Читать книгу Choroby zakaźne i pasożytnicze - Группа авторов - Страница 9

Opisano następujące sposoby zwalczania chorób zakaźnych:

• kontrola – rezultat celowych działań mających na celu redukcję zapadalności, chorobowości i umieralności na chorobę zakaźną do poziomu uznanego lokalnie za dopuszczalny (przykładem mogą być biegunki zakaźne) – kontrola wymaga ciągłych działań interwencyjnych;

• eliminacja – redukcja do zera częstości występowania danej choroby lub zakażenia na określonym obszarze geograficznym jako wynik zorganizowanych, celowych wysiłków (przykładem mogą być trąd, leiszmanioza, odra, poliomyelitis) – eliminacja wymaga ciągłych działań interwencyjnych;

• eradykacja – trwała i obejmująca cały świat redukcja do zera zapadalności na chorobę powodowaną przez określony czynnik zakaźny, skutkująca tym, że działania interwencyjne nie są już konieczne (jedynym jak dotąd przykładem jest ospa prawdziwa wyeradykowana w 1979 r.);

• wygaśnięcie/wyginięcie – określony czynnik zakaźny przestaje istnieć w naturze i nie jest przechowywany w laboratorium (brak stosownego przykładu).

Eradykacja wiąże się z korzyściami ekonomicznymi. Koszt walki z ospą prawdziwą był szacowany na 1,35 miliarda dolarów rocznie, a całkowity koszt eradykacji wyniósł 23 miliony dolarów.

Obecnie uważa się, że możliwa jest eradykacja poliomyelitis, świnki, odry, różyczki, wągrzycy i filarioz limfatycznych (wywołanych przez Wuchereria bancrofti, Brugia malayi i Brugia timori). Uważa się, że w przypadku eradykacji poliomyelitis roczne oszczędności w skali świata wyniosą 1,5 miliarda dolarów. Jednakże aby osiągnąć ten cel w 2020 r., potrzebny będzie jeszcze ponad 1 miliard dolarów.

Kontrola chorób zakaźnych nie byłaby możliwa bez dobrze działającego nadzoru epidemiologicznego, polegającego na ciągłym zbieraniu, wnikliwej ocenie i umiejętnej interpretacji danych zdrowotnych niezbędnych do zaplanowania, implementacji i ewaluacji działań z dziedziny zdrowia publicznego. Jest to związane z natychmiastowym dostarczaniem zebranych danych odpowiednim osobom, które powinny je poznać. Wyróżnia się nadzór:

• bierny – jego podstawę stanowi wypełnianie formularzy zgłoszeniowych dotyczących zachorowania na określoną chorobę czy uzyskania wyniku laboratoryjnego; w systemie tym działania nie są podejmowane do czasu, gdy formularz nie dotrze do odpowiedniej instytucji działającej w obszarze zdrowia publicznego; kompletność zgłoszeń jest niska;

• czynny – polega na regularnych kontaktach jednostki hierarchicznie wyższej z jednostkami sprawującymi nadzór; dotyczy to zapytań o występowanie zachorowań, sprawdzania dokumentacji itp.; choć ten typ nadzoru wpływa korzystnie na kompletność zgłoszeń, wiąże się z wyższymi kosztami i jest trudny do przeprowadzenia na szeroką skalę;

• wybiórczy – polega na wybieraniu placówek ochrony zdrowia, w których rejestracja przypadków zakażeń odbywa się w sposób kompletny; nadaje się do oceny zachorowań, które występują względnie często, na przykład podczas epidemii grypy, można wówczas ocenić trendy czasowe zachorowań; jego wadą jest brak możliwości oceny zapadalności;

• specjalny – stosowany w sposób losowy lub wybiórczy w celu analizy uczestnictwa w niektórych programach zdrowia publicznego, takich jak analiza zachowań ryzykownych czy programy przesiewowe.

Należy dodać, że o skutecznej walce z chorobami zakaźnymi oprócz opisanych tu odpowiednich systemów zgłaszania już rozpoznanych chorób zakaźnych decydują także sprawne systemy szybkiego powiadamiania o ich podejrzeniu. Komisja Europejska już w 1999 r. nałożyła obowiązek zgłaszania chorób zakaźnych i określiła zasady monitorowania ich przebiegu. Powołano komputerowy system wczesnego ostrzegania i reagowania, za pomocą którego państwa członkowskie mogą wysyłać poufne ostrzeżenia o zdarzeniach mogących mieć negatywny wpływ na zdrowie obywateli, wymieniać się informacjami i koordynować działania. Ustanowiono też jego odpowiedniki na szczeblu krajowym. W 2001 r. został utworzony Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia, a w 2005 r. powołano Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych (ECDC). Główny obszar działań ECDC to nadzór nad chorobami zakaźnymi rozumiany jako wspólne działanie państw członkowskich. Służy temu Europejski System Nadzoru, który dostarcza poszczególnym krajom dowodów naukowych na temat chorób zakaźnych, umożliwiając im szybkie reagowanie w ukierunkowany sposób. Legislacja UE wymaga, aby wszystkie państwa rutynowo zgłaszały do ECDC dane pochodzące z nadzoru nad 47 chorobami zakaźnymi oraz epidemie chorób mogących rozprzestrzeniać się do innych państw UE. Polską instytucją bezpośrednio współpracującą z ECDC jest NIZP-PZH.

