Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 29

W potocznym rozumieniu rynek jest to miejsce, na którym się sprzedaje i kupuje różne dobra i usługi. Jest to zazwyczaj miejsce zorganizowane pod względem instytucjonalnym, gdzie zachodzą procesy wymiany, czyli akty sprzedaży i kupna między sprzedawcami towarów i usług oraz ich nabywcami. Są to np. sklepy detaliczne, hurtownie, banki, targowiska, giełdy.

Warto zauważyć, że współcześnie nie trzeba uczestniczyć w sposób bezpośredni w transakcjach wymiennych na rynku, lecz można je dokonać za pośrednictwem różnych środków łączności, np. internetu, telefonu, telefaksu. Biorąc pod uwagę ten fakt, można zdefiniować rynek jako ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji między kupującymi i sprzedającymi, określone są wielkości tych transakcji i ceny. Rynek koordynuje zachowania i sposób współdziałania nabywców i sprzedawców towarów i usług.

Stosując odpowiednie kryteria, można wyodrębnić różne rodzaje rynków. Według kryterium przedmiotu wymiany wyróżnia się: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych i inwestycyjnych, rynek kapitałowy (papierów wartościowych), rynek pieniężno-kredytowy, czy rynek pracy. Rynki te mogą podlegać dalszej dezagregacji z punktu widzenia rodzaju dobra bądź usługi, np. rynek dóbr żywnościowych i nieżywnościowych, rynek akcji, rynek obligacji, rynek surowcowy, rynek pośrednictwa pracy.

Biorąc pod uwagę zasięg geograficzny (zakres terytorialny), można mówić o rynku lokalnym (np. miejskim lub wiejskim), rynku regionalnym (np. o zasięgu wojewódzkim), rynku krajowym i zagranicznym, rynku międzynarodowym (np. rynek Unii Europejskiej) i rynku światowym (np. rynku węgla, ropy naftowej, złota).

Kryterium kontroli pozwala wyróżnić rynek wolny i rynek regulowany. Pierwszy z rynków nie podlega bezpośredniej kontroli władz gospodarczych w przeciwieństwie do rynku regulowanego, gdzie bezpośrednia ingerencja władzy gospodarczej przejawia się w ustaleniu poziomu cen, np. cen minimalnych, cen maksymalnych, kontroli czynszów, określeniu kwot wymiany czy rozdzielaniu licencji na sprzedaż.

W zależności od relacji między wielkością oferowaną do sprzedaży a wielkością zapotrzebowania można wyodrębnić rynek sprzedawcy (producenta), gdzie ilość dóbr i usług oferowanych do sprzedaży jest znacznie niższa od wielkości zapotrzebowania, co oznacza silną pozycję sprzedawcy na rynku, oraz rynek nabywcy (konsumenta) z uprzywilejowaną jego pozycją ze względu na większe ilości oferowane do sprzedaży w stosunku do zapotrzebowania i tym samym większą dbałość sprzedawców (producentów) o jakość dóbr i usług.

Stopień jednorodności przedmiotu transakcji wymiennych jest podstawą podziału rynków na homogeniczne, czyli jednorodne (np. rynek ropy naftowej, rynek pszenicy) i heterogeniczne, ze zróżnicowanymi dobrami i usługami (np. rynek usług rekreacyjnych, usług medycznych, rynek sprzętu gospodarstwa domowego).

Z punktu widzenia wpływu podmiotów rynkowych na kształtowanie się poziomu cen można podzielić rynki na doskonałe i niedoskonałe.

Rynek doskonały to inaczej rynek doskonale konkurencyjny, na którym działa wielu nabywców i wielu sprzedawców jednorodnych produktów. W tej sytuacji żaden z podmiotów nie jest w stanie wpływać na poziom ceny rynkowej, muszą zaakceptować cenę, która ukształtowała się na rynku w wyniku wzajemnych relacji między wielkością sprzedaży i wielkością zapotrzebowania. Nabywcy i sprzedawcy są zatem cenobiorcami.

W rzeczywistości gospodarczej rynek nie ma charakteru doskonałego. Jego przeciwieństwem są rynki niedoskonałe, do których zalicza się rynek monopolu, rynek oligopolu i konkurencję monopolistyczną63. Podmioty działające na tych rynkach mają wpływ na cenę rynkową.