Читать книгу Dietetyka kliniczna - Группа авторов - Страница 30

Okres przedszkolny pod względem rozwoju psychosomatycznego jest kontynuacją okresu wczesnego dzieciństwa. Roczne tempo przyrostów masy