Читать книгу Podstawy ekonomii - Группа авторов - Страница 40

Cenowa elastyczność popytu określa stopień reakcji popytu na dane dobro na zmiany ceny tego dobra. Jest ona obliczana za pomocą współczynnika elastyczności cenowej popytu jako iloraz względnej (procentowej) zmiany wielkości popytu na dane dobro i względnej (procentowej) zmiany jego ceny, co można zapisać w następujący sposób:

lub inaczej:

gdzie:

EcPp – współczynnik elastyczności cenowej popytu,

∆ Pp – zmiana absolutna popytu, obliczana jako różnica między wielkością popytu (Pp₁) w okresie badanym (po zmianie ceny) a początkową wielkością popytu (Pp₀),

∆ c – zmiana absolutna ceny, stanowiąca różnicę między nową ceną (c₁) a ceną wyjściową (c₀),

Pp w mianowniku = początkowa wielkość popytu Pp₀,

c w mianowniku = poziom ceny wyjściowej c₀.

Ze względu na to, że zmiany ceny i popytu są różnokierunkowe (tzn. wzrost ceny powoduje spadek popytu i odwrotnie) to wartość współczynnika elastyczności cenowej popytu jest liczbą ujemną. Na przykład jeżeli wzrost ceny o 4% powoduje spadek popytu o 2% to elastyczność cenowa popytu wynosi:

Oznacza to, że względna zmiana wielkości zapotrzebowania jest 0,5 razy mniejsza od względnej zmiany ceny. W skrótowym zapisie często pomija się znak minus „–”, dla łatwiejszej interpretacji wyniku lub przed wzorem stawia się znak „–”, aby uzyskać dodatnie wartości tego współczynnika69. Stosowana jest także wartość bezwzględna elastyczności Zgodnie z taką konwencją większa elastyczność cenowa popytu oznacza, że popyt silniej reaguje na zmianę ceny.

Na podstawie wartości współczynnika elastyczności można wyróżnić pięć rodzajów elastyczności cenowej popytu.

Jeżeli współczynnik elastyczności cenowej popytu jest równy jedności to procentowa zmiana popytu jest dokładnie taka sama jak procentowa zmiana ceny (dokonująca się w przeciwnym kierunku), np. wzrost ceny o 5% powoduje spadek popytu o 5%. Jest to popyt proporcjonalny, a elastyczność cenową popytu określa się jako wzorcową. Reakcja popytu na zmianę ceny może wówczas wynikać z indywidualnych preferencji konsumentów.

W przypadku gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu osiąga wartości większe od jedności, czyli to oznacza, że względna zmiana popytu jest większa od względnej zmiany ceny, czyli popyt jest bardziej wrażliwy na zmiany ceny. Jest to popyt wysoce elastyczny, np. spadek ceny o 10% powoduje wzrost popytu o 30%, czyli Taka wysoka elastyczność cenowa popytu cechuje dobra wyższego rzędu.

Jeżeli współczynnik elastyczności cenowej popytu jest mniejszy od jedności i większy od zera, tzn.  to jest to popyt mało elastyczny. Wówczas procentowa zmiana popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny (tak jak w przedstawionym wcześniej przykładzie). Taki popyt słabiej reaguje na zmianę ceny i charakteryzuje dobra podstawowe, pierwszej potrzeby.

Natomiast gdy współczynnik elastyczności cenowej popytu jest równy zero, czyli EcPp = 0, to mamy do czynienia z popytem doskonale nieelastycznym (sztywnym). W tej sytuacji zmiana ceny nie powoduje żadnych zmian w wielkości popytu. Popyt taki jest związany z koniecznością zakupu dobra (np. leku) albo gdy przy niskiej cenie danego dobra potrzeby konsumentów są w pełni zaspokojone (np. w zakresie spożycia soli).

