Читать книгу Әсәрләр. 4 томда / Собрание сочинений. Том 4 - Мухаммет Магдеев - Страница 9

Тавис «Дружба» пычкысы белән йортын кискән көннәрдә Кәшфинең гаиләсе кителә башлады. Олы кызы йорттан инде күптән чыгып киткән, анысы – иң акыллы, иң әдәпле бала – пединститут бетереп, Колан Кырда мәктәптә эшли, ялга гына кайтып йөри иде. Икенче кыз исә шәһәрдә штукатур булып эшли һәм байтак акча ала, әти-әнисенә гел ярдәм итеп килә. Анысы кияүне дә тиз тапты – Чүпрәле районыннан чыккан мишәр, Казанда таксист булып эшли, имеш, акчаны көрәп ала. Таксист кияү шәһәрдә кешенең төрлесен күргән, шуңа күрә теге көнне Тависның йорт турап йөрүенә гаҗәпсенмәде, туй барышына бу хәл йогынты ясамады.

Туйның мул узуы өченче кызны – игезәк сыңарын әсәртте. Өченче кыз мутрак, үткенрәк иде, туй көнне үк хәл итте: җизнәсенә ияреп, шәһәргә китәргә. Гәр Хуторда кияү табып булмаячак. Сугыш вакытымыни, көн тәртибенә тагын кияү мәсьәләсе куелды. Хәзер югары белем алу да хәтәр. Әнә Рәсимә апа ике-өч фәнне укыта ала, аңа тиң егет авылда гына түгел, Колан Кырда да юк, әнә ул күз алдында утырып кала инде. Әнә ул йөгерә-йөгерә туй уздырышып, оештырып йөри, биш ел шәһәрдә студент тормышын кичергән кеше буларак, ул өстәлгә нәрсәне ни вакытта чыгарасын белә – әмма аңа ни шатлык? Аңа нәрсәгә бу?

Китәргә! Авылда бер көнгә дә калмаска! Өченче кыз шулай карар кылды. Аның күңеле кузгалды. Җитмәсә, җизни кеше, Чүпрәле мишәре, ишектән кереп-чыгып йөргәндә – көпә-көндез! – ике тапкыр моның калын чәч толымын очраклы рәвештә генә учына алып селекте дә, толым астына кулын тыгып, муеныннан сөеп китте. Балдыз шул ярты сәгать эчендә, савыт-саба юганда бер аш тәлинкәсе һәм ВДНХдан әтисе алып кайткан ике хрусталь рюмканы төшереп ватты. Туй кешеләре бакчага чыгып, урамга чыгып хәл алган вакытлар иде, йортта кызлар гына йөри, алар кичке зур табынны әзерлиләр иде, шуңа күрә савыт-саба ватылганга да, рәтсез Тависның кереп-чыгып эчкәләп, сүз озайтып болагайланып йөрүенә дә игътибар бирүче булмады. Кичкә зур мәҗлес көтелә – вәссәлам! Кичке мәҗлес исә балдызны бөтенләй кешелектән чыгарды: ишегалдындагы таш сарайдан өстәлгә салкын катык алырга дип чыкканда, чолан ишеге янында ул кинәт кенә җизни белән очрашты һәм каушап калды. Чүпрәле җизни исә каушап калучылардан түгел икән, чолан ишегенең яңагына үрелде дә, нәрсәнедер чыртлатты, һәм шул мизгелдә ишегалдын яктыртып торган лампочка сүнде, балдыз әллә ничек кенә мишәр җизнинең куәтле беләкләре арасына килеп керде һәм, аңына килгәнче, мишәр җизни аның авызын томалап суырып үпте. Аннан, гөлт итеп ут янганда, җизни юк иде инде, һәм өйдән җыр тавышы ишетелде:

Балдыз бер мәлгә аңсыз калды: электр яктылыгы аның миен бутады, шул яктылыкта аның өстенә телевизор антеннасы авып төшкән сыман булды, зур урыс капка, уптым-илаһи урыныннан кузгалып, верандага таба килде, ә веранда, йорттан аерылып, бәрәңге бакчасына таба йөзеп китте. Өй эчендә исә бу хәлләрдән бөтенләй бихәбәр кунаклар гөр килеп җырлыйлар иде:

