Читать книгу Dietetyka kliniczna - Группа авторов - Страница 33

W żywieniu dzieci i młodzieży szkolnej należy zwracać szczególną uwagę na:

● urozmaicenie i zbilansowanie diety;

● obniżenie nadmiaru tłuszczu i cukru w całodziennej racji pokarmowej;

● obniżenie spożycia produktów bogatych w cukier i sól;

● wyeliminowanie pojadania;

● zwiększenie spożycia mleka i mlecznych napojów fermentowanych oraz odpowiedniej ilości warzyw i owoców.

W rekomendacjach ESPGHAN dotyczących żywienia dzieci i młodzieży podkreśla się znaczenie produktów roślinnych, które powinny być wykorzystywane jako główne źródło pożywienia przyczyniające się do dobrego zbilansowania diety. Zwraca się uwagę na potrzebę promowania czystej wody jako głównego źródła płynów w diecie dzieci i młodzieży, ponieważ spożywanie dużej ilości słodkich napojów jest związane z nadmiernym spożyciem energii i ryzykiem wystąpienia otyłości. Uważa się, że dzieci i młodzież powinni codziennie spożywać co najmniej cztery posiłki, w tym śniadanie, przy czym należy dzieci zachęcać do posiłków rodzinnych. Zaleca się ograniczenie spożywania dużych porcji żywności typu fast food o dużej/wysokiej gęstości energetycznej. Wielkość porcji pożywienia/posiłków należy dostosować do wieku i masy ciała dziecka/nastolatka.

Na zachowania i nawyki żywieniowe dzieci szkolnych ma wpływ wiele czynników, w tym relacje między dziećmi i ich rodzicami, a także relacje z rówieśnikami. Poprzez dietę młodzi ludzie często podkreślają swoją indywidualność i niezależność. Bardzo często ich sposób żywienia znacznie odbiega od wzorca rodzinnego. Z badań dotyczących oceny sposobu żywienia dzieci w wieku szkolnym wynika, że młodzież spożywa zbyt duże ilości węglowodanów prostych i dwucukrów, dlatego zaleca się ograniczanie spożycia słodkich napojów i słodyczy, z uwagi na profilaktykę otyłości i próchnicy.

Do innych istotnych czynników mających wpływ na problemy żywieniowe wynikające z fazy rozwojowej nastolatków należą też czynniki psychospołeczne, takie jak: uwarunkowania rodzinne, problemy szkolne wynikające z relacji z grupą rówieśniczą, a także styl życia młodzieży, w tym zachowania sedenteryjne, mała aktywność fizyczna, mody żywieniowe.

Wśród nastolatków popularne są różne mody żywieniowe, w tym niekonwencjonalne sposoby żywienia, np. diety wegetariańskie, stosowane przez dziewczęta restrykcyjne diety odchudzające, które niezbilansowane pod względem wartości odżywczej mogą doprowadzić do niedoborów energii i składników odżywczych, a tym samym do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Według badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) diety restrykcyjne/ubogoenergetyczne stosuje 23,6% młodzieży w wieku 11–15 lat. Diety wegetariańskie stosuje 4% populacji młodzieży w wieku szkolnym.

W edukacji żywieniowej dzieci i młodzieży szkolnej należy zwracać uwagę na znaczenie urozmaiconej i zbilansowanej diety, konieczność redukcji nadmiaru tłuszczu, ograniczenie udziału cukru i soli oraz wyeliminowanie pojadania. Należy zadbać o zwiększenie spożycia mleka i mlecznych napojów fermentowanych oraz odpowiednich ilości warzyw i owoców. Bardzo ważna jest też codzienna aktywność fizyczna. Celem edukacji żywieniowej jest dostarczenie wiedzy na temat prawidłowego odżywiania, uczenia różnicowania produktów o wysokiej wartości odżywczej od produktów bezwartościowych oraz zwrócenie uwagi na właściwe nawyki żywieniowe. W edukacji pomocne mogą być wytyczne przedstawione w formie zasad zdrowego odżywiania i/lub piramidy żywienia (tab. 2.5 i 2.6, ryc. 2.1).

Tabela 2.5. Orientacyjna liczba i wielkość porcji różnych produktów spożywczych/potraw zalecanych do spożycia w ciągu dnia dla dziecka w wieku przedszkolnym

Na podstawie: H. Weker, M. Barańska (red.), O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci – prosto, nowocześnie, praktycznie. Poradnik żywienia i aktywności fizycznej dziecka od narodzin do 13 roku życia. Instytut Matki i Dziecka, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2015.

