Читать книгу Choroby zakaźne i pasożytnicze - Группа авторов - Страница 7

Choć poprawie uległy warunki sanitarno-higieniczne, a metody terapii i prewencji stają się coraz skuteczniejsze, choroby zakaźne stanowią obecnie około 30% całkowitego obciążenia chorobami na świecie i pozostają główną pod względem częstości przyczyną zgonów w wielu krajach rozwijających się. Szacuje się, że w 2015 r. z 5,9 miliona zgonów wśród dzieci do 5. roku życia, prawie połowa była wynikiem choroby zakaźnej. U noworodków najczęstsze przyczyny zgonu stanowiły posocznica, zapalenie płuc i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, u starszych dzieci zapalenie płuc, biegunka i malaria. Warto dodać, że przyczyniając się do skrócenia czasu przeżycia osób cierpiących na przewlekłe choroby (cukrzyca, nowotwory, schorzenia płuc, serca, nerek), zakażenia mogą pośrednio kształtować światowe statystyki dotyczące umieralności.

Oprócz znanych i opisanych chorób zakaźnych, pojawiają się nowe (tzw. emerging diseases). Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do grupy tej zalicza się choroby wywołane przez patogeny, które dotychczas nie były identyfikowane, bądź takie, które występowały w populacji wcześniej, ale obecnie zapadalność na nie gwałtownie wzrasta lub poszerza się ich zasięg geograficzny. Od lat 40. ubiegłego stulecia zidentyfikowano ponad trzysta nowych chorób zakaźnych, przy czym północnowschodnia część USA, Europa Zachodnia, Japonia i południowowschodnia Australia są uważane za swoiste „punkty zapalne”.

Epidemiolodzy wytypowali dziesięć patogenów, które mogą wywołać groźne epidemie w najbliższej przyszłości. Poinformowali jednocześnie, że ludzie nie dysponują obecnie skutecznymi metodami terapeutycznymi w odniesieniu do chorób, które te drobnoustroje wywołują. Należą tu wirusy gorączek krwotocznych: Lassa, Ebola, Marburg, krymsko-kongijskiej, doliny Rift, koronawirusy wywołujące zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARS) oraz bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej (MERS), inne wirusy, takie jak Nipah, Zika czy wywołujący gorączkę chikungunya. Niektóre nowe patogeny z dużym potencjałem epidemicznym, wywołujące między innymi AIDS czy ptasią grypę, nie znalazły się na wspomnianej liście z uwagi na rozwinięte metody kontroli i zapobiegania tym zakażeniom.

Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia tych zakażeń zalicza się zmiany klimatu, re-aranżacje ekosystemów powodujące kontakt ze środowiskiem zwierząt, rozwój wielkich aglomeracji miejskich o wysokim zagęszczeniu ludności i niedostatecznej infrastrukturze sanitarnej, niedożywienie i głód, globalizację handlu, zmiany procesu produkcji, przetwarzania i przechowywania żywności, intensyfikację produkcji spożywczej, zmiany technologii uprawy roślin i hodowli zwierząt, niekontrolowane stosowanie antybiotyków, rozwój międzynarodowego transportu lotniczego i migracje ludności. W odniesieniu do Europy uważa się, że turystyka i podróże, jakość wody i żywności, zmiany środowiska naturalnego, przemysł oraz zmiany klimatu to najważniejsze czynniki odpowiedzialne za występowanie incydentów epidemicznych w ostatnich latach.

Zagrożeniem są również choroby zakaźne, które pozornie zostały opanowane poprzez skuteczną politykę zdrowotną i poprawę warunków życia, jednakże obecnie, po okresie „wyciszenia epidemiologicznego”, nawracają (tzw. re-emerging diseases) z powodu zmiany wrażliwości populacji, występując często w formach opornych na leczenie. Należy tu wspomnieć o lekoopornej malarii czy gruźlicy wywołanej przez wielolekooporne szczepy Mycobacterium tuberculosis, metycylinoopornych szczepach Staphylococcus aureus (MRSA) czy pałeczkach z rodziny Enterobacteriaceae wytwarzających karbapenemazy typu KPC. Ekspansja nowych szczepów Bordetella pertussis produkujących większe ilości toksyny przyczyniła się do wzrostu zachorowań na krztusiec w Europie i w USA. Oporność na antybiotyki utrudnia efektywne leczenie zakażeń Neisseria gonorrhea. Inne przykłady nawracających chorób zakaźnych stanowią cholera wywołana przecinkowcem z grupy serologicznej O139, łączącym cechy zwiększonej wirulencji i długiego przeżycia w środowisku, a także schistosomoza, której ekspansję ułatwiło zbudowanie zapory Diama na rzece Senegal, co doprowadziło do rozszerzenia terytorium występowania pasożytów.