Урлап, хыянәтчел рәвештә һәм секунд эчендә башкарылган бер эш – мыеклы җизнинең үбүе – балдызны эштән чыгарды. Ул әле кичә генә мондый хәл буласын белми иде. Ул әле кичә генә бакча башында сыерга эт эчәгесе җыеп йөргәндә, йөрәк тетрәткеч бер хәлгә шаһит булган иде: күкрәге яраланган бер күгәрчен бакча киртәсе буендагы зур әрекмәнгә ышыкланып басып тора. Очып китә алмый. Кызыл кырыйлы мәрҗән күзләре белән мөлдерәтеп карый. Ә каршысында… егерь Минһаҗның бозау кадәр зурлыктагы овчаркасы басып тора. Телен чыгарган. Эче селкенеп тора, еш-еш сулый. Эт күгәрченгә караган, күгәрчен – эткә. Болар инде байтак шулай торганнар булса кирәк, этнең авызыннан селәгәй ага. Күгәрчен дә тыныч түгел, йөрәгенең лепелдәп типкәне беленә – әрекмән дерелди. Кызый каушап калды һәм, эт эчәгесен кочаклаган килеш, абзарга йөгерде. Эт эчәгесен тиз генә утлыкка салды да күгәрченне алырга йөгерде. Йөгереп килде… Ул килгәндә исә озын телле эт тә, кызыл каймалы күзле күгәрчен дә юк иде инде.

Балдыз кинәт кенә үзен шул күгәрчен хәлендә итеп тойды. Ул күзен ачканда, теге татлы хәрәкәтле җизни юк, аның яшь, тулы аркасын нигәдер чоланның шома баганасы бик нык этеп тора иде.

…Балдыз туганы белән җизнигә ияреп үк китте. Җизни – шәһәрдә байтак элемтәле егет, бөтен сөйләшкәне «белгән малай», «үзебезнең малай» – балдызны эшкә урнаштырып, тулай торактан урын да алып бирде.

Бераздан алар туган йортка өчәүләп кайтып йөри башладылар.

Кайталар – менә дигән итеп киенгәннәр, ялт та йолт китереп өй җыештырып алалар, печән-утын әзерләшәләр, варенье кайнаталар, кер юалар. Өйдә нибары дүрт кыз хәзер, аларның да икесе инде гаҗәп ямьсезләнеп, озынаеп, авызлары зураеп, аяклары торнадай сузылып килгән вакытлары иде – бу инде, бер дә шиксез, тулыланып, матурланып, түгәрәкләнеп китәр алдыннан булган бер халәт, һәм инде шулай өч торна үстереп галәмгә очырган Кәшфи моның нәрсә белән бетәчәген чамалап йөри иде. Шәһәрдәге ике кыз исә кайттылар да сөйләделәр. Кайттылар да сөйләделәр. Бигрәк тә үткенрәге – балдыз сөйләде.

– Анда, – диде, – эш бик җиңел, ак халат киеп, кнопкага басып кына утырам, көненә җиде сәгать эшлим, көндезге смена гына, ике көн ял итәм, ике йөз тәңкәгә хәтле акча алам…

Сыер савучы кызлар моны тыңлап хәйраннар калалар: алар көн-төн эштә, җәй юк, кыш юк, кнопкага алар да баса, әмма кнопкадан тыш әле әллә никадәр авыр йөк күтәрә, кичкә таба бик нык арыйлар, күпме генә эшләсәләр дә, йөз егермедән узмый, һәм атнага ике көн ял да эләкми иде. Ләкин юкка гына баш ваталар: Кәшфинең үткен өченче кызы да (кызлар күп булгач, Кәшфи үзе генә түгел, күршеләр дә исемнәрен хәтерләмиләр, чама белән өченче, дүртенче дип номерлап сөйләшәләр) һич тә ак халат киеп, кнопкага басмый һәм бер генә сменада эшләми, ике йөз тәңкәне әлегә ала алмый иде. Өченче – үткен кыз бик һәйбәтләп кенә мехкомбинатта тире юу цехында өч сменага күчә-күчә эшли һәм тулай торакка кайтыр алдыннан душта юынып чыга һәм әлегә, өйрәнчек буларак, җитмеш ике тәңкәдән дә ары ала алганы юк, авыр эштән арып, буыннары талып йокыга киткәндә, ул, төшендә саташып, кайвакытта колхоз басуына кайта һәм кнопкага гына басып эшләтә торган комбайн белән шикәр чөгендере җыйдыра. Кояшлы көн, имеш, чөгендер тау кадәр өелә, аннан ул комбайнын туктата, шул тау өстенә менә һәм шунда аның күкрәгенә кайвакыт куәтле беләкле, үҗәт кара мыеклы мишәр җизни төртеп җибәрә дә, ул чөгендер тавы өстенә егыла. Кайвакыт ул чөгендер тавы да булмый, ә ап-ак мамык тавы була, һәм мишәр җизни төртеп җибәргәч, ул мамык тавына чумып, озак-озак чокырга төшә, ә теге әрсез җизни һаман моның белән, үзе көлә, үзе һаман моның авызын томалый, күкрәген изә, һаман аякларын көчле тез башы белән аера, үзе һаман көлә, имеш…

Хәер, авылга ялга кайткач, ул әлеге төшен берәүгә дә сөйләмәде. Ул бер генә нәрсә сөйләде:

– Анда минем эш җиңел, кнопкага басып тик утырам, – диде. – Ак халат киеп кенә йөрим мин.