Читать книгу Dietetyka kliniczna - Группа авторов - Страница 25

Zgodnie z aktualnym stanowiskiem ESPGHAN wprowadzanie pokarmów potencjalnie alergizujących można rozpocząć w dowolnym czasie po 4. miesiącu życia. Nie ma danych, że unikanie lub opóźnianie wprowadzania pokarmów potencjalnie alergizujących powyżej 4.–6. miesiąca życia zmniejsza ryzyko alergii.

Nowością są aktualne zalecenia dotyczące wprowadzania orzeszków ziemnych w krajach, gdzie istotnym problemem jest alergia na ten produkt. U niemowląt z grupy zwiększonego ryzyka alergii na orzeszki ziemne (ciężka egzema i/lub alergia na jajo) zaleca się wczesne wprowadzanie do diety pokarmów je zawierających (rozpoczynając między 4. a 11. miesiącem życia), zawsze po konsultacji specjalistycznej. Dane naukowe wskazują, że opóźnione wprowadzenie orzeszków ziemnych wiąże się ze zwiększonym ryzykiem reakcji alergicznej.

Gluten

Gluten występuje w ziarnach niektórych zbóż (np. pszenicy, żyta, jęczmienia), a tym samym w wielu podstawowych produktach spożywczych z nich pochodzących (np. pieczywie, makaronach, kaszach itp.). Choroby związane ze spożywaniem glutenu to przede wszystkim celiakia i alergia na pszenicę. Karmienie piersią powinno być promowane ze względu na liczne korzyści, ale nie wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia celiakii. Gluten może być wprowadzany do diety w dowolnym okresie po ukończeniu 4. miesiąca życia do 12. miesiąca życia. Wyniki badań obserwacyjnych sugerują unikanie spożywania dużych ilość glutenu w pierwszych miesiącach jego wprowadzania. Dostępne dane nie pozwalają jednak określić, jakie są optymalne ilości glutenu.

Mleko krowie

Nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju przed ukończeniem 12. miesiąca życia. Po 12. miesiącu życia jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 500 ml. Mleko krowie zawiera małe stężenie żelaza, tak więc jego opóźnione wprowadzanie chroni przed wystąpieniem niedokrwistości z niedoboru żelaza. Wczesne wprowadzanie mleka krowiego może być przyczyną mikrokrwawień z przewodu pokarmowego. Podawanie mleka niemodyfikowanego może prowadzić również do nadmiernego obciążenia ustroju białkiem i produktami jego przemiany oraz solami mineralnymi i w konsekwencji do przeciążenia osmotycznego nerek oraz niewłaściwej, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym, podaży węglowodanów i tłuszczów. Stosowanie niemodyfikowanego mleka krowiego może także sprzyjać alergizacji. Nie zaleca się również podawania mleka ze zmniejszoną zawartością tłuszczu.

Mleko kozie lub owcze

Mleko takie cechują bardzo wysokie, niekiedy niebezpieczne stężenie soli mineralnych oraz mała zawartość kwasu foliowego i witamin (zwłaszcza witaminy B₁₂). Zdecydowanie nie należy stosować takiego mleka u niemowląt poniżej 12. miesiąca życia. Wprawdzie nie jest to postępowanie zalecane, ale zdarza się, że mleko kozie lub owcze jest podawane starszym dzieciom. Spożywanie go zwiększa ryzyko wystąpienia niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego i/lub witaminy B₁₂.

Mleko typu junior

Preparaty mleka typu junior nie są produktami rekomendowanymi dzieciom poniżej 1. roku życia. Według producentów mają zastosowanie u dzieci w 1.–3. roku życia. Zgodnie jednak z aktualnym (2013) stanowiskiem Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority, EFSA) nie są niezbędne do prawidłowego żywienia w tej grupie wiekowej i nie mają przewagi nad innymi produktami zawartymi w normalnej diecie spełniającej podstawowe wymagania żywieniowe małych dzieci (jak np. produkty zastępujące mleko kobiece, preparaty mleka krowiego).

Masło, margaryna

Nie sformułowano wytycznych odnoszących się do aspektów odżywczych i technologicznych tłuszczów spożywczych w diecie dzieci w 1. roku życia. U niemowląt i małych dzieci do 3. roku życia powinno się stosować tłuszcze spożywcze jako dodatek do produktów uzupełniających (np. zupy jarzynowej). Mogą nimi być: masło, oleje roślinne (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy) oraz margaryny miękkie z niską (poniżej 1%) zawartością tłuszczów trans (zadeklarowaną przez producenta).

Jajo

Może być wprowadzane w tym samym czasie co inne pokarmy uzupełniające. Jajo, w szczególności żółtko jaja kurzego, jest źródłem tłuszczu, kalorii, witamin z grupy B oraz żelaza. Wcześniej zalecano podawanie najpierw żółtka, a dopiero w późniejszym wieku białka. Obecnie nie ma dowodów naukowych uzasadniających eliminację lub opóźnione wprowadzanie jaja zarówno u dzieci zdrowych, jak i z rodzin obciążonych ryzykiem choroby alergicznej. Nie należy podawać jaja w postaci surowej (ze względu na ryzyko zakażenia Salmonella spp.).

