Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 32

Wielkość i zmiany popytu zależą nie tylko od zmiany ceny, ale także determinowane są przez czynniki pozacenowe. Do podstawowych zalicza się: dochody, ceny dóbr substytucyjnych i dóbr komplementarnych, oczekiwania zmiany cen, liczbę i strukturę ludności, gusty i preferencje nabywców. Zależności między zmianami popytu a zmianami określonego czynnika pozacenowego analizuje się przy przyjęciu klauzuli ceteris paribus, w tym założenia o niezmienności cen rynkowych.

Dla większości dóbr i usług zależność między zmianami dochodów konsumentów i zmianami popytu ma charakter jednokierunkowy. Wzrost dochodu nominalnego konsumenta przy stałej cenie dóbr wpływa na wzrost jego dochodu realnego i zwiększenie popytu. Natomiast spadek jego dochodu, przy założeniu ceteris paribus, powoduje spadek popytu.

Od powyższej prawidłowości są pewne wyjątki. Przykładem jest wpływ spadku dochodu nabywcy na wzrost jego popytu na dobra, które są jakościowo gorsze od innych dóbr, np. kasze, margaryna kosztem mięsa, masła. I odwrotnie, wzrost dochodu konsumenta powoduje spadek popytu na te dobra i przesunięcie go w kierunku droższych i lepszych jakościowo substytutów.

Dobra substytucyjne to dobra, które mogą się wzajemnie zastępować w procesie zaspokajania danej potrzeby (np. kawa i herbata, masło i margaryna, przejazdy autobusowe i kolejowe). Jeżeli przy stałej cenie danego dobra (np. biletów autobusowych) rośnie cena substytutu (np. biletów kolejowych), to popyt konsumentów na przejazdy autobusowe wzrasta (są relatywnie tańsze), natomiast spada na droższe przejazdy kolejowe (substytut). Odwrotnie, gdy cena dobra substytucyjnego spada (biletów kolejowych) w stosunku do ceny danego dobra (biletów autobusowych), to popyt na dane dobra spada (przejazdy autobusem), gdyż jest ono relatywnie droższe od substytutu (przejazdy kolejowe).

Dobra komplementarne są to dobra, które wzajemnie się uzupełniają w procesie zaspokajania danej potrzeby, np. mieszkanie i meble, samochód i benzyna, płyta CD i odtwarzacz. Wzrost ceny dobra komplementarnego względem danego dobra, zmniejsza popyt na dane dobro, np. wzrost ceny odtwarzaczy zmniejsza popyt na płyty CD, wzrost ceny mieszkań zmniejsza popyt na meble. I odwrotnie, spadek ceny jednego z dóbr komplementarnych, zwiększa popyt na drugie dobro, np. spadek ceny samochodów zwiększa popyt na benzynę.

Oczekiwania zmiany cen należy je rozumieć jako przewidywanie przez nabywców kierunków zmian cen w niedalekiej przyszłości. Jeżeli konsumenci oczekują (przewidują) wzrostu ceny danego dobra w bliskim czasie, to w chwili obecnej zwiększają swój popyt na to dobro, np. przewidywanie wzrostu cen wypoczynku w miesiącach letnich, powoduje wzrost popytu na jego realizację już w miesiącach zimowych. W przypadku gdy konsumenci antycypują spadek ceny pewnych dóbr w najbliższym czasie, to w chwili obecnej powstrzymują się z ich zakupami, czyli zmniejszają swój popyt, oczekując np. na zapowiadane sezonowe obniżki cen, np. odzieży, obuwia, sprzętu artykułów gospodarstwa domowego.

Wzrost liczby ludności powoduje wzrost popytu na różne dobra i usługi, a spadek liczby ludności zmniejsza popyt. Wpływ na zmiany zapotrzebowania na różne dobra i usługi ma także zmiana struktury ludności według takich kryteriów, jak m.in.: wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, płeć. Na przykład wzrost wykształcenia wpływa na wzrost popytu na usługi edukacyjne, podręczniki, przybory szkolne, komputery. Wzrost liczby urodzeń powoduje wzrost zapotrzebowania na artykuły niemowlęce, odżywki. Wzrost udziału w ogólnej liczbie ludności ludzi starszych przyczynia się do wzrostu zapotrzebowania na usługi medyczne i świadczenia pomocy społecznej, a wchodzenie młodych osób w wiek produkcyjny wywołuje wzrost popytu na miejsca pracy, mieszkania i ich wyposażenie. W strukturze popytu mieszkańców wsi, prowadzących własne gospodarstwa rolne, dominuje spożycie naturalne wytworzonych przez nich dóbr, podczas gdy mieszkańcy miast zgłaszają popyt na dobra żywnościowe, które kupują na rynku.

Gusty i preferencje nabywców są to czynniki subiektywne, wpływające na popyt, które trudno jednak określić ilościowo i oszacować. Gusty i preferencje są związane z ocenami jednostek co do przydatności danych dóbr w zaspokajaniu ich różnych potrzeb. Mogą być związane z przyzwyczajeniami konsumpcyjnymi, z wpływem mody i tradycji, np. wzrost popytu na modną odzież, zdrową żywność, aktywne spędzanie czasu wolnego, na dobra związane z tradycjami obchodzenia świąt. Na kształtowanie się popytu może wpływać tzw. efekt naśladownictwa, czyli przyłączenia się do większości, kiedy popyt indywidualnego konsumenta zmienia się w zależności od zmiany popytu rynkowego większości konsumentów. Może także wystąpić tzw. efekt demonstracji, gdy popyt indywidualnego konsumenta różni się od popytu innych osób. Pragnie on w ten sposób zamanifestować swoją pozycję społeczną, przynależność do danej grupy zawodowej lub status majątkowy, np. przez kupno specyficznych i bardzo drogich dóbr.

Ilustracją graficzną wpływu zmiany czynników pozacenowych na popyt jest przesunięcie krzywej popytu w prawo (w górę) lub w lewo (w dół) w stosunku do położenia wyjściowego (rys. 4.3).

Rysunek 4.3. Przesuwanie się krzywej popytu

Źródło: opracowanie własne.

Krzywa popytu przesuwa się w prawo (w górę), gdy przy danej cenie (c₀), popyt rośnie (z Q₀ do Q₁) pod wpływem zmiany czynników pozacenowych, np. w wyniku wzrostu dochodu, oczekiwania podwyżek cen, wzrostu ceny substytutu danego dobra, spadku ceny dobra komplementarnego, wpływu mody czy efektu naśladownictwa.

Krzywa popytu przesuwa się w lewo (w dół), gdy przy danej cenie (c₀) popyt zmniejsza się pod wpływem zmiany czynników pozacenowych (z Q₀ do Q₂), np. w wyniku spadku dochodu i odmiennego oddziaływania pozostałych, omówionych wcześniej czynników.