Читать книгу Hartland - Deon Opperman - Страница 5

Jan Cilliers het sy huis self gebou. Self gekontrakteer, tyd afgeknyp by die werk, seker gemaak dat dit is presies soos hy en Maria dit wil hê. Genoeg ruimte vir die kinders, wat nog op skool was, en ekovriendelik lank voordat die mens bewus was van sy vergrype teen die natuur. Destyds was hier niks anders nie, net Hannes Meiring se plekkie onder in die driffie, en oorkant teen die golwing van die Oos-Pretoriase hoëveld het Garsfontein se eerste huise begin opskiet. Vandag, wanneer jy by die eerste sekuriteitshek verby is en die Bosveldse doringbome langs die lang oprit jou herinner waar jy presies is, staan die imposante grasdak-kompleks skielik om ’n draai tussen ’n koorsboom en ’n paar kiepersolle, witkaree en witstinkhoutbome. Die grasdak is al vaal gebak deur die Laeveldse son en laat die huis lyk soos ’n groot skilpaddop wat wyd oor die rug van die rantjie neergesit is.

Twee weerligafleiers steek hoog bo die dak hul metaalpunte na die hemele. Een keer in al die jare moes hulle hul werk doen. Met welslae. Maria sê dis die veiligste grasdakhuis in die land, veilig genoeg selfs vir ma Cilliers.

Daarmee bedoel sy niks snaaks nie.

Ma Cilliers is soos ’n hand vol patrone wat in ’n oop vuur gegooi word. Mens weet nooit in watter rigting sy gaan skiet nie. Haar tong is vlymskerp – en dodelik.

Dit reën vandag, druppels wat hier voor Jan se gesig van die dekgras drup in een van Maria se vele strategies geplaaste blombeddings. Dit was ’n warm oggend, en die reënbui, soos Pretorianers gewoond is hier vroeg in die jaar, maak die strate skoon en laat mens koel en skoon voel.

Jan sien die reëndruppels nie raak nie. Waar hy staan, lyk hy nie soos die hoogs suksesvolle sakeman wat hy is nie. Hy het sy kortgeskeerde baard effens laat uitgroei, sodat hy lyk soos ’n sakeman se idee van ’n buitelugmens: sy hare effens deurmekaar, sy klere dié van ’n jagter gereed vir spoorsny. Maar dis sy velkleur wat hom verraai. Effens bleek. Jan het ’n ligte vel, wat hom dwing om die sonval goed vanuit die skadu te beheer, of met heelwat sonbrandroom. Nou lyk dit of hy té veel tyd op kantoor deurbring, sy buitedrag net oorblyfsels van ’n ander, meer opwindende lewe.

Sy gedagtes is elders.

Hier is dit nou, dink Jan. Die ou end. Hy verbeel hom hy kan voel hoe die onheil aan hom knaag. Binnekort sal hy dit nie net meer verbeel nie.

Hy dwing homself om aan iets aangenaams te dink. Hy verjaar môre. Nóú is dit tyd vir die gemeste kalf en die ramshoring. Vandag bring hy sy familie en naastes bymekaar. Hy sal juig en hy sal jubel. Laat húlle wat wil meedoen, dit uit volle bors doen! Sy nuwe lewensjaar met ope arms ontvang. Maar sy vreugde sal lê in die weersien van Elna, sy dogter, wat uit Kanada op besoek is saam met Bertus, haar man, en hul seun, Neil. Net vir sy verjaarsdag!

Jan kan sy bestuursgewoontes nie afskud nie. Hy verdeel die res van die gastelys oudergewoonte in “Moeilik” en “Maklik”. Rika, sy suster, en haar gesin is onder laasgenoemde. Minsame, pligsgetroue Rika, eggenote van dominee Rudi Naudé, ma van Gerhard en Esmé. Christene sonder bedrog, soos ma Cilliers altyd sê.

Boetjan, sy genant, val miskien onder “Moeilik”. Nie vanweë sy probleme nie. Drankprobleme. Maar Boetjan is nou al baie maande sober, dalk al by ’n jaar verby, hy kan nie onthou nie, en Jan weet Boetjan het koers in die lewe gekry en hy vertrou hom. Maar daar is steeds spanning tussen Boetjan en Maria – en omdat Maria dit veroorsaak, is hy nog altyd bang om iets daaraan te doen. Hy voel intens skuldig daaroor. Wie weet, binnekort dalk kan hy met Maria daaroor praat.

