Читать книгу Onse Vaders - Karin Brynard - Страница 5

Hoofstuk 1

1

“Dood, waar is jou angel? Doderyk... wáár jou oorwinning?”

Die dominee keer sy gesig hemelwaarts. Of daar iemand in die balke sit wat hy aanspreek. Hy sluit sy oë en die bejaarde kop bewe liggies.

Beeslaar kyk om hom rond. Oumense, sien hy. Ooms in baadjies uit ’n vergange lewe – sit soos uitgetrapte skilpaddoppe om hul verdorde lywe. Tannies met ingesakte boesems, gebluste oë opgeslaan na die predikant. Wat in sy arendsnes hoog bo die gemeente uittroon. Die gemeente self, meen Beeslaar, is seker van ou Blikkies se ouetehuis, Huis Groot Gewels. Buiten Tertia, die dogter. Sy sit klein gekoes in die voorste ry. Naaste aan die verniste kis: Blikkies se houtmanel. Bo-op, ’n stywe wit ruiker. En ’n geraamde foto van die “ontslapene”, soos die doom hom noem.

“Almal van ons,” sê laasgenoemde en kyk verdrietig af na die yl kuddetjie voor hom, “álmal van ons vrees die dood. Deur die eeue heen is dit die één afspraak wat geen mens kan afstel nie. Kyk wat sê Job vir ons in die Ou Testament, hoofstuk dertien en veertien: Die mens is ’n verwaaide blaar, ’n droë stoppel, hy is kort van dae en sat van onrus. Hy spruit uit soos ’n blom en verwelk, vlug soos ’n skaduwee, verval soos hout wat weggevreet is.”

Beeslaar staar na die foto op die kis. Moet ’n onlangse een wees. Hy herinner hom minder lewervlekke. Minder vore om die streng strepe van die mond. Ore minder uitgeblom, vellerig, lellerig. Wanneer was die laaste keer dat hulle mekaar gesien het? Drie jaar, vier?

“Maar, liewe broers en susters,” dring die waterige oumensstem van die prediker weer in, “vandag... Hier waar ons saam is om die lewe te herdenk van Balthazar van Blerk... Vandag kan ons blý wees. Ja, ons moet vrólik wees.”

Dramatiese stilte.

“Vrolik in die wete dat God Sy eie Seun gestuur het om die dood vir ons te oorwin... ”

Beeslaar verskuif sy gewig en die houtbank kraak hard. Iemand kyk gesteurd om na hom. ’n Vrou met ’n dik, spierwitgrys vlegsel. Haar blik is meer nuuskierig as berispend, merk hy.

“Want vriende, die blye nuus is dit: Toe Christus op Golgota sy laaste asem uitgeblaas het, het hy neergedaal na die onderste dieptes van die aarde... ”

Hy ken nie een van die mense hier nie, besef Beeslaar. Behalwe Tertia, maar dis ook maar net. Ná Blikkies en sy vrou geskei is, het Tertia ’n tyd lank alle kontak met haar pa verbreek. Beeslaar het haar nooit leer ken nie.

Toe hy vandag by die kerk aankom, het sy haarself kom voorstel. Hartseer, haar gesig vaal en tam, neus koorsrooi. Hy’t met ’n skok besef: Dié vrou het omgegee. Ou Bliksem van Blerk het iemand gehad wat haar neusvel aftreur oor hom.

“My pa was so opgewonde oor jou koms,” het sy sag geglimlag. “Hy’t so baie planne gehad... Nuweland vir die krieket, die kabelkarretjie, dalk ’n trippie na Robbeneiland.” Sy het haar maer, wit hand na hom uitgesteek. “Hy’t vas geglo hy sal jou kan oortuig om ’n verplasing... ”

Haar stem het opgedroog.

Van binne die kerk het ’n getemperde orrel opgeklink. Beeslaar het sy baadjiepante bymekaargetrek en ingegaan.

Sou die klerewinkel die baadjie terugvat, het hy gewonder toe hy gaan sit. En konsentreer om sy twee meter lange liggaam in die hoek van ’n lang kerkbank in te vou. Die skouers sit te knap. Was ’n haas-inkopie, gister, sy kop elders. By die suur ironie van sy lewe: hy wat Kaap toe ry, rustig, om vir sy ou pêl te kom kuier. Net om... ha-ha, moerse snaaks... die dooiemansdeur. Hy kom met koedoebiltong. Wyn van die Kalahari se Gariepwingerde. Tieroog, die mooiste klip uit daardie wêreld. Geslyp en gepoleer tot die geel en goue strepe daarin gloei. Hy’t een gekies wat in ’n mooi tafellampie omskep is. Gereken ou Blikkies sal nou van so iets hou.