Działanie krajowego systemu zgłaszania chorób zakaźnych opiera się na powiatowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych, które sporządzają sprawozdania (dwutygodniowe, kwartalne, roczne), a następnie przesyłają je do stacji wojewódzkich, a stamtąd raporty trafiają do NIZP-PZH. System ten umożliwia podjęcie decyzji natury organizacyjnej na poziomie województwa, kraju czy międzynarodowym. Nacisk na szybkie powiadamianie położono również w przyjętych w 2005 r. Międzynarodowych Przepisach Zdrowotnych. Powołano, będące kluczowym elementem, Krajowe Punkty Centralne ds. Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, i Punkty Kontaktowe Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych zorganizowane w siedzibach biur regionalnych WHO. W Polsce Krajowy Punkt Centralny działa od 2007 r. przy NIZP-PZH.

W odpowiedzi na sytuacje kryzysowe stwarzające zagrożenie dla zdrowia publicznego, takie jak pandemia grypy H1N1 (2009 r.) czy epidemia Escherichia coli (2011 r.), Komisja Europejska podjęła w 2013 r. działania, które poskutkowały przyjęciem legislacji w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia. Decyzja ta wpłynęła na zwiększenie ochrony obywateli przed chorobami zakaźnymi. Nowe mechanizmy w połączeniu z opisanymi wyżej strukturami sprawdziły się podczas wystąpienia gorączki krwotocznej Ebola, MERS-CoV i zagrożenia poliomyelitis.

Choroby zakaźne podlegają dużej dynamice, co jest powodem częstych nowelizacji prawnych. Początkowo nadzór nad tymi chorobami w Polsce był regulowany na podstawie wydanego w 1946 r. Dekretu o zwalczaniu chorób wenerycznych, następnie Ustawy o zwalczaniu gruźlicy (1959 r.) i Ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych (1963 r.). W 2002 r. wprowadzono Ustawę o chorobach zakaźnych i zakażeniach a 6 lat później Ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, nowelizowaną w 2012 r. Ustawa ta reguluje zagadnienia związane z przymusem leczenia, hospitalizacji, izolacji i kwarantanny, sprawowaniem nadzoru epidemiologicznego i podejmowaniem działań przeciwepidemicznych, uprawnieniami organów inspekcji sanitarnej, kontrolą nad zakażeniami szpitalnymi, realizacją szczepień ochronnych oraz zasadami prowadzenia badań laboratoryjnych. W ramach ustawy Polska zobowiązana jest do współpracy m.in. ze wspomnianym wyżej ECDC.

Wymienienie wszystkich metod zapobiegania chorobom zakaźnym przekracza ramy tego podręcznika. Należą do nich m.in. izolacja i leczenie osób chorych i nosicieli (w tym zwierząt), bezpieczeństwo wody, żywności i transportu, właściwe odprowadzanie ścieków, zabiegi przeciwepidemiczne (dezynfekcja, sterylizacja, dezynsekcja, deratyzacja, sanityzacja), stosowanie środków ochrony osobistej i bezpiecznego sprzętu w placówkach ochrony zdrowia, utylizacja jednorazowego sprzętu medycznego, profilaktyka przed- i poekspozycyjna, bezpieczeństwo obrotu krwią, właściwa polityka antybiotykowa oraz szczepienia ochronne.

Piśmiennictwo

1. World Health Organization: An R&D blueprint for action to prevent epidemics. Plan for action. WHO, Genewa 2016. http://www.who.int/csr/research-and-development/WHO-R_D-Final10.pdf.

2. Farmer R., Lawrenson R.: Lecture notes: epidemiology, evidence-based medicine and public health. 5th  Ed. Wiley-Blackwell, Oksford, Chichester, Nowy Jork 2004.

3. Fonkwo P.N.: Pricing infectious disease. The economic and health implications of infectious diseases. EMBO Rep., 2008, 9 (suppl. 1): S13–S17.

4. Jones K.E., Patel N.G., Levy M.A. i wsp.: Global trends in emerging infectious diseases. Nature, 2008, 451: 990–993.

5. Liu L., Johnson H.L., Cousens S. i wsp.: Global, regional, and national causes of child mortality: an updated systematic analysis for 2010 with time trends since 2000. Lancet, 2012, 379: 2151–2161.

6. Majkut G., Gałęcki J., Krzyżaniak A. i wsp.: Eradykacja chorób zakaźnych na świecie – problemy i wyzwania na przykładzie kampanii eradykacji wirusa polio. Probl. Hig. Epidemiol., 2013, 94: 16–20.

7. Porta, M. (red.): A dictionary of epidemiology. 6th  Ed. Oxford University Press, Nowy Jork 2014.

8. Sadkowska-Todys M., Zieliński A., Czarkowski M.P. Choroby zakaźne w Polsce w 2014 roku. Przegl. Epidemiol., 2016, 70: 167–182.

9. Semenza J.C., Lindgren E., Balkanyi L. i wsp.: Determinants and drivers of infectious disease threat events in Europe. Emerg. Infect. Dis., 2016, 22: 581–589.

10. Smith K.F., Goldberg M., Rosenthal S. i wsp.: Global rise in human infectious disease outbreaks. J. R. Soc. Interface, 2014, 11: 20140950.

11. Trotter C., Oliver I., Hickman M.: Infectious disease epidemiology and surveillance. W: Lecture notes: epidemiology, evidence-based medicine and public health. 6th  Ed. (red. Y. Ben-Shlomo, S. Brookes, M. Hickman). Wiley-Blackwell, Oksford, Chichester, Nowy Jork 2013.

12. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz. U. Nr 234, poz. 1570.

13. Zieliński A.: Nadzór epidemiologiczny. Przegl. Epidemiol., 2002, 56: 499–508.

14. Zieliński A.: Jak medycyna stała się nauką. Przegl. Epidemiol. 2014, 68: 161–168.

15. GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators: Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet, 2016, 388: 1459–1544.