Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 31

Występujące na rynku zapotrzebowanie na pewne dobro66 ze strony nabywców nosi nazwę popytu.

Popyt jest to ilość dobra, jaką nabywcy są w stanie kupić przy określonej jego cenie i w danym czasie. Wyrażenie „są w stanie kupić” oznacza, że nabywcy chcą i mogą kupić dane dobro, gdyż pozwala im na to siła nabywcza posiadanych dochodów. Jest to popyt efektywny ujawniający się na rynku.

Wyróżnia się także popyt potencjalny, będący wyrazem potrzeb nabywców, obejmujący dobra, które chcieliby oni nabyć, ale nie dysponują odpowiednimi dochodami w danym czasie. Popyt potencjalny jest zazwyczaj większy od popytu efektywnego, lecz w miarę wzrostu dochodów konsumentów lub/i odpowiedniej obniżce cen różnica między popytem potencjalnym i efektywnym się zmniejsza, a nawet popyt potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny.

Z definicji popytu wynika, że wielkość popytu na dane dobro jest zależna od poziomu ceny tego dobra. Zatem zmiana ceny przyczynia się do zmiany popytu. Z obserwacji rynku wynika, że im wyższa cena danego dobra, tym mniejszy popyt na to dobro, przy założeniu, że wszystkie inne czynniki wpływające na popyt są niezmienne (przy założeniu ceteris paribus). Natomiast wraz ze spadkiem ceny rynkowej dobra popyt na to dobro rośnie, tzn. konsumenci będą skłonni nabywać większe ilości tego dobra, przy założeniu ceteris paribus. Zasada ceteris paribus pozwala zatem analizować tylko wpływ ceny na popyt i nie uwzględniać wpływu innych czynników pozacenowych.

Między zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zależność odwrotna (ujemna). W literaturze ekonomicznej zależność ta, czyli ujemny związek między zmianami cen i popytu, jest znana jako prawo popytu, wprowadzone do ekonomii przez angielskiego ekonomistę Alfreda Marshalla (1842–1924). Ilustracją graficzną prawa popytu jest krzywa popytu (rys. 4.1).

Krzywa popytu przedstawia ilość danego dobra, jaką konsumenci chcą nabyć przy różnych poziomach jego ceny w danym czasie.

Hipotetyczny przykład pokazuje zmianę wielkości popytu na dobro X przy różnych poziomach jego ceny w badanym okresie.

Zestawienie wielkości podanych w tabeli 4.1 przedstawia rysunek 4.1.

Tabela 4.1. Kształtowanie się popytu na dobro X

Źródło: opracowanie własne.

Rysunek 4.1. Krzywa popytu na dobro X

Źródło: opracowanie własne.

Przykład potwierdza odwrotną zależność między zmianami ceny i popytu, gdyż spadek ceny z 50 zł do 10 zł przyczynił się do trzykrotnego wzrostu popytu na dobro X (z 10 do 30 jednostek).

Ogólny obraz krzywej popytu przedstawia rysunek 4.267.

Wzrost ceny z c₁ do c₂ powoduje spadek popytu z Q₁ do Q₂, a spadek ceny z c₂ do c₁ prowadzi do wzrostu popytu z Q₂ do Q₁. Zmiana ceny oddziałuje na zmianę wielkości popytu, co przedstawia poruszanie się (ruch) po tej samej krzywej popytu. Poruszanie się wzdłuż danej krzywej popytu w górę (z punktu A do punktu B) oznacza wzrost ceny i spadek popytu. Ruch po krzywej popytu w dół (z punktu B do punktu A) odzwierciedla spadek ceny i wzrost popytu.

Rysunek 4.2. Typowa krzywa popytu

Źródło: opracowanie własne.

Zmiana ceny wywołuje dwa efekty:

• efekt substytucyjny

i

• efekt dochodowy.

Efekt substytucyjny zmiany ceny polega na zastępowaniu (substytucji) dóbr, które drożeją przez dobra relatywnie tańsze. Nabywca rezygnuje z droższego dobra i zwiększa swój popyt na inne, relatywnie tańsze dobro. Efekt dochodowy zmiany ceny oznacza, że zmiana ceny wywołuje określone zmiany dochodów realnych przy założeniu stałych dochodów nominalnych. Dochód nominalny to dochód w wyrażeniu pieniężnym, a dochód realny określa ilość dóbr, które może nabyć konsument przy danym dochodzie nominalnym i danej cenie. Wzrost ceny, przy stałym dochodzie nominalnym, powoduje spadek dochodu realnego, czyli zmniejszenie ilości kupowanych dóbr. Natomiast spadek ceny, przy danym dochodzie nominalnym, zwiększa dochód realny, a tym samym ilość dóbr, jaką może nabyć konsument. Siła efektu dochodowego zależy od wielkości udziału dobra, którego cena się zmienia, w ogólnych wydatkach konsumenta.