыллар Татарстанда ничә генә булды икән? Теге туклыкның сәбәбе исә – җитәкчелектә. Керәнле авылы (колхоз бик тә мәгънәсез бер исем – «Кызыл партизан» дип аталган иде) бик эшлекле, хезмәтчән кешеләрдән торып, алар белән җитәкчелек итүче кеше элеккеге нэп кешесе Шәех абзый Гыйләҗев иде. Без хәзер «базар экономикасы» дип сөйләшергә яратабыз, әмма Шәех абзый аны егерменче еллардан ук аңлаган кеше иде. Аның принцибы бер генә: крестьянның тамагы тук булырга тиеш. Тамагы тук крестьян эшкә үзе бара, аңа бригадирның әйтеп торуы кирәк түгел. Белмим, «хезмәт көне» дигән матур салават күперенә күпме икмәк биргәндер Шәех абзый, ВКП(б)ның Яңа Чуриле райкомы бюросында моның өчен ничә тапкыр кисәтү ясаганнардыр аңа – әмма Керәнле халкы ул елларда ачлыкны белмәде. Хәтерлим: Шәех абзыйны бик нык кыстап партия сафларына алдылар – элеккеге нэпман бит – андыйларны Соловкига сөреп черетәләр иде. Әмма Шәех абзый Ватан өчен әлегә бик кирәк, ул җитәкләгән колхоз ярты районның икмәк заданиесен үти иде. Партия әгъзасы булгач, аңа инде «кисәтү»ләрне, шәт, бирмәгәннәрдер…

Ул елларда Керәнле, Бакшанды, Мичән болыннары мул су, үлән-чәчәккә күмелеп, бүртенеп утыра иде – налог, заём, Сталин өрәге астында сытылып яшәгән хезмәт халкы табигать, әхлаклы кешеләр, балалар сыя алмаслык мәктәпләр, яшьләр сыя алмаслык клублардан мөмкин булганча хозурлык алып яшиләр иде. Элекке заман рухын Сталин режимы әле халыкта үтереп бетерә алмаган иде.