Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 38

Omówiony wcześniej mechanizm kształtowania się cen w wyniku wzajemnych relacji między podażą i popytem, prowadzący do stanu równowagi rynkowej, działa na wolnym rynku. Jednak w określonych sytuacjach na rynku może wystąpić interwencja państwa, polegająca na państwowej kontroli cen rynkowych, z reguły ważnych społecznie towarów i usług, np. niektórych produktów rolnych, podstawowych artykułów żywnościowych, usług komunalnych, energii elektrycznej, ważniejszych surowców. Zakres interwencji i rodzaj tych towarów jest różny w poszczególnych krajach.

Powstaje pytanie, jak ingerencja państwa w dziedzinę kształtowania się cen wpływa na sytuację rynkową i w efekcie na stan równowagi rynkowej. Przyjrzyjmy się kontroli cen polegającej na wprowadzeniu przez państwo tzw. pułapów cen, czyli cen minimalnych i cen maksymalnych68.

Ceny minimalne są stosowane najczęściej na rynku rolnym, dla zapewnienia opłacalności produkcji wybranych produktów rolnych i ochrony wielkości ich produkcji. Cena minimalna oznacza prawnie gwarantowany poziom ceny, poniżej którego nie można zawierać transakcji. Nie może zatem być stosowana cena niższa od ustawowego minimum (rys. 4.14).

Rysunek 4.14. Cena minimalna

Źródło: opracowanie własne.

Cena minimalna (cmin) wyznacza dolną granicę obowiązującej ceny rynkowej. Kształtuje się powyżej ceny równowagi rynkowej. Tak ustalona cena stanowi skuteczne ograniczenie działania mechanizmu rynkowego. Przy poziomie ceny minimalnej powstaje nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu, równa różnicy QPd₁ – QPp₁. Część nabywców rezygnuje z zakupu danego dobra przy wyższej obowiązującej cenie minimalnej. Natomiast cena ta sprzyja zwiększaniu ilości oferowanej przez producentów/sprzedawców. Chcąc utrzymać cenę na poziomie cmin, państwo musi kupować i gromadzić nadwyżki towarów.

Drugim rodzajem państwowej kontroli cen jest ustalenie ceny maksymalnej na określone towary i usługi, zwykle w sytuacji ich braku na rynku, aby chronić słabych ekonomicznie konsumentów przed skutkami nadmiernego wzrostu cen. Sytuacja taka dotyczy rynku podstawowych dóbr żywnościowych, których niedobór może wynikać z niekorzystnego działania czynników naturalnych (np. susza, powódź) na wielkość ich produkcji i podaży. Cena maksymalna oznacza ustawowo gwarantowany poziom ceny, powyżej którego nie można zawierać transakcji (rys. 4.15).

Cena maksymalna (cmax) wyznacza górną dopuszczalną granicę ceny rynkowej. Kształtuje się poniżej ceny równowagi rynkowej. Przy tej stosunkowo niskiej cenie występuje niedobór podaży w stosunku do popytu, bowiem po cenie maksymalnej kupują dobra nie tylko osoby o niskich dochodach, ale także osoby mające dochody wyższe. W sytuacji nadwyżkowego popytu dochodzi do niekorzystnych zjawisk rynkowych, takich jak np. sprzedaż towarów po znajomości, za „łapówki”, występowanie długich kolejek, rozwój tzw. czarnego rynku z możliwością zakupu towarów po wyższej cenie. Zjawiska te świadczą o tym, że utrzymywanie maksymalnych cen żywności na niższym poziomie w stosunku do cen równowagi nie poprawia sytuacji ubogich grup społecznych, w których dochodach dominują wydatki na żywność. Utrzymujący się stan niedoborów podaży na rynku powoduje, że państwo może obok ceny maksymalnej wprowadzić system administracyjnej reglamentacji, czyli system sprzedaży kartkowej, pozwalający podzielić towary między konsumentów według ustalonych kryteriów, niezależnie od wysokości ich dochodów. Można także dla określonych grup konsumentów stosować niższe ceny w wyniku dotacji dla producentów, np. leków, biletów komunikacyjnych.

Rysunek 4.15. Cena maksymalna

Źródło: opracowanie własne.