Maar toe’s Blikkies nie meer daar nie. Sommerso uitgeklok.

“Ék... het die sleutels van die dood en die doderyk, verklaar Jesus in Openbaring een vers agttien.” Die ou doom kry skielik lewe, nuwe begeestering. “Want sien, geliefdes... Hy het dit van Satan afgeneem, daardie sleutels. Toe hy ter helle neergedaal het, soos dit in die Ou Bybel staan. Ja, Christus was in die hel, vóór sy opstanding uit die dood, sy opvaart na die hemel. En dáárom, beloof ek vandag hier vir u... Dáárom moet ons bly wees. Oom Balthazar sou nie wou hê dat ons treur nie. Want vandag is hy in die arms van sy Maker, die... ”

Oom Balthazar.

Hierdie dominee het die “oom” beslis nie geken nie. Anders het hy geweet: Ou Blikkies laat niemand toe om hom op sy doopnaam aan te spreek nie. En twee: Hy glo nóg in die hemel, nóg in die hel. Eersgenoemde, het hy dikwels gesê, is ’n vervelige plek, deur ou vrouens uitgedink. En laasgenoemde deur die kerk se eie kokkedore – ouens wat lankal weet dis nag vir hulle en hulle kerk as mense moet uitvind daar gaat niks aan agter die gordyn nie. Kerkvaders en politici. Dieselfde soort: ouens wat ander hul vuilwerk laat doen.

Ander mense. Soos dié einste oom: Balthazar “Bliksem” van Blerk. Wat met hierdie sogenaamde angel van die dood moes worstel. Dit ’n leeftyd lank moes aanvat. En uitvat. Wegvat. Maak nie saak hóé nie, vat moet jy hom vat. En hy vat terug. Breek jou bietjies-bietjies af. Stadig, ongesiens. Knak jou in die hoekies van jou binnekamers. Buitekant toe word jy hard. Dit wél. Maar dis binnetoe dat jy slag vir slag ’n bietjie sterf. Dagin, daguit: die breë register van brutaliteit. Die dinge waartoe mense in staat is.

“Hierdie wêreld,” hoor Beeslaar die dominee sê, “is nie ons tuiste nie. Dis net die spoor... die spoor wat elkeen van ons volg na die ewigheid. Die dood, geliefdes, is deur Satan ingestel. In die Paradys, toe Eva voor die adder geswig het en die mens se dood gebring het! Maar óns, geliefdes... ” Slukkie water. “Óns... kinders van Jesus hoef nie die dood te vrees nie. Ja, mense sterf nog steeds elke dag... Ruk ons tot stilstand, tot nadenke oor ons eie verganklikheid. Maar Christus het ons vrygekoop. Vir ons die padkaart na die ewige lewe gebring.”

Beeslaar het moeite met die prentjie. Blikkies op ’n wolkie saam met die res van die vyf en tagtigmiljard mense wat al dood is sedert die eerste aap op sy agterpote begin loop het. Hoe hou jy huis met so ’n spul? Hy vou sy arms oor sy bors, hoor hoe die nate van die baadjie kla. Hy los die armvouery, tel vir die soveelste keer die begrafnisbriefie op. Daar’s ’n pers lelie voorop, Blikkies se naam en die datum van sy skielike dood drie dae gelede. Onder dit: Say not in grief “he is no more” but live in thankfulness that he was – Hebrew Proverb. Agterop die blaadjie is die teksvers van die preek, ook die woorde vir ’n lied – wat seker nog gesing moet word. My môresang is dankbaarheid. Hy sug en sit die blaadjie terug in die Bybelrakkie voor hom. Die velletjie papier gly uit en fladder vloer toe. Beeslaar buk vinnig en raap dit terug. Die bank kraak weer. Die vlegselvrou frons hierdie keer toe sy omkyk.

Die tee agterna is by ’n statige ou Kaaps-Hollandse huis reg langs die Moederkerk.

Beeslaar gaan staan onseker in ’n ry by die teetafel. Hy voel soos ’n reus tussen die klompie grysbek-bewers. Hy’s maklik twee maal so lank en so swaar soos enigeen van die bloukoppies om hom. Was hierdie mense maar altyd so klein? Of is dit die ouderdom, wonder hy. Het Blikkies óók gekrimp, die laaste tyd? Sy stem oor die foon was nog dieselfde. En eintlik was hy nog jonk. Dié kant van sewentig.

“Jy’s die polisieman?”

Die vrou met die lang wit vlegsel het agter hom by die ry ingeval. Sy gee hom nie kans om te antwoord nie. “Blikkies het my baie vertel van jou. Ek is nou Trula.”