Sy laatlammetjie-broertjie, Adriaan, sal hier wees, en sy familie. Adriaan val onder “Maklik”. Jan wil nie té veel dinktyd op Adriaan mors nie. Hy hou nie van Adriaan se kruiperigheid nie, maar dit is nou sy broer en hy het hom om dié rede lief. Maar sy vrou, Antoinette, val beslis onder “Moeilik”. Antoinette in haar eie huis is geen probleem nie. Hier by hulle sit sy altyd dikbek rond, hou elke beweging van Maria met arendsoë dop. Hy en Maria maak altyd grappies daaroor, maar Jan wantrou mense wie se afguns só sigbaar is. Meer as ’n bietjie.

Elna sal “Maklik” wees, maar Bertus “Moeilik”, afhangende van hoe hulle gevlieg het en hoe gemaklik hy daarmee is om weer in die land te wees wat hy so verfoei.

Maria, die stem van sy gewete, is bo alle verdenking en is “Maklik”, behalwe met Boetjan in die omgewing. En ma Cilliers? Sekerlik “Moeilik”, dink Jan. Haar mond is soms gevaarliker as ’n begeleide missiel.

“Jan, die kinders gaan nou-nou hier wees ...”

Hy swaai om. Maria, sy skone Maria, staan met ’n hand vol proteas wat sy by Safari duskant Wilgers gaan koop het vanoggend.

“... dink jy nie jy moet met jou vuur begin nie?”

Hy is só bly hy het destyds daarop aangedring om soveel moontlik binnemure te bou uit die klippe wat hulle hier in die rantjies kon versamel uit die uitgrawings vir die huis. Teen die agtergrond van die klipmuur oorweldig Maria se voorkoms hom vir die soveelste maal in sy lewe: haar natuurlike blonde hare, fyn en sag, nes haar vel. Maak nie saak hoe ver sy op haar lewensweg is nie, vir Jan lyk sy altyd soos ’n jong Grace Kelly. Haar helderblou oë, wat tog soveel emosie en smeuling kan oordra. Haar pragtige sagte vel. Haar lippe nog sensueel en vol, en die merke wat die jare gemaak het om haar mondhoeke en oë laat Jan net weer besluit dat hy waarlik, waarlik genade ontvang het met sy keuse van lewensmaat.

“Ons gaan tog seker nie eet sodra hulle hier aankom nie?”

“Nee, maar ons kan ook nie eers vieruur vanmiddag eet nie. En die res van die mense sal ook binnekort hier wees.”

Jan maak vinnig ’n aftelsom in sy kop – die mense wat hy hier wil hê. Hy onthou laaste van sy vennoot, die swart man wat vir hom meer as ’n vennoot geword het, amper broer.

“Kom Zweli ook?”

“Natuurlik!” Jan is amper onthuts oor sy só ’n vraag kan vra.

Hy soek na sy selfoon, kry dit op een van Maria se modieuse kiste teen ’n muur.

“Jy weet, dis iets wat ek nog nooit kon kleinkry nie: ons woon almal in dieselfde stad,” hy tel sy selfoon op, kyk daarna asof dit dadelik vir hom ’n boodskap gereed sal hê, “maar dit neem vir Elna en Bertus om al die pad van Kanada te kom kuier om die hele familie bymekaar te kry.”

Hy weet dis nie waar nie – en Maria weet dis nie waar nie. Maar in hul harte weet hulle hoe belangrik dit vir Jan is om nóú weer sy dogter te kan sien.

Elna – én Bertus.

Twee name, twee gewaarwordings. Jan het Elna lief, hartstogtelik, onvoorwaardelik, volledig. Soos net ’n pa sy dogter kan liefhê. Die noem van haar naam laat sonstrale deur die donker wolke van sy gemoed skiet, net om weer verdoof te word by die aanhoor van Bertus se naam.

Jan hou van Bertus. Maar Bertus is die een wat Elna Kanada toe geneem het.

Kanada.

Geen boodskap nie. Jan is verdiep in sy selfoon, hoor nie sy ma in haar rolstoel die vertrek binnekom nie. Sy begin reg agter hom praat, daardie bekende klaende toon wat hom laat lus voel om te skrou en te skrou totdat sy ophou. En maak nie saak wat sy sê nie, sy laat hom altyd ongelooflik beklemd voel:

“Ja-nee ... as die kinders eers begin dros, is die einde in sig.”

Maria rol haar oë. Baie soos Elna altyd op skool gedoen het, daardie omhoog werp van die blik waarmee Elna altyd verveelde verontwaardiging wou oordra. Maria kyk na Jan, asof sy wil sê: Toe, hanteer jy haar! Sy gryp die rangskikking waarmee sy besig is en vlug die kamer uit. “Ek sit net gou hierdie in hulle kamer,” roep sy oor haar skouer.

