Читать книгу Paradoks wyboru - Barry Schwartz - Страница 18

Wydaje się na pozór, że większość Amerykanów prowadzi całkiem świeckie życie, jednak naród jako całość utrzymuje, że jest głęboko religijny. Według najnowszego badania Instytutu Gallupa 96% Amerykanów wierzy w „Boga lub jakiś uniwersalny byt”, a 87% twierdzi, że religia jest przynajmniej trochę ważna w ich życiu19. Chociaż tylko ułamek z tych ponad 90% Amerykanów regularnie uczestniczy w obrządkach religijnych jako część wspólnot wyznaniowych, nie ma wątpliwości, że jesteśmy narodem wierzących. Ale wierzących w co?

Większość z nas dziedziczy przynależność religijną rodziców, ale jesteśmy niezwykle wolni, jeśli chodzi o wybór dokładnie tego „klimatu” przynależności, który nam odpowiada. Sami niechętnie uznajemy nauczanie kościelne za nakazy, odnośnie do których nie mamy wyboru, a raczej za sugestie, których jesteśmy ostatecznymi arbitrami. Patrzymy na uczestnictwo we wspólnocie wyznaniowej jak na możliwość wyboru właśnie tej formy wspólnoty, która daje nam to, czego od religii oczekujemy. Niektórzy z nas być może szukają spełnienia emocjonalnego, inni – związków towarzyskich. Jeszcze inni poszukują wskazówek etycznych i pomocy w rozwiązywaniu określonych problemów życiowych. W ten sposób instytucje religijne stają się rodzajem targu, na którym można kupić komfort psychiczny, spokój, duchowość czy refleksje etyczne, a my – „konsumenci religijni” – przychodzimy na taki targ i szukamy, aż w końcu znajdziemy to, czego chcemy.

Może się wydawać dziwne, że mówię o instytucjach religijnych w kontekście centrów handlowych, ale jestem zdania, że tego typu opisy odzwierciedlają to, czego wielu ludzi chce i oczekuje od aktywności i przynależności religijnej. Nie ma w tym nic niezwykłego, biorąc pod uwagę znaczenie indywidualnego wyboru oraz satysfakcji osobistej w naszej kulturze. Nawet kiedy ludzie wstępują do takich wspólnot wiary i oczekują, że będą uczestniczyć w ich życiu i korzystać z ich praktyk (przynajmniej z niektórych), spodziewają się w zamian, że wspólnoty te będą wrażliwe na ich potrzeby, ich gusta czy ich pragnienia.

Socjolog Alan Wolfe przedstawił ostatnio tę zmianę w ludzkiej orientacji na instytucje i nauczanie religijne w książce Moral Freedom: The Search for Virtue in a World of Choice (Wolność moralna. Poszukiwanie cnoty w świecie wyborów). Przeprowadził on pogłębione wywiady z bardzo różnymi ludźmi w wielu miejscach Stanów Zjednoczonych i odkrył niemal jednomyślność co do tego, że wybór własnych wartości i dokonywanie własnych wyborów moralnych leżą w gestii każdego indywidualnie20.

Dla osób, które doświadczyły religii bardziej jako źródła opresji niż komfortu psychicznego, wskazówek czy wsparcia, wolność wyboru jest z całą pewnością błogosławieństwem. Mogą sobie wybrać takie wyznanie, jakie jest najbardziej zbliżone do ich światopoglądu, a następnie związać się z instytucją, która – według nich – najlepiej uosabia ten pogląd. Następnie mogą sobie wybrać te praktyki i nauczanie, które im najbardziej odpowiadają, włączając w to – paradoksalnie – wyznania konserwatywne, przyciągające częściowo dlatego, że zawężają wybory, których ludzie muszą dokonywać w życiu. Jeśli chodzi o tę pozytywną stronę wolności wyboru, to jednostka może doświadczyć osobistej formy uczestnictwa, zgodnej z jej stylem życia, wartościami czy celami. Stroną negatywną jest ciężar podjęcia decyzji, do której instytucji się zapisać i jakie zwyczaje praktykować.