Читать книгу Cukrzyca. Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem - Группа авторов - Страница 40

7.4.1. BIAŁKA

Wiedza o roli białka w codziennej diecie jest coraz większa. Jego nadmiar stanowi jedną z przyczyn wzrastającej w ostatnich latach otyłości zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Teoria wczesnego programowania metabolicznego podkreśla znaczenie ilości białka dla ryzyka występowania chorób o podłożu metabolicznym w przyszłości. Udział białka w codziennej diecie dziecka jest bardzo ważny z uwagi na właściwości budulcowe tego ważnego biologicznie składnika. Zarówno jego niedobór, jak i nadmiar może nieść poważne konsekwencje. Zbyt niska podaż białka w diecie skutkować może zahamowaniem wzrostu, niedowagą, spowolnieniem funkcji mózgu, wtórną niedokrwistością oraz coraz większym brakiem energii. Natomiast nadmiar białka w diecie skutkować może niekorzystnymi efektami metabolicznymi, takimi jak wzrost stężenia insuliny oraz insulinopodobnego czynnika IGF-1 (insulin-like growth factor 1), a w konsekwencji prowadzić do rozwoju otyłości. Adekwatnie do stanu zdrowia dziecka i stopnia jego odżywienia udział białka w diecie dziecka powinien być odpowiednio dostosowywany do jego potrzeb. Ostatnio opublikowane (2011 r.) zalecenia Instytutu Medycyny w USA dość szeroko definiują zakres zalecanego spożycia białka w diecie (5–20%) dla najmłodszych dzieci. Wartości białka dla tej grupy wiekowej uzyskały ten sam poziom rekomendacji w zakresie spożycia także w Polsce. Polskie normy proponują udział białka na poziomie 1 g/kg m.c. i jest to najniższa dopuszczalna ilość tego składnika w diecie małego dziecka. W planowaniu diety nie zaleca się jednak przekraczania wartości 15% energii pochodzącej z białka zarówno dla osób dorosłych, jak i dzieci (tab. 7.3).

Tabela 7.3. Zapotrzebowanie na białka w diecie dziecka w zależności od wieku oraz źródła białka

7.4.2. TŁUSZCZE

Zakresy norm związanych ze spożyciem tłuszczu w codziennej diecie są ściśle powiązane z zapotrzebowaniem energetycznym zależnym od wieku, płci, poziomu aktywności fizycznej oraz stanu fizjologicznego człowieka.

Procentowy udział tego składnika w diecie maleje wraz z wiekiem. U niemowląt tłuszcz pokrywa blisko 50% wartości energetycznej diety, a u dzieci w wieku 1–3 lat – ok. 40%.

Stanowisko polskiej grupy ekspertów uwzględnia maksymalny udział tłuszczu w diecie dzieci w wieku 1–3 lat na poziomie 40% przy zachowaniu podstawowego zapotrzebowania na ten składnik na poziomie 30–35% wartości energetycznej diety dziecka. Minimalny udział wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powinien być utrzymywany na poziomie 6%.

W zaleceniach i rekomendacjach podkreślany jest nie tylko procentowy udział tłuszczów w codziennej diecie dziecka, lecz także ich jakość (tab. 7.4). Jakość i rodzaj dodawanego do diety dziecka tłuszczu powinny szczególnie uwzględniać udział kwasów tłuszczowych nienasyconych i wielonienasyconych, czyli tych pochodzenia roślinnego, przy ograniczeniu udziału tłuszczów zwierzęcych. Tłuszcze stanowią w diecie materiał energetyczny szczególnie istotny w okresie intensywnego wzrostu dziecka. W tłuszczach rozpuszczają się też ważne dla prawidłowego rozwoju witaminy A, D, E, K. Dodatkowo tłuszcz jest nośnikiem smaku, dzięki uaktywnianiu zawartych w produktach spożywczych substancji aromatycznych.

Nadmiar tłuszczu w diecie w połączeniu z ograniczoną aktywnością fizyczną powoduje liczne zaburzenia metaboliczne i nieprawidłową gospodarkę lipidową. Z kolei niedobór tłuszczu prowadzi do zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób dietozależnych będących chociażby konsekwencją obniżenia udziału witamin w nim rozpuszczalnych w jadłospisie dziecka.

Tabela 7.4. Zapotrzebowanie na tłuszcz w diecie dziecka w zależności od wieku oraz źródła tłuszczu

7.4.3. WĘGLOWODANY

Podstawową funkcją węglowodanów jest ich udział w przemianach energetycznych. Za źródło energii dostarczane z węglowodanów uznaje się glukozę. Udział węglowodanów w codziennej puli energetycznej różni się w zależności od uwarunkowań kulturowych oraz norm przyjmowanych w różnych rejonach świata. Szacuje się, że wartość energetyczna węglowodanów w poszczególnych rejonach globu wynosi 40–80%. Zgodnie z opinią Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority, EFSA) z 2010 r. spożycie węglowodanów na poziomie 46–55% wydaje się wystarczające do utrzymania prawidłowej gospodarki tego składnika przez organizm. Dostępne są wyniki badań wskazujące na zaburzenia pracy organizmu w przypadku znacznego ograniczenia podaży węglowodanów w diecie. W przypadku węglowodanów zasadny wydaje się ich umiejętny dobór w diecie, tak by ograniczać spożycie cukrów prostych (10% dobowego zapotrzebowania energetycznego) na korzyść węglowodanów złożonych o niskim indeksie glikemicznym. Praktyczne dostosowywanie diet dla osób chorych na cukrzycę powinno jednak posługiwać się obok pojęcia indeksu glikemicznego wartością ładunku glikemicznego dla konkretnego produktu. Podejście to pozwala na nieeliminowanie wielu ważnych składników z diety chorego i zbliżenie sposobu jego odżywiania do osób zdrowych.

Udział węglowodanów w codziennej diecie zawiera się w zakresie 55–70% przy założeniu ograniczenia cukrów prostych do ilości nie większej niż 10%.

W żywieniu dzieci zaleca się, by w skład puli węglowodanów wchodziły głównie węglowodany złożone, ze względu na ich najwyższą wartość odżywczą i wolny wzrost stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu. Komponując dietę dziecka, należy jednak brać pod uwagę jego wiek i dotychczasowe przyzwyczajenia; jeżeli produkty z udziałem węglowodanów złożonych nie stanowiły dotychczas składnika codziennej diety, to należy je wprowadzać stopniowo. Istotnym źródłem węglowodanów w diecie powinny być świeże warzywa, które warto dodawać do każdego posiłku spożywanego przez dziecko. Biorąc pod uwagę kształtowanie się preferencji smakowych dziecka, warzywa do jego diety warto wprowadzać stopniowo. W przypadku dzieci nieprzyzwyczajonych do spożywania warzyw należy stopniowo zwiększać ich udział bez stosowania presji i metod polegających na zmuszaniu dziecka do ich jedzenia. Ważnym źródłem węglowodanów w diecie są także owoce, jednak ich ilość z uwagi na dużą zawartość cukrów prostych powinna być mniejsza niż warzyw. Ani warzyw, ani owoców nie należy jednak z diety dziecka eliminować – są one bogatym źródłem witamin i składników mineralnych potrzebnych do prawidłowego rozwoju i wzrostu. W opracowaniach dotyczących udziału węglowodanów w diecie dzieci rozdziela się je na produkty zbożowe, warzywa i owoce, co może być pomocne w oszacowywaniu ich codziennego jadłospisu (tab. 7.5).

Tabela 7.5. Udział węglowodanów w diecie dzieci z podziałem na produkty zbożowe, warzywa i owoce