Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 37

Załóżmy obecnie, że na rynku występuje stan nierównowagi rynkowej. Rozpatrzmy dwie takie sytuacje. Po pierwsze, gdy na rynku występuje nierównowaga popytu i podaży, przy założeniu stałych czynników pozacenowych oddziałujących na popyt i podaż. Po drugie, na rynku występuje nierównowaga rynkowa przy założeniu oddziaływania czynników pozacenowych na popyt i na podaż. Jak zatem działa mechanizm rynkowy, który zapewnia powrót do stanu równowagi, co jest ważnym zadaniem rynku w gospodarce rynkowej.

Pierwszy przypadek stanów nierównowagi zilustrujemy, biorąc pod uwagę poprzednie przykłady, zakładając, że wielkości popytu i podaży zmieniają się pod wpływem zmiany ceny, przy założeniu ceteris paribus.

Tabela 4.3. Zależności między ceną, popytem i podażą

Źródło: opracowanie własne.

Podane w tabeli 4.3 zależności przedstawia rysunek 4.9.

Rysunek 4.9. Cena równowagi rynkowej

Źródło: opracowanie własne.

Tylko przy cenie 30 występuje stan równowagi popytu (20X) i podaży (20X). Dla ceny rynkowej wyższej od ceny równowagi (50 i 40) istnieje stan nierównowagi rynkowej, który charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem. Przy cenie rynkowej niższej od ceny równowagi (20 i 10) mamy do czynienia z niedoborem podaży w stosunku do popytu.

Uogólniając, stan równowagi i nierównowagi rynkowej przedstawia rysunek 4.10.

Rysunek 4.10. Równowaga i nierównowaga rynkowa

Źródło: opracowanie własne.

Jeżeli cena c₁ jest wyższa od ceny równowagi rynkowej cr, to na danym rynku występuje nadwyżka podaży nad popytem (lub inaczej niedobór popytu w stosunku do podaży). Wysoka cena rynkowa zachęca producentów/sprzedawców do zwiększenia ilości oferowanej na rynku, z uwagi na wyższą opłacalność. W tej sytuacji, przy stosunkowo niskim popycie, producenci/sprzedawcy zmuszeni są konkurować między sobą o nabywców. W wyniku tej konkurencji spada cena rynkowa, która spowoduje zmniejszenie podaży, lecz zachęci nabywców do zwiększenia zakupów. Procesy przystosowawcze na rynku (zaznaczone strzałkami skierowanymi w dół) trwają aż do osiągnięcia stanu równowagi popytu i podaży (R) przy cenie równowagi cr.

Natomiast jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi rynkowej, występuje stan nierównowagi w postaci niedoboru podaży w stosunku do popytu (lub inaczej nadwyżki popytu nad podażą). Stosunkowo niska cena zachęca nabywców do zwiększenia zakupów, ale zniechęca producentów/sprzedawców do oferowania większej podaży ze względu na zmniejszoną opłacalność produkcji. W tym wypadku rośnie konkurencja między nabywcami, która powoduje wzrost ceny. Rosnąca cena będzie zachęcać producentów do zwiększenia podaży, lecz będzie ograniczała popyt ze strony słabych ekonomicznie nabywców, których nie będzie stać na zakupy. W rezultacie będzie się zmniejszać niedobór rynkowy, aż do osiągnięcia stanu równowagi przy cenie cr (pokazują to strzałki skierowane w górę).

Na rynku działa więc mechanizm rynkowy, oparty na zależnościach między ceną, popytem i podażą, prowadzący do stanu równowagi rynkowej, w wyniku określonych procesów dostosowawczych między tymi elementami rynku.

Zastanowimy się teraz, jak na zmianę stanu równowagi rynkowej (cenę i ilość równowagi) wpływa zmiana czynników pozacenowych określających popyt i podaż.

Załóżmy, że przy danej podaży zmienia się popyt pod wpływem czynników pozacenowych. Wiadomo już, że krzywa popytu zmienia wówczas swoje położenie, przesuwa się w prawo, gdy czynniki pozacenowe powodują wzrost popytu (rys. 4.11a) lub przesuwa się w lewo, gdy pod wpływem czynników pozacenowych popyt spada (rys. 4.11b).

Rysunek 4.11. Wpływ zmiany popytu na sytuację rynkową

Źródło: opracowanie własne.

