Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 10

Teorie ekonomiczne operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość. Możemy np. założyć, że dochody każdego członka danego społeczeństwa są dokładnie równe tzw. średniej krajowej, że wydajność pracy wszystkich zatrudnionych jest jednakowa, że nikt nie pozostaje bez pracy, że wszystkie wyprodukowane produkty znajdują nabywców, że dany kraj nie utrzymuje kontaktów handlowych z innymi krajami itd. Bardzo często posługujemy się w ekonomii założeniem czy też klauzulą ceteris paribus. To łacińskie wyrażenie (odpowiadające mniej więcej polskiemu wyrażeniu „przy innych warunkach niezmienionych”) oznacza następujące postępowanie badawcze: jeśli w sytuacji, gdy jakaś wielkość jest określona przez kilka czynników, chcemy uchwycić zależność między zmianami tej wielkości a zmianami jednego z czynników, to przyjmujemy, że pozostałe czynniki się nie zmieniają.

Założenia upraszczające przyjmowane są m.in. po to, aby uchwycić podstawowe zależności występujące w badanej rzeczywistości gospodarczej i uzyskać jej uproszczony, ale równocześnie przejrzysty obraz. Ten uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości to model ekonomiczny. Pokazuje on zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi. Na przykład: model rynku może pokazywać zależności między popytem, podażą i ceną, a model inflacji zależności między poziomem cen a ilością pieniądza w obiegu.

Posługiwanie się modelami w ekonomii jest koniecznością, gdyż dokładny opis nawet stosunkowo niewielkiego fragmentu określonej rzeczywistości gospodarczej jest, w gruncie rzeczy, niemożliwy. Byłby on zresztą niecelowy nawet wtedy, gdyby był w pełni możliwy, gdyż próba ukazania wszystkich szczegółów tej rzeczywistości utrudniałaby (jeśli nie wręcz uniemożliwiała) uchwycenie tego, co jest w niej najważniejsze i co chcielibyśmy w analizie teoretycznej wyeksponować.

Przyjmowanie założeń upraszczających i posługiwanie się modelami ekonomicznymi jest więc nie tylko konieczne, lecz także korzystne. Ułatwia bowiem analizę rzeczywistości gospodarczej. Świadoma rezygnacja z rozlicznych szczegółów pozwala lepiej uchwycić całość. Posługujący się modelami ekonomista jest w podobnej sytuacji, jak ktoś posługujący się mapą lub zdjęciem lotniczym określonego terenu. Nie ma na nich, co prawda, wielu szczegółów, ale za to dobrze widać ogólny zarys terenu i rozmieszczenie kluczowych dlań obiektów. Warunkiem tego jest jednakże dobra jakość owej mapy lub zdjęcia. To samo dotyczy modelu ekonomicznego – musi on dobrze odzwierciedlać wszystkie istotne cechy realnej rzeczywistości, ważne z punktu widzenia problemów, jakie się chce badać, wykorzystując ten model.

Modele ekonomiczne mogą być prezentowane w różnych postaciach: w postaci zwięzłej, niesformalizowanej ekspozycji słownej kluczowych cech i zależności charakteryzujących określoną rzeczywistość, ale także w postaci wykresów czy też układów równań matematycznych. Tę ostatnią postać modeli ekonomicznych stosuje się współcześnie bardzo często. Bez względu na sposób prezentowania modele te zawsze są uproszczonymi odwzorowaniami realnego świata, w których mniej ważne czy też zaciemniające obraz całości czynniki pomija się lub przyjmuje jako stałe, dzięki czemu bardziej widoczne stają się zasadnicze elementy i zależności. Analogicznie do podziału ekonomii na mikro- i makroekonomię możemy wyodrębnić modele mikro- i makroekonomiczne.

W modelach ekonomicznych istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi. odpowiadające związkom między kategoriami ekonomicznymi. Zasadnicze znaczenie wśród nich mają zależności o charakterze funkcjonalnym, w których jedna zmienna określa inną zmienną. Na przykład wielkość produkcji danego dobra zależy od liczby zatrudnionych przy jego produkcji pracowników, a wielkość popytu na to dobro – od jego ceny. Występują też zależności o charakterze definicyjnym zwane tożsamościami, w przypadku których jedną zmienną określa się w kategoriach innych zmiennych. Przyjmujemy, że np. dochód danego społeczeństwa obejmuje część wydatkowaną na bieżącą konsumpcję oraz część oszczędzaną. Tego typu zależności są prawdziwe z definicji i nie muszą być poddawane weryfikacji.

Liczba zmiennych w modelu i występujących między nimi zależności może być bardzo różna. Modele złożone, w których przyjmuje się niewiele założeń upraszczających, charakteryzują się dużą liczbę zmiennych i zależności między nimi. Prostsze modele, z niewielką liczbą zmiennych i zależności między nimi, prezentowane są często graficznie, co ułatwia zrozumienie charakteru zależności między zmiennymi.

Wśród zmiennych występujących w modelach ekonomicznych można wyodrębnić dwie grupy: zmienne w postaci zasobów i zmienne w postaci strumieni. Zasoby przedstawiają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w danym momencie (inaczej, stan czegoś w danym momencie), np. wartość majątku danej osoby, rodziny lub firmy 31 grudnia 2016 r., wartość zapasów danego przedsiębiorstwa, wartość jego kapitału, oszacowane pokłady węgla czy ropy naftowej w danym kraju, dług publiczny (czyli zadłużenie państwa u obywateli) – wszystkie te wielkości zmierzono w jakimś momencie czasu. Strumienie wyrażają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś okresie, np.: wydatki danej rodziny na produkty i usługi w ciągu miesiąca czy roku, produkcja, sprzedaż lub inwestycje danej firmy w pewnym okresie, wpływy państwa z podatków lub handlu zagranicznego w danym roku, jego wydatki i inwestycje w tym roku itd. Można powiedzieć, że w odróżnieniu od zasobów strumienie muszą mieć określony wymiar czasowy. Bez określenia wymiaru czasowego nie miałaby większego sensu np. informacja o wielkości sprzedaży danej firmy, dochodach i wydatkach danej rodziny, dochodach i wydatkach budżetu państwa itd.

Zmienne można także dzielić według innych kryteriów. Dość często zmienne dzieli się na endogeniczne i egzogeniczne. Zmienne endogeniczne to takie, które są określone w ramach danego modelu, inaczej zmienne, których wartości możemy określić na podstawie zależności między elementami modelu. Z kolei zmienne egzogeniczne są determinowane przez czynniki (siły) zewnętrzne w stosunku do modelu, a więc zmienne, których wartości możemy traktować jako dane. Zmienna, która w jednym modelu jest zmienną endogeniczną, w innym może być zmienną egzogeniczną. Na przykład w modelu kształtowania się rynkowej ceny (c) dobra X zmienna cx będzie zmienną endogeniczną, ale w modelu zachowania się pojedynczego konsumenta zmienna cx będzie należeć do danych, a więc będzie zmienną egzogeniczną.