Sól i cukier

Według obecnych zaleceń w diecie niemowlęcia należy unikać soli kuchennej (prawdopodobnie wpływa na ryzyko nadciśnienia w późniejszym wieku) oraz cukru (ryzyko próchnicy, kształtowania się nieprawidłowych preferencji żywieniowych). Rekomendacje europejskie zalecają unikanie soli podczas przygotowywania pokarmów uzupełniających lub posiłków domowych w późniejszych miesiącach życia dziecka. Bardzo słone pokarmy, takie jak pikle, solone mięsa, kostki rosołowe, zupy w proszku, nie powinny znajdować się w diecie dziecka. Zgodnie z aktualnym (2017) stanowiskiem ESPGHAN należy unikać podawania cukrów prostych dzieciom poniżej 2. roku życia, a ich spożycie w 2.–18. roku życia powinno wynosić mniej niż 5% całkowitego dobowego spożycia energii. Do pokarmów podawanych dziecku nie należy dodawać cukru i syropów owocowych na bazie cukru (także do wody i herbaty). Podawanie niesłodzonych i niesolonych pokarmów uzupełniających zaleca się nie tylko z powodu długofalowego wpływu na zdrowie dziecka, lecz także kształtowania właściwych przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych w późniejszym życiu.

Miód

Miód może zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum, wywołujące botulizm dziecięcy. Z tego powodu nie należy wprowadzać miodu do diety dziecka przed ukończeniem 12. miesiąca życia, chyba że przetrwalniki zostały inaktywowane za pomocą wysokociśnieniowych i wysokotemperaturowych metod przemysłowych. Spożywanie miodu przez starsze niemowlęta i dzieci jest bezpieczne.

Mięso

Ze względu na zawartość żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, pełnowartościowego białka, witaminy B₁₂ i karnityny mięso powinno być wcześnie wprowadzanym pokarmem uzupełniającym. Pierwsze produkty mięsne wprowadzane do diety dziecka to drób (mięso z indyka, gęsi, kaczki, kurczaka), wołowina, jagnięcina, królik, przy czym nie ma danych naukowych wskazujących na określoną kolejność wprowadzania poszczególnych gatunków mięs. Początkowo porcja powinna wynosić ok. 10 g gotowanego mięsa dziennie dodanego do przecieru jarzynowego, którą zwiększa się stopniowo do 20 g pod koniec 1. roku życia. Należy zwracać uwagę na pochodzenie mięsa i odpowiednie warunki hodowli zwierząt. Niewskazane jest kupowanie mięsa nieznanego pochodzenia, bez pewności, że zostało ono przebadane przez weterynarza. Podroby nie są zalecane w diecie niemowląt i dzieci do 3. roku życia.

Ryby

Właściwemu pokryciu zapotrzebowania na kwas dokozaheksaenowy (docosahexaenoic acid, DHA) sprzyja regularne spożywanie tłustych ryb morskich, takich jak: śledź, łosoś, szprot (sardynka), halibut. Jedną z ważniejszych zasad jest przestrzeganie, aby nie podawać niemowlętom ryb drapieżnych. Zdecydowanie niezalecane są: makrela królewska i niektóre odmiany tuńczyka (opastun, tuńczyk biały lub błękitnopłetwy), miecznika, rekina, płytecznika, barakudy, ryby maślanej, marlina, gardłosza atlantyckiego i okonia morskiego. Ryby należy podawać w małych porcjach, początkowo nie częściej niż raz w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. W późniejszym wieku zalecane jest spożywanie ryb przynajmniej 1–2 razy w tygodniu.

Woda

Zob. rozdział „Zapotrzebowanie na wodę”.

Soki owocowe

Soki owocowe nie mają przewagi nad całymi owocami, a mogą niekorzystnie wpływać na spożywanie innych, wartościowych pokarmów. Dlatego od wielu lat w wytycznych towarzystw naukowych podkreśla się znaczenie spożywania całych owoców przez niemowlęta (w postaci odpowiedniej dla wieku), a ograniczanie spożywania soków. Słodki smak soków może wpływać na kształtowanie preferencji smakowych niemowląt do spożywania słodkich pokarmów i ograniczać akceptację innych pokarmów a szczególnie warzyw. Według Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej (American Academy of Pediatrics, AAP, 2017) soki nie mają wartości odżywczej u niemowląt poniżej 12. miesiąca życia.

Wartość odżywcza soków i owoców jest zbliżona, ale owoce dodatkowo zawierają również włókna pokarmowe. Do spożycia podobnej liczby kalorii jak w soku potrzebny jest dłuższy czas, co jest korzystne w żywieniu niemowląt i małych dzieci.

Soki należy podawać łyżeczką i unikać ich podawania przed snem oraz w nocy. Ilość soków wypijanych w ciągu dnia powinna być limitowana i nie przekraczać według zaleceń AAP 120–180 ml/24 h (w zależności od wieku). Soki i owoce liczone są w jednej racji pokarmowej, z preferencją większego udziału świeżych owoców. Niemowlęta powinny otrzymywać wyłącznie soki 100%, przecierowe, bez dodatku cukru, pasteryzowane.

Wskazane jest unikanie podawania soków między posiłkami, aby dziecko nie ograniczyło ilości spożywanych posiłków.

W przypadku zaburzenia odżywiania (niedożywienia bądź nadwagi/otyłości), zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego czy próchnicy zębów ilość spożywanych soków powinna być dokładnie określona przez lekarza lub dietetyka.