Wyróżnia się jeszcze popyt doskonale elastyczny, gdy czyli dąży do nieskończoności. Oznacza to, że przy danej cenie popyt może przybierać różne rozmiary. Przy cenie wyższej wielkość zapotrzebowania na dane dobro wynosi 0. Popyt doskonale elastyczny występuje, jak już wiemy, w warunkach konkurencji doskonałej, w której cena kształtuje się na rynku w wyniku gry podaży i popytu.

Przedstawione rodzaje elastyczności cenowej popytu można zilustrować graficznie, wykorzystując liniową funkcję popytu (rys. 4.16).

Rysunek 4.16. Elastyczność cenowa popytu wzdłuż liniowej funkcji popytu

Źródło: opracowanie własne.

Liniowa funkcja popytu ma w każdym punkcie takie samo nachylenie, natomiast elastyczność cenowa popytu w każdym punkcie prostej może mieć różną wartość. W punkcie środkowym R, który dzieli prostą na połowę, czyli jest to elastyczność wzorcowa, proporcjonalna W punkcie A elastyczność cenowa popytu wynosi 0, EcPp = 0, gdyż czyli popyt jest doskonale nieelastyczny (sztywny). Na odcinku między punktami A i R, gdy popyt jest mało elastyczny, gdyż dla dowolnego punktu na tym odcinku, np. K, stosunek gdzie Na odcinku RB elastyczność cenowa popytu jest większa od jedności, czyli popyt jest wysoce elastyczny, gdyż dla np. punktu L wynosi: gdzie W punkcie B elastyczność cenowa popytu dąży do nieskończoności, czyli jest to popyt doskonale elastyczny, gdyż bardzo małe zmiany ceny wywołują duże zmiany wielkości popytu.

Obecnie za pomocą metody graficznej zostaną przedstawione krzywe popytu według podstawowych rodzajów elastyczności cenowej popytu. W tych przypadkach elastyczność jest ściśle związana z nachyleniem krzywej popytu. Gdy procentowe zmiany ceny i popytu są takie same, krzywa popytu oznacza elastyczność wzorcową (rys. 4.17a). Bardziej płaska krzywa popytu przechodząca przez dany punkt, świadczy o większej cenowej elastyczności popytu w tym punkcie (rys. 4.17b), bardziej stroma krzywa popytu oznacza mniejszą cenową elastyczność popytu w danym punkcie (rys. 4.17c). Pionowa krzywa popytu (rys. 4.17d) przedstawia popyt doskonale nieelastyczny, a pozioma krzywa popytu oznacza popyt doskonale elastyczny (rys. 4.17e)70.

Do głównych czynników determinujących elastyczność cenową popytu zalicza się: dostępność bliskich substytutów, rodzaj dobra, udział dobra w dochodzie konsumenta, długość czasu dostosowań.

Dostępność bliskich substytutów. Popyt na dobra, które mają bliskie substytuty, jest zazwyczaj bardziej elastyczny. Jeżeli cena danego dobra rośnie, to konsument może dokonać zakupu relatywnie tańszego dobra substytucyjnego. W przypadku dóbr, które nie mają bliskich substytutów, popyt na nie jest mniej elastyczny.

Rodzaj dobra. Popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny, w przeciwieństwie do bardziej elastycznego popytu na dobra wyższego rzędu.

Udział dobra w dochodzie konsumenta. Jeżeli dane dobro zajmuje znaczącą pozycję w dochodzie konsumenta i ma ważne znaczenie w zaspokajaniu jego potrzeb, to popyt na to dobro jest elastyczny. Natomiast nieelastyczny jest popyt na dobro mniej istotne dla konsumenta, którego udział w jego dochodzie jest niewielki.

Długość czasu dostosowań. Elastyczność cenowa popytu w dłuższym czasie jest większa niż w krótkim czasie. W dłuższym okresie konsumenci mogą lepiej dostosować swoją strukturę popytu do zmieniających się cen, a ponadto zwiększają się możliwości substytucji dóbr.

Rysunek 4.17. Rodzaje cenowej elastyczności popytu

Źródło: opracowanie własne.