“Aangenaam,” mompel Beeslaar en staan eenkant toe om haar sy plek in die ry aan te bied. Sy bly wag tot hy ook tee het, beweeg dan saam met hom na die skaduwee van ’n akkerboom.

“Wanneer het jy gekom?” vra sy.

“Eergister.”

“Dat hy nou só moes gaan.”

Beeslaar knik, proe die gal in die louwarm vloeistof. Die diens het te lank aangehou, die tee het bitter getrek.

“So blerrie skielik.” Sy blaas liggies oor die tee, haar mond ’n sagte tuit. Dis ’n mooi mond in ’n andersins gewone gesig. Skerp neus, klein vaalblou oë agter ’n goueraambril, haar vel wit en plomp. Die dik aswit hare is platgekam met ’n netjiese middelpaadjie en styf na agter toe getrek in die dwingelandy van die vlegsel.

“Ek en Blikkies was goeie maats,” sê sy en neem ’n versigtige teugie tee. “Ons was dalk ook die jongste van die inwoners – albei van ons nog in ons sestigs.” Sy kyk om haar heen om haar punt te bevestig. “Hy was my redding, weet jy? Anders het ek ook dalk al met ’n loopraam hier rondgehobbel. So ’n ouetehuis kan ’n mens... ”

Sy kry nie haar sin klaar gevorm nie, want een van die oues het teenaan haar kom staan.

“So dis nou Balthie se seun,” stel die gryse vas en knip haar oë ingenome, kop agteroor, asof sy na ’n kat in ’n boom kyk. Hy skat sy trek die lewenskaal op middel sewentigs. Goed gepreserveer, kapsel nét só, ’n deftige swart-en-wit pakkie waarop ’n duur borsspeld pryk, outydse wit handskoene wat knobbelrige hande bedek.

“Nee, Rea. Balthie het nét die dogter. Tertia. Dis Albertus hierdie. Hy’s van die Kalahari. Hy en Blikkies het vroeër saam gewerk.”

Beeslaar knik bevestigend.

“En dis Reana du Toit,” sê Trula. “Sy’s een van die inwoners.”

“Dan is jý die polisieman,” verklaar die ouer vrou. “Die een wat sou kom kuier het?”

“Dis reg, mevrou. Ek en ou Blikkies kom ’n lang pad.”

Die ouer vrou staan ’n bietjie nader aan Beeslaar. “Sê my, doen jy miskien privaat werk ook?” vra sy.

“Rea, nee! Hy’s ’n polísieman. Voltyds. Hy’s net hier vir die begráfnis,” antwoord Trula vinnig. Haar stem is ongeduldig, effe te hard, asof die ouer vrou ’n gehoorprobleem het.

“Maar dis juis oor hy ’n polísieman is,” kom die antwoord. “Miskien kan hý ons help. Die dood loop soos ’n brullende leeu daar onder ons rond.”

Trula sug en vee met die plat hand oor haar voorkop. “Ai, Rea, dis darem te dramaties, jong. En jou Bybelteks is verkeerd. Dis die dúiwel wat soos ’n brullende leeu loop – nie die dood nie. Verskoon my,” sê sy dan. “Ek gaan help oom Dolfie. Hy bewe vandag te veel vir tee drink.”

Rea du Toit kom staan nóg nader. Beeslaar kry die oumensruik: naftaleen, ou haarsproei en hoesmedisyne.

“Sy kan maar spot, maar daar loop ’n onheil daar,” sê sy sag, “by die ouetehuis. Dit kom al ’n ruk. Klein goedjies, as jy hulle een-een vat. Maar... ” Sy staan nog ’n bietjie nader.

“Alles het begin by Jan van Riebeeck.”

“Ekskuus?” Beeslaar kan nie help nie. Die vraag glip uit voor hy kan keer.

“Hy’t verdwyn, sien? En ons dink hy’s... e... hy’s... vermoor!”

Beeslaar vat nog ’n sluk van die galsterige tee, kry dadelik spyt. Hy draai om, wil die koppie kwytraak.

“Jy moet ons help, Albertus. Balthie... Balthie wou nie na ons luister nie. Maar toe Jan van Riebeeck... ”

Beeslaar kyk rond vir hulp. Maar Trula staan by ’n omie met ’n eiermagie en kruisbande, besig om hom te help met sy koppie tee. “Tannie Rea, ek neem aan ons praat van... e... ?”

“Ag, jong, niemand ken sy regte naam nie. Hy bly eintlik in die woonstel langsaan. Hy kuier by almal van ons in die gang. En elkeen gee hom ’n pierinkie met ietsie.”

Beeslaar glimlag verlig: Dis ’n kat! “Miskien kuier hy in ’n ander gang. Waar die pierings groter is.”

