Читать книгу Hartland - Deon Opperman - Страница 21

“’n Man se dood behoort nie net aan homself nie.”

Dit voel vir Jan of Boetjan se woorde hom op die bank vasdruk. Die moegheid wat hom laat terugsak, het waarskynlik baie te make met die ellendige gevoel wat nog van hom besit neem, dít weet Jan, maar die genadelose waarheid van Boetjan se woorde weeg nóú veel swaarder op sy gemoed. Hy het toegelaat dat ’n leuen deel word van sy lewe. Hy het toegekyk hoe daardie leuen die verhouding tussen Maria en haar enigste oorlewende seun, Boetjan, jare lank wegvreet, vernietig, soos die kanker wat nou in sy binneste die lewe wegvreet, die gesonde selle usurpeer met die lewende dood. Hy het gesien hoe Boetjan sy toevlug tot drank neem, soekend na die liefde van sy moeder, toegesien hoe Maria hom die liefde en koestering ontsê omdat sy net daardie leuen gehad het om in te glo.

Alles sy skuld. ’n Man se dood behoort nie net aan homself nie.

Dieselfde geld die leuens wat hy vertel. Hulle behoort nie net aan homself nie. Hulle is die eiendom van daardie mense wat die leuens aanhoor. En daardie leuens vorm die toehoorders se werklikheid. Die valsheid neem die plek van die waarheid, en lewens word gebou rondom ’n kern van suiwer niks.

Maar hoe hanteer hy hierdie – niksheid? Dit mag ’n leuen wees, maar hier kom Maria nou ingestap. Vlees en bloed. By dieselfde vertrek in waar hulle destyds Francois se dood probeer verwerk het, hy en Maria alleen. In dieselfde vertrek waar Francois, Boetjan en Elna ’n groot afskeidspartytjie vir die twee seuns gehou het voordat hulle kamp toe is. Dieselfde vertrek wat eens in Habitat beskryf is as een van die stylvolste sitkamers in Pretoria, ambassades ingesluit.

En voor hom is Boetjan ewe werklik. Hul seun wie se lewe amper ’n ramp was – deels omdat sy pa nie eerlik met sy ma kon wees nie, haar wou beskerm teen die lewe se wreedhede.

Wat gaan hy doen, wat kán hy doen – aan hierdie valsheid wat soos die afstotende pole van magnete hulle verhinder om mekaar weer te vind?

Boetjan moes aan sy gesig gesien het dat Maria in die kamer is, want hy begin dadelik praat nog voordat hy haar kan sien: “Ek weet wat Ma gaan sê.”

“O?”

Dis amper onuitstaanbaar, hierdie gewetenskwelling wat sy maag op ’n knop laat trek wanneer hy uit een enkele klank uit sy vrou se mond net haat en veragting vir haar kind kan aflei.

“Jy weet wat ek gaan sê?”

“Ma sê dit al vir jare. Die lewe wat ek Ma gekos het. Die prys wat Ma moes betaal.”

“En ons betaal dit nog steeds.”

Nou! skree dit binne Jan. Vernietig die leuen! Voordat die skade onherstelbaar groot is. “Maria, asseblief ...”

“Nee! As hy so vry voel om oor die dood te praat,” roep sy verbete uit, “dan praat ons nou oor die dood.”

“Ek is nie bang om oor die dood te praat nie, Ma, en ek praat nie net van Pa se dood nie.”

Boetman staan sy man. En daardeur kantel die las al swaarder op hom oor, weet Jan.

“Het jy al ooit die dood vierkant in die oë gekyk?”

Maria en Boetjan hou mekaar se blik, verbete.

“Om die waarheid te sê, ja,” sê Boetjan. “Ek het my broer se dood vierkant in die oë gekyk.”

Jan reik na Maria. Keer, keer! roep hy na binne. “My vrou ...”

Maria ruk haar los van sy greep, lig albei haar hande omhoog, asof sy die boosheid van die oomblik wil afweer, wegklap van haar kop. “Nee! Ek het geweet hierdie ding gaan gebeur!”

Wat gaan in haar gedagtes aan? wonder Jan. Dink sy dat sy hierdie oomblik sou kon uitstel tot ná sy dood?

Maria stap weg van haar man en seun. Sy koester haarself in haar eie arms, maar staar met betraande oë na die kaggel se klipwerk, sonder om enigiets in te neem.

“Pa ...?” Boetjan kyk na sy ma se rug, dan na sy pa wat moedeloos op die rusbank sit, sy ken in sy hand gesteun. Hy spring op van waar hy gesit het, sy gesig vertrek van ’n pyn wat in die murg van sy gebeentes sit. “Pa, sê dit nou, of ek stap by daardie deur uit en kom nooit weer terug nie.”

Jan huiwer ’n oomblik.