Jan weet sy ma het nie die vaagste benul van presies wat die woord “takt” beteken nie, laat staan nog taktvol wees, maar hy sal haar vir die soveelste keer tot orde móét roep. “Ma ... ek wil Ma mooi vra om nie weer daardie woord te gebruik nie.” Jan probeer die betigting versag deur haar rolstoel vir haar na haar gunsteling-plekkie te stoot – teenaan die teetafel.

“Watse woord?”

Dros! Dros! wil hy roep, maar bedwing hom. Jan sit teenoor sy ma, die lang tafeltjie tussen hulle wat die konfrontasie versag. As mens sy ma se gekorswil konfrontasie kan noem, dink Jan. “Ma weet goed watse woord. Dit ontstel vir Maria ...”

Soms wonder hy of sy regtig luister wat betoog word. Elke keer dat sy praat, wip sy ongeërg die argument vooruit.

“Noem dit wat jy wil, dit bly wat dit is.”

“... en dit ontstel my.” Hy haat dit om aanspraak te maak op haar simpatie. Hy voel die beklemming weer in sy maag aanmeld, kyk liewer na die manier hoe die klipmuur rondom die kaggel, dieselfde muur waarteen Maria se gelaat só sprankelend en amper jeugdig sag vertoon, hoe daardie klipmuur sy ma se ouderdom beklemtoon, die harde lyne om haar mond, die ou verrimpelde pruimbekkie, die manier hoe die oë wegraak in die lens van die bril wat sy dra, die manier hoe haar skouers meer tenger as ooit tevore lyk. Alles behalwe haar stem, onseker weens ouderdom, maar tog ook kragtig omdat die wil agter daardie stem kliphard en sekuur is. En klae sal sy klae.

“Waar sou jy vandag gewees het as jou voorvaders se kinders gedros het toe die eerste Zoeloe-impi’s oor die veld gestorm het? Hm?” Sy byt die klank tussen haar voortande vas, asof sy self in die loopgrawe lê. “Ek sal jou sê: Jy sou nie hier gewees het nie.”

Dis ’n ou argument, een van haar gunsteling-opmerkings. “Ek verstaan dit, Ma, maar ...”

“Nee jy verstaan dit nie, want as jy dit verstaan het, dan het jy verstaan dat jou dogter jou ...” sy hap-hap na haar volgende woorde, diep ontstel deur die gedagtes wat sy nou hier uitspreek, “in die steek gelaat het.”

As hy eerlik moet wees – dít is hoe hy ook soms daaroor voel, diep in die nag wanneer sy lewe by hom spook en hy net homself het om mee te praat. Maar verdomp of hy dit teenoor enigiemand sal erken.

“Sy’t my nie in die steek gelaat nie, Ma. Elna en Bertus het hulle lewe iewers anders gaan maak. Mense doen dit al deur die eeue heen. Dis presies hoe my voorvaders in die eerste plek hier gekom het – deur die land van hulle geboorte te verlaat.”

“Altyd ’n slim antwoord vir alles ... selfs toe jy ’n kind was.” Sy antwoord té vinnig, probeer haar oppervlakkige reaksie maskeer met ’n laggie. Jan ken die maniere waarop sy haar verleentheid probeer verberg. Hy besluit om dit ’n bietjie in te vryf.

“Dankie, Ma, ek beskou dit as ’n kompliment. Maar Ma gebruik nie weer daai woord nie.”

Sy ma besef wat aan die gang is. Dat Jan haar wil dwing om te maak soos hy sê. Dan liewer voort, dink sy, voort na haar eintlike kwelling.

“En dit gaan nie lank wees nie, dan’s jy en Maria ook weg.”

En sy, die matriarg, alleen. Haar grootste vrees. Ná al die jare, al die opoffering. Alleen.

“Ek gaan in hierdie land bly, tot die dag van my dood.” Daar kom ’n vreemde trek oor sy gesig. Indien sy dit opmerk, laat blyk sy dit nie. “Dit kan ek waarborg, glo my.”

“Dit sal nie nodig wees nie, ek het my versekering.”

Sy het niks gemerk nie, dink hy verlig. Hy kyk met deernis na haar waar sy soek na iets wat in die sakdoek in die voue van haar rok toegedraai is.

“Sien jy hierdie Krugerrand?” Sy hou die muntstuk tussen haar duim en wysvinger op, haar woorde wat vrolik uitspat op die wieke van hoopvolheid. “Oom Paul. Hy’s my versekering. Wanneer jy en jou vrou eendag hier uitsluip, dan vat ek hom ...”

Terug op die ou stories.

“... en Ma gaan koop Pa se plaas terug. Dis goed so, Ma. Ek sal Ma waarsku voor ons waai, maar Ma gebruik nie weer die woord ‘dros’ nie. Nie voor my nie, nie voor my vrou nie, en beslis nie voor die kinders nie.”

“Hmf.”