“Dis nie ’n grappie nie, hoor? Ons mag nie troeteldiere aanhou nie. So, ou Jan van Riebeeck was ’n belangrike besoeker. Ons matrone het hom probeer belet, maar hy’s ’n dier, verstaan net twee goed: kos en liefde.

“En hy kom elke dag, want hy kry soveel liefde daar by ons. En nou’s hy net weg. Sommer skielik. En dis nie al nie.” Sy kyk met groot oë op na hom.

“Daar gebéúr goed. Vorige week is die sielsalige ou dominee Potgieter ook uit sy kaktus getiep.”

Beeslaar hoes vinnig in sy vuis.

“Dis Antoinette se oorlede man,” vertel sy, wys met haar ken in die rigting van ’n aantreklike vroeg-sewentigs vrou. “Albei bitter lief vir tuinmaak. Maar toe vat die kanker hom. Sy’t hom alleen versôre daar in hulle woonstel. Tot hy in haar arms gesterf het. Die kinders wil toe die as in die berge loop gooi, maar Antoinette wou hom nie laat gaan nie. Toe vat sy die as... enne... e... sy’t die as in die bodem van ’n groot plantbak begrawe. Wat sy toe met kaktusse beplant. ’n Aalwyn, plakkies, woestynrosies en bokpootjies. Hy was so lief daarvoor... Maar iemand het gekom en die bak omgeskop. Tien teen een die dief wat op dieselfde dag by ou Arnold Sebens ingebreek het. Netjies sy versameling goue Krugerrande gevat. En net toe raak Jan van Riebeeck ook soek... ”

Beeslaar hou sy hand op.

“Tannie Rea, wag eers. Laat ek eers iets vra. Het julle die diefstal en die vandalisme aangegee?”

“Ou Arnold het, maar daar’t niks van gekom nie. Hy’t net gister nog... ”

’n Selfoon lui al vir ’n goeie paar sekondes in haar handsak. Beeslaar beduie vir haar en sy knip die blinkleersakkie oor haar arm oop.

“Hallo!” basuin sy oor die teedrinkers uit. “Wie praat?” Sy hou op luister en skud die foon, asof daar ’n los skroefie binne-in sit. Dan hou sy die foon na Beeslaar uit. “Vat jy, ou seun. Kyk of jy iets kan uitmaak.”

Beeslaar neem oorbluf die foon by haar en druk dit teen sy oor: “Kaptein Beeslaar hier, kan ek help?”

Stilte. Dan: “Is u van die polisie? Sy... e... weet reeds?”

“Ekskuus?”

“My ma. U het haar... my vrou se d-dood... ?”

Beeslaar se nekhare rys. Hy ken dié soort stem. “Meneer, u moeder en ek is by ’n vriend se begrafnis. Sy het haar foon vir my aangegee, sy kon nie mooi hoor nie. Wat is dit wat sy moet weet? Moet ek vir haar aangee?”

“Iets verskrikliks het met ons gebeur. My vrou... my ma... my vrou... ” Die lyn breek op.

“Hallo?!” Beeslaar stap eenkant toe om onder die gesnater van die begrafnisgangers uit te kom.

“Dis my vrou, Elmana. Sy is ver-... e... vermoor. Pas. Hier tuis.”

Aan die man se stem kan hy hoor daar kom nóg.

“Inbrekers... ”

“Is die polisie daar? En is u veilig?”

“Wat?” Dit klink of hy tyd nodig het om Beeslaar se vrae te verreken.

“Die polisie. Het u die polisie laat kom?”

“Ja, natuurlik! Maar ons dogter. Ellie. Sy sit nog vas... in die huis... Sy’t haarself toegesluit. Ek kan nie by haar kom... My ma moet asseblief kom help. Kan jy dalk die matrone opspoor en... help om die nuus... ”

“Natuurlik. Ek doen wat ek kan. Waar is u?”

“Tuis... hier. Hier... ”

“U woon op Stellenbosch.”

“Ons seun is oukei. Dis net... my vrou. En ons meisiekind.” Die lyn gaan dood.

Vir ’n oomblik staar Beeslaar na die wit kerk langsaan. Registreer die slag van die uur uit die toring – halfvyf. Dit dawer deur sy kop, ruk hom terug na die hede.

Rea du Toit staan nog nes hy haar gelos het, die handsakkie oop oor haar dun, vellerige arm, haar gesig vraend op hom gerig. Dis eers toe hy by haar is dat hy die bewing in haar gewaar, haar neusvleuels wat wit trek. Sy het dus reeds geraai, besef hy, en steek sy arms na haar uit.

Die dood, dominee, kners dit in Beeslaar se brein. Dís hoe hy lyk. G’n niks van blydskap en jubeling nie.