Maria hoor wat Boetjan sê, maar begryp nie wat hy bedoel nie. Sy draai verskrik om, sien hoe Boetjan begin beweeg – en oor sy skouer hoe Elna en Bertus hand om die lyf die vertrek binnekom, ewe tortelduifies, verbaas oor die woorde wat hulle pas moes aanhoor.

Boetjan skuur teen sy ma verby.

Jan spring op hierdie oomblik orent. “Francois ...” Hy voel skielik dis nodig om behoorlik asem te haal om te kan sê wat hy moet, “... se dood was nie soos jy dink dit was nie.”

Boetjan hou op loop, draai om. Terwyl sy pa praat, sien Elna en Bertus hoe die verligting op sy gelaat merkbaar raak.

“Ek weet wat jy wil doen en ek sal dit nie toelaat nie.” Maria se stem is ferm, maar alles in haar gelaat smeek om versagting.

“Daar was nie ’n veldslag nie ...”

Maria skud haar kop, onwillig om te luister, wens sy kan die woorde vind om hierdie nuus dood te praat. “Nee!”

“... en Francois was nie op patrollie nie.”

“Nee.” Sy kan nie meer weerstand teen die nuus bied nie.

“Hy was in ’n tydelike basis, besig om ’n tent op te slaan ...”

Maria swaai verwoed na Boetjan, snou hom toe: “Dis jou skuld. Dis alles jou skuld!”

Boetjan kyk haar net strak aan.

“... die sersant het hom aangejaag,” sê Jan, amper uitasem, “maar hy’t nie ’n hamer gehad om die tentpenne mee in te slaan nie.”

Jan verstar, haal diep asem en gaan dan voort, verslae en vir die soveelste keer deur dieselfde skokkende nuus tot oorgawe gedwing, sodat die fut uit sy stem is. “En toe sien hy die vinne van ’n mortierdowwerd naby hom in die sand ... dis nou ’n mortier wat gevuur is maar nooit ontplof het nie ...”

“Ek het die brief.”

“... toe trek hy die mortierbom uit die sand om as hamer te gebruik om die tentpenne mee in te slaan ...”

“Ek het die brief! Ek het die kapelaan se brief!”

“En toe ontplof die bom.”

Maria syg op haar knieë neer, oorstelp van emosie. “Nee-neenee-nee-nee!”

Die wond word weer oopgeruk. Sy moet weer aanvaar wat sy nooit kon aanvaar nie.

“Dis hoekom hulle ons nooit sy liggaam gewys het nie.”

Maria ween en wieg heen en weer op haar knieë.

Jan kom kniel langs haar, sy arm om haar skouer.

Boetjan staan vasgenael op sy plek, onseker oor hoe hy nou moet reageer. Maar uiteindelik sak hy ook op sy knieë neer, skuins agter Maria. Sy hand op haar skouer.

Maria se huil versag tot ’n stil kerm.

“Ek’s jammer, Ma,” sê Boetjan.

Maar Maria se gedagtes bly besoedel deur die leuen. Sy het ’n sondaar nodig wat sy kan verkla, iemand wat die blaam kan dra, en Boetjan bly dit steeds vir haar. “Hoekom het jy hom nie gekeer nie?”

Maria besef opeens dat Boetjan besig is om te huil wanneer hy haar antwoord: “Ek was besig om sandsakke te dra.”

Nóú weet sy hoe dit gebeur het. En saam met hierdie besef kom ook die gedagte dat sy op die nippertjie haar ander seun ook verloor het – deur hom weg te stoot.

Jan help vir Maria om op te staan en op die bank te gaan sit. “Nou ja toe,” sê hy. “Daar is dit nou uiteindelik uit.” Hy kyk na sy seun, maak ’n gebaar. Jammer.

Maar Jan weet, daardie een woord is nie genoeg nie, en die enigste blydskap wat hy kan hê, dié is oor Boetjan, wat geen wrok dra nie.

Boetjan stap stadig nader aan sy ma, tot hy langs haar staan waar sy op die bank sit. “Ek mis hom ook, Ma. Ek mis hom ook.”

Maria wonder hoe sy haar seun ooit weer in die oë sal kan kyk. Sy het hom só lank verstoot. Sonder rede!

Sy lig haar hand, sonder om op te kyk. Sy neem Boetjan se hand in hare en druk dit styf vas. Dan lig sy haar kop en streel albei sy wange. Haar oë smeek om vergifnis. In sy oë sien sy hoe hy dit gee, mildelik, verlos van sy demone. Maria trek hom nader, soen hom teer op die voorhoof.

Nie een van die twee kan praat nie. Hulle het mekaar jare lank verloor en nou weer teruggevind.

In die deur staan Elna en Bertus steeds roerloos. Hulle het soos tortelduifies die kamer ingekom, onthou Jan nou – mens kan maar net raai oor die soort versoening wat daar moes gewees het – en nou staan hulle daar, oorbluf deur alles wat hulle gehoor het. Hulle hou mekaar vas, albei seker dat hulle pas ’n klein wonderwerk sien gebeur het.