Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 30

Rynek jest podstawowym mechanizmem funkcjonowania gospodarki rynkowej. Pełni w niej wiele ważnych funkcji.

Na rynku odbywają się transakcje wymiany towarów za pośrednictwem pieniądza. Jest to wymiana towarowo-pieniężna64. W pieniądzu są wyrażone ceny wymienianych towarów, czyli dóbr i usług oraz czynników produkcji. Towar jest to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży. Cena zaś jest pieniężnym wyrażeniem wartości wymiennej towaru. Dzięki cenom możliwe jest sprowadzenie wielkości naturalnych do wspólnej porównywalnej podstawy wartościowej, czyli dokonanie agregacji tych wielkości. Rynek jest zatem miejscem wyceny towarów. Na rynku powstają nie tylko ceny poszczególnych towarów, czyli tzw. ceny absolutne, ale także kształtują się relacje cen, czyli tzw. ceny relatywne, tzn. można określić cenę danego towaru w stosunku do cen innych towarów, np. cenę 1 kg ryb w porównaniu z ceną 1 kg mięsa.

Wielkości oferowane do sprzedaży oraz relacje cen są dla wszystkich podmiotów indywidualnych podstawą do podejmowania decyzji oraz kalkulacji opłacalności ich działań. Rynek odgrywa zatem ważną rolę informacyjną w gospodarce.

Na podstawie informacji płynących z rynku producenci (sprzedawcy) oraz nabywcy (konsumenci) podejmują decyzje o alokacji swoich zasobów. Wskazując kierunek, w jakim powinny przepływać zasoby, rynek decyduje o racjonalnym ich wykorzystaniu. Sygnały płynące z rynku mogą być dla producentów (sprzedawców) zachętą do podejmowania lub rozszerzenia działalności albo jej zmniejszenia czy zaprzestania. Dla nabywców (konsumentów) informacje rynkowe (zwłaszcza relacje cen, ilość i jakość dóbr i usług) mogą mieć znaczenie dla zmiany struktury ich konsumpcji, np. rezygnacji z konsumpcji dóbr i usług droższych na rzecz wzrostu konsumpcji dóbr relatywnie tańszych (lub odwrotnie).

Zachowania indywidualnych podmiotów oparte są na rachunku ekonomicznym, czyli porównywaniu nakładów i efektów działań, co pozwala wybrać optymalne rozwiązanie w danych warunkach, np. w postaci wysokich dochodów, obniżki kosztów, wzrostu oszczędności, wyższego stopnia zaspokojenia potrzeb, rozwoju nowoczesnych dziedzin produkcji.

Rynek umożliwia kształtowanie się stanów równowagi w gospodarce. Rynek określa ceny, przy których wielkość zapotrzebowania na dobra, usługi, czynniki produkcji zrównuje się z ilościami oferowanymi do sprzedaży. Dzięki odpowiednim dostosowaniom cen, decyzje indywidualnych podmiotów zostają wzajemnie uzgodnione i na rynku dochodzi do stanu równowagi65.

Stan równowagi rynkowej oznacza, że przy danej cenie równoważącej rynek następuje społeczna akceptacja ilości i struktury wytworzonych dóbr i usług, poparta aktami ich kupna przez nabywców (konsumentów). Rynek jest zatem weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb.

Podsumowując, można podkreślić, że rynek pozwala rozwiązać podstawowe ekonomiczne dylematy: co, jak i dla kogo produkować.

Rynek decyduje o tym, jakie dobra i usługi są wytwarzane (co produkować?). Produkowane są te, które nabywcy (konsumenci) chcą kupować przy danej cenie, czyli dobra społecznie przydatne.

Na tej podstawie, rynek decyduje o alokacji zasobów między poszczególne, konkurencyjne względem siebie zastosowania (jak produkować?). Określa wielkość produkcji każdego dobra/usługi przez ustalenie jego ceny, przy której wielkość zapotrzebowania jest równa wielkości produkcji (sprzedaży). Konkurencja rynkowa powinna umożliwiać uczestnikom rynku dążenie do realizacji swych celów. Sprzedawcy konkurują z innymi sprzedawcami o pozyskanie nabywców, stosując konkurencję cenową (produkować dużo i tanio, wybierać czynniki produkcji, których ceny pozwolą obniżać koszty) i konkurencję niecenową (np. opartą na wyższej jakości, znanej marce, nowoczesnych rozwiązaniach technologicznych). Nabywcy zaś konkurują z innymi nabywcami o ograniczoną ilość towarów, usług, w warunkach rzadkości zasobów czynników wytwórczych.

Rynek określa, dla kogo są produkowane poszczególne towary i usługi. Za pośrednictwem rynku następuje podział dóbr, usług i czynników produkcji między uczestników rynku. Podstawą są ceny oraz wysokość posiadanych przez podmioty dochodów. Każde dobro/usługę mogą kupić ci nabywcy, którzy są w stanie zapłacić za nie cenę rynkową. Natomiast produkcję danego dobra podejmą ci producenci, których zadowoli poziom ceny rynkowej.

Działania rynku nie zawsze gwarantują osiągnięcie efektywnej alokacji zasobów i właściwego podziału dochodów między indywidualne podmioty. W sytuacji tej państwo może w pewien sposób poprawić wyniki jego działalności (będzie to przedmiotem dalszych rozważań).