Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 6
Część I
Wprowadzenie do ekonomii
Rozdział 1
Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii
1.3. Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze
ОглавлениеEkonomia bada procesy gospodarcze, tzn. procesy produkcji, podziału (inaczej dystrybucji), wymiany i konsumpcji środków zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Produkcją nazywamy działalność ludzką polegającą na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Istotą wymiany jest przenoszenie praw (uprawnień) do własności czynników używanych w działalności gospodarczej oraz produktów wytwarzanych w czasie tej działalności. Następują więc zmiany właścicieli, najczęściej na skutek zawieranych transakcji kupna-sprzedaży.
Ważnym elementem procesów gospodarczych jest podział (dystrybucja) wytworzonych dóbr. Kryteria stanowiące podstawę podziału determinują poziom dochodów i majątku poszczególnych ludzi oraz grup społeczno-zawodowych. Poszczególne systemy społeczno-ekonomiczne przywiązują wagę do różnych kryteriów. Tak np. w kapitalizmie ważne jest posiadanie kapitału, a w socjalizmie ważne były nakłady pracy ludzkiej.
Konsumpcja jest rozumiana w ekonomii szeroko jako używanie i zużywanie różnych dóbr materialnych (chleb, telewizor, buty, masło) oraz korzystanie z usług niematerialnych (usług nauczyciela, lekarza, aktora). Proces konsumpcji odbywa się w różnych przedziałach czasu (ciastko można zjeść w kilkanaście sekund, telewizor użytkować przez kilka lat) i nie zawsze można go łatwo przypisać do konkretnych ludzi (telewizor służy najczęściej całej rodzinie, zespół muzyczny daje koncerty, które gromadzą wielotysięczną widownię).
Gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi, odbywa się ciągle, ze względu na odnawialność i rozwój ludzkich potrzeb. Dlatego też mówimy o powtarzających się procesach gospodarczych. Procesy te zachodzą w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr. Określamy je łącznie mianem procesu gospodarowania.
Między poszczególnymi sferami procesu gospodarowania istnieją różnorodne powiązania. Tak np. forma uczestnictwa ludzi w podziale rezultatów produkcji zależy od tego, czy są oni właścicielami zakładów produkcyjnych, czy też zatrudnionymi w nich pracownikami najemnymi. Do właścicieli należą wytworzone produkty i dochody z tytułu ich sprzedaży, a do pracowników najemnych – płace, czyli wynagrodzenie za pracę.
Sfera szeroko pojmowanej produkcji cieszy się szczególnym zainteresowaniem ekonomii, gdyż – jeśli pominiemy dobra wolne – przedmiotem podziału, wymiany i konsumpcji może być tylko to, co zostało wcześniej wytworzone.
Istnieją wzajemne powiązania między produkcją i konsumpcją. Z jednej strony, produkcja określa konsumpcję, gdyż konsumować można to, co zostało wytworzone. Z drugiej strony, konsumpcja określa produkcję, gdyż zapotrzebowanie zgłaszane przez odbiorców decyduje, czy jakieś dobra będą wytwarzane, czy nie. Bez masowej produkcji pewnych dóbr nie jest możliwa ich masowa konsumpcja, a bez masowej konsumpcji ponowna ich masowa produkcja. Analiza współzależności między różnymi sferami i aspektami procesu gospodarowania jest istotnym zadaniem ekonomii.
Wyodrębnia się na ogół trzy typy podmiotów gospodarczych, czyli uczestników procesów gospodarowania: przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe i państwo.
Przedsiębiorstwo to zespół ludzi (lub pojedynczy ludzie) dysponujący określonymi środkami (takimi jak np. ziemia, lokale biurowe, budynki fabryczne, maszyny, urządzenia, narzędzia, surowce, środki pieniężne, środki transportu) niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług. Działalność ta jest nastawiona na uzyskanie możliwie największych dochodów. Przedsiębiorstwem jest np. jednoosobowy zakład fryzjerski czy krawiecki, ale też gospodarstwo rolne, warsztat rzemieślniczy, cegielnia, kopalnia, huta, mleczarnia, fabryka samochodów, hotel, bank itd.
Gospodarstwo domowe to najmniejsza komórka społeczna (najczęściej rodzina), która wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je wydaje, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje: konsumpcyjną (decyduje, na jakie cele przeznaczyć swoje dochody i nagromadzone oszczędności) oraz produkcyjną (decyduje, w jaki sposób zdobywać dochody, np. najmując się do pracy, prowadząc działalność gospodarczą na własny rachunek). Decyzje podejmowane w gospodarstwach domowych wywierają istotny wpływ na całą gospodarkę. Kupując coś lub wstrzymując się od zakupów, dajemy sygnały producentom, czego powinni wytwarzać więcej, a z czego zrezygnować. W związku z tym stawiane było często (obecnie coraz rzadziej) pytanie, czy ludzie, podejmując decyzje ekonomiczne, opierają je na racjonalnych przesłankach i kryteriach. Wskazywano, że często tak nie jest, a duży wpływ wywiera: niepełna informacja, tradycja, przyzwyczajenie i rutyna, moda, reklama, emocje. W niektórych teoriach (np. marksowskiej) był to istotny argument, aby ograniczyć suwerenność konsumentów i mechanizmów rynkowych oraz zwiększyć rolę państwa.
Wśród ekonomistów powszechnie jest akceptowany pogląd, że cele gospodarstw domowych i przedsiębiorstw są skierowane na osiąganie korzyści indywidualnych, partykularnych. Gospodarstwa domowe podejmują działalność gospodarczą, gdyż chcą osiągnąć dochody umożliwiające im wysoką konsumpcję, a dla przedsiębiorstw najważniejsze jest osiąganie wysokiego zysku. Stwarza to silną motywację do aktywności, kreatywności i racjonalności działania. Ale nie ma tu wiele miejsca na altruizm i uwzględnianie potrzeb i interesów zewnętrznych.
Podmiotem, który powinien dostrzegać i uwzględniać zarówno interesy indywidualne, ja i poszczególnych grup społeczno-zawodowych oraz całego społeczeństwa, jest państwo. Państwo to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna danego społeczeństwa, zamieszkującego określone terytorium. Państwo dysponuje władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Te trzy typy podmiotów występują w każdej gospodarce. Wśród ekonomistów nie ma obecnie dużych różnic dotyczących roli przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Przyjmuje się, że powinny one odgrywać w gospodarce rolę podstawową. Od dawna natomiast toczą się dyskusje i spory na temat roli państwa i zapewne nie wygasną one szybko. Dotyczy to zwłaszcza metod i zakresu ingerencji państwa w gospodarkę oraz ograniczania roli rachunku ekonomicznego w związku z tą interwencją.