Choroby zakaźne dotykają nie tylko poszczególnych osób, mogą również wywierać znaczący wpływ na społeczeństwa, światową ekonomię czy systemy polityczne. Eksperci Banku Światowego oszacowali, że choć epidemia SARS trwała stosunkowo krótko i jej zasięg geograficzny był ograniczony, utrudnienia dotyczące podróżowania, zamykanie szkół, fabryk i lotnisk spowodowały straty ekonomiczne w krajach azjatyckich rzędu 18 miliardów dolarów. Prognozowano również, że jeśli epidemia gorączki krwotocznej Ebola, która wybuchła w 2014 r., uległaby w ciągu 2 lat rozszerzeniu poza Gwineę, Liberię i Sierra Leone, spowodowałaby straty finansowe w Afryce Zachodniej rzędu 32,6 miliardów dolarów, pogrążając ekonomie państw tego regionu w głębokiej recesji. Amerykańscy eksperci zdrowia publicznego obliczyli, że choroby zakaźne w USA stanowią dla budżetu obciążenie sięgające 120 miliardów dolarów rocznie, w tym grypa ponad 87 miliardów, a zakażenia związane z lekoopornością 55 miliardów. Wynikiem choroby zakaźnej może być długotrwała absencja chorobowa czy trwałe inwalidztwo, co zwiększa koszty leczenia i tym samym obciąża budżet. Przykłady stanowią zakażenia HBV, HCV, gruźlica czy przewlekłe choroby tropikalne, jak trąd i filarioza. Udowodniono rolę zakażeń w łańcuchu przyczynowym w odniesieniu do procesu nowotworowego (rak wątroby, szyjki macicy, chłoniak Burkitta, mięsak Kaposiego).

Problem chorób zakaźnych w Polsce nie przyjmuje takich rozmiarów jak w krajach rozwijających się. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH) sytuacja epidemiologiczna jest stosunkowo stabilna. W 2014 r. najliczniejszą grupę wśród chorób podlegających nadzorowi epidemiologicznemu stanowiły zakażenia górnych dróg oddechowych klasyfikowane jako „grypa i podejrzenia zachorowań na grypę” (w stosunku do mediany z lat 2008–2012 odnotowano wzrost o 187,4%) oraz zakażenia jelitowe. Niepokój może budzić wzrost zapadalności na choroby, którym można zapobiegać przez szczepienia, takie jak inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typu b czy Streptococcus pneumoniae.

Udział umieralności z powodu chorób zakaźnych wśród innych przyczyn zgonów wyniósł w 2014 r. zaledwie 0,58% i był to najniższy współczynnik, jaki kiedykolwiek odnotowano w Polsce. Należy jednak zaznaczyć, że wynika to w dużej mierze z poprawy jakości danych statystycznych związanej ze wzmocnieniem przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) nadzoru nad kodowaniem przyczyn zgonów, szczególnie w odniesieniu do posocznic. Najwięcej zgonów spowodowały gruźlica i jej następstwa, zakażenia jelitowe wywołane przez Clostridium difficile, wirusowe zapalenia wątroby i ich późne następstwa, posocznice, bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz AIDS. Wymienione choroby były przyczyną około 70% wszystkich zgonów z powodu chorób zakaźnych w 2014 r. Choć najwyższą umieralność zanotowano wśród osób w wieku > 80 lat, największy procentowy udział choroby zakaźne miały w umieralności dzieci do 9 lat oraz dorosłych w wieku 25–49 lat.

W 2014 r., podobnie jak w poprzednich latach, odnotowano znaczącą różnicę między współczynnikami umieralności mężczyzn i kobiet – wynosiła ona 44%. Różnica między współczynnikami umieralności mieszkańców miast i wsi wynosiła 53%.