Tabela 2.6. Zasady zdrowego żywienia

Rycina 2.1. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej.

Źródło: www.izz.waw.pl, www.ncez.pl.

Żywienie w szkole

Zgodnie z przyjętymi w krajach Unii Europejskiej wytycznymi/kierunkami polityki żywieniowej uważa się, że szkoły powinny być kluczowym miejscem propagowania zasad zdrowego żywienia oraz aktywności fizycznej.

Wysoka jakość żywienia w szkole odgrywa istotną rolę w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych i promowaniu zdrowego stylu życia w późniejszych latach. Równie ważna jak edukacja zdrowotna jest edukacja konsumencka. Z tego względu wszyscy nauczyciele powinni dysponować podstawową wiedzą dotyczącą żywienia, która musi być stale uaktualniana. Warto podkreślić, że prawidłowo odżywione dzieci efektywniej przyswajają wiedzę, dlatego konieczne jest zapewnienie odpowiedniej wartości energetycznej i odżywczej diety. Bazę do przygotowania szkolnej kanapki czy zbilansowanego posiłku śniadaniowego lub obiadowego powinny stanowić produkty o wysokiej wartości odżywczej. W 2016 r. ustalono asortyment produktów spożywczych, który należy wykorzystywać w żywieniu zbiorowym dzieci i młodzieży (Dz.U. 2016, poz. 1154).

W tabelach 2.7 i 2.8 przedstawiono podstawowy asortyment produktów żywnościowych rekomendowany w posiłkach przygotowywanych dla dzieci i młodzieży.

Aby zapewnić dzieciom optymalne możliwości uczenia się oraz warunki do wewnętrznej integracji, kluczowe jest również ich uczestnictwo w szkolnych posiłkach – śniadaniach i/lub obiadach o odpowiedniej wartości odżywczej. Oznacza to, że każdy uczeń powinien mieć możliwość zjedzenia posiłku w szkole, w tym szkolnego obiadu. Ważne jest też uczestnictwo we wspólnych posiłkach personelu nauczycielskiego i edukatorów/dietetyków.

Uczniowie powinni mieć wystarczająco dużo czasu na spożycie posiłków. Zbyt krótkie przerwy mogą prowadzić do tego, że dzieci zrezygnują z jedzenia posiłków w szkole. Należy zaplanować przerwę tak, by zapewnić czas na dojście do stołówki szkolnej, umycie rąk, stanie w kolejce i wybór preferowanego dania oraz zjedzenie posiłku. Jeżeli w stołówce nie ma wystarczającej przestrzeni dla wszystkich uczniów, długie przerwy powinny być rozłożone w czasie.

Spożywanie posiłków w klasach, świetlicach czy na korytarzach nie powinno mieć miejsca. Służącym do tego miejscem, odpowiednio oświetlonym, estetycznym i czystym, powinna być stołówka szkolna.

Ze wszystkich osób mających kontakt z dziećmi w wieku szkolnym rodzice są najważniejszymi osobami przekazującymi wiedzę na temat żywienia. W znaczący sposób mogą też wpływać na sposób postrzegania i poziom akceptacji posiłków proponowanych w stołówkach szkolnych. Udowodniono, że jeżeli wzorce żywieniowe wyniesione z domu różnią się znacznie od posiłków oferowanych w szkole, to akceptacja tych ostatnich jest ograniczona.

Promowanie zdrowego trybu życia, w tym prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej, można wzmocnić poprzez edukację rówieśniczą, zaangażowanie różnych stowarzyszeń, organizacji, grup dyskusyjnych/fora internetowe oraz szkolne inicjatywy zmierzające do podniesienia poziomu wiedzy o zdrowiu.

Tabela 2.7. Zalecany asortyment produktów do posiłków śniadaniowych

Tabela 2.8. Propozycja asortymentu produktów żywnościowych do wykorzystania w posiłkach obiadowych przygotowywanych dla dzieci/młodzieży w jednostkach systemu oświaty (przedszkole, szkoła)

* Dressing – zimny sos do sałaty/surówek, najczęściej na bazie oliwy.

** Dip – gęsty, pikantny sos, którego podstawę stanowi śmietana, jogurt, twarożek, majonez, z ziołami, przyprawami, owocami, marynatami itp.