Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 23

System rynkowy kształtował się w długim procesie trwającym kilkaset lat, początkowo w miastach północnych Włoch (XVI w.), a w fazie bardziej rozwiniętej w państwach położonych na kanałem La Manche (Anglia, Niderlandy, Francja). Na przełomie XVIII i XIX w. system ten był już na tyle wyraźnie ukształtowany, że wielcy ekonomiści tamtego okresu (A. Smith, D. Ricardo, J.B. Say) mogli go dosyć precyzyjnie wyodrębniać i opisywać, chociaż pozostałości feudalizmu, a nawet niewolnictwa istniały do drugiej połowy XIX w. (pańszczyznę w Królestwie Polskim zniesiono 1864 r., a niewolnictwo w USA w 1865 r.).

System rynkowy ciągle ewoluował, ale mimo pojawiających się często poważnych różnic w podejściu do problemów gospodarczych (np. w XX w. między J.M. Keynesem a M. Friedmanem) można wyodrębnić pewien zbiór cech najpełniej charakteryzujących gospodarkę rynkową:

1. Prawie wszystkie wytworzone dobra są towarami, tzn. są sprzedawane i kupowane według reguł obowiązujących na rynku i po cenach, które się na rynku swobodnie kształtują. Dotyczy to także wszystkich czynników produkcji.

2. Dominuje prywatna własność czynników produkcji.

3. Państwo dba o tworzenie norm prawnych skutecznie chroniących własność prywatną (która jest traktowana jako nienaruszalna i wręcz „święta”) i precyzyjnie regulujących zawieranie transakcji.

4. Ludzie i podmioty gospodarcze uczestniczące w działalności gospodarczej są silnie motywowani do prowadzenia proefektywnościowego rachunku ekonomicznego i osiągania wysokiego zysku. U podstaw tego leżą duże możliwości bogacenia się stwarzane uczestnikom „gry” na rynku.

System rynkowy wykazuje zdolności do samodoskonalenia, ograniczania i eliminowania złych rozwiązań. Dokonuje się to najczęściej ewolucyjnie, bez gwałtownych wstrząsów. Można powiedzieć, że jest to uczenie się na własnych błędach.

Istnieje powszechne przekonanie, że system rynkowy dał ludzkości gwałtowny wzrost produkcji i wydajności pracy, a także wyższą jakość życia dzięki pierwszej i drugiej rewolucji przemysłowej oraz przyśpieszeniu zmian technicznych. Przyczynił się też do rozwoju demokratycznych sposobów rządzenia. Jednak często wyrażane są obawy, że system rynkowy jest zbyt mało wrażliwy na problemy społeczne, nie potrafi (w sposób satysfakcjonujący niezadowoloną część społeczeństwa) rozwiązywać problemów wywołanych przez duże czy wręcz nadmierne zróżnicowanie majątkowo-dochodowe. A to prowadzi do napięć i konfliktów osłabiających spójność systemu rynkowego i jego długookresową efektywność, a nawet trwałość.