Jeżeli przy danej podaży (Pd) i danej cenie równowagi (cr₀) popyt rośnie pod wpływem np. wzrostu dochodów nabywców, to występuje nadwyżka popytu nad podażą (krzywa popytu przesuwa się z Pp₀ do Pp₁). W wyniku konkurencji między nabywcami dochodzi do wzrostu ceny (z cr₀ do cr₁), która zachęca producentów/sprzedawców do wzrostu podaży aż do zrównania się z nowym popytem. Nowy stan równowagi występuje w punkcie R₁, przy wyższej cenie równowagi (cr₁) i większych ilościach równowagi (Q₁).

Natomiast gdy przy danej cenie równowagi cr₀ i danej podaży krzywa popytu przesuwa się w lewo, np. pod wpływem oczekiwania spadku ceny, z położenia Pp₀ do Pp₂, to oznacza niedobór popytu w stosunku do podaży. Konkurencja między producentami/sprzedawcami o nabywców prowadzi do spadku ceny, w wyniku czego podaż dostosowuje się do zmniejszonego popytu. Nowy stan równowagi (w punkcie R₂) wystąpi przy niższej cenie równowagi cr₂ i mniejszych ilościach równowagi Q₂.

Załóżmy teraz, że przy danym popycie zmienia się podaż pod wpływem czynników pozacenowych, np. zmiany kosztów produkcji. Wyrazem tej zmiany jest przesunięcie krzywej podaży w prawo, tzn. podaż rośnie w wyniku spadku kosztów produkcji (rys. 4.12a) lub przesunięcie krzywej podaży w lewo, co oznacza spadek podaży z uwagi na wzrost kosztów produkcji (rys. 4.12b).

Jeżeli przy danym popycie (Pp₀) i danej cenie równowagi rynkowej cr₀ podaż rośnie (z Pd₀ do Pd₁), to na rynku wystąpi nadwyżka podaży nad popytem. W wyniku konkurencji między producentami/sprzedawcami dochodzi do spadku ceny, co przyczynia się do wzrostu popytu. Nowa równowaga (w punkcie R₁) występuje przy niższej cenie równowagi cr₁ i większych ilościach równowagi Q₁. Jest to szczególnie korzystna sytuacja dla nabywców, którzy mogą kupić większe ilości dobra przy niższej cenie.

Rysunek 4.12. Wpływ zmiany podaży na sytuację rynkową

Źródło: opracowanie własne.

W przypadku gdy przy danym popycie (Pp₀) i cenie równowagi cr₀ podaż zmniejsza się (z Pd₀ do Pd₂), to na rynku wystąpi niedobór podaży w stosunku do popytu. Konkurencja między nabywcami prowadzi do wzrostu ceny i spadku nadwyżkowego popytu. Nowy stan równowagi (w punkcie R₂) ma miejsce przy wyższej cenie równowagi (cr₂) i niższych ilościach równowagi (Q₂).

Powyższe przykłady wymagają uzupełnienia o sytuacje, w których krzywa popytu i krzywa podaży przesuwają się jednocześnie. Jak to wpłynie na ilość równowagi oraz cenę w stanie równowagi (rys. 4.13)?

Na rysunku 4.13(a) zakładamy, że podaż zmniejsza się w niewielkim stopniu (z Pd₀ do Pd₁), natomiast w większym stopniu rośnie popyt (z Pp₀ do Pp₁). W tej sytuacji nowa równowaga w punkcie R₁ wystąpi przy wyższej cenie równowagi c₁ i większych ilościach równowagi (Q₁).

Na rysunku 14(b) zakładamy duży wzrost podaży (z Pd₀ do Pd₂) i stosunkowo niewielki spadek popytu (z Pp₀ do Pp₂). Nowa równowaga w punkcie R₂ wystąpi przy niższej cenie równowagi c₂ i większych ilościach równowagi Q₂.

Takich możliwych kombinacji przesunięć obu krzywych można pokazać wiele i sądzimy, że czytelnik sam potrafi sprawdzić i wyjaśnić konsekwencje wpływu zmiany położenia krzywej podaży i krzywej popytu na zmiany stanu równowagi rynkowej.

Rysunek 4.13. Jednoczesne przesunięcia krzywej podaży i krzywej popytu i zmiany stanu równowagi

Źródło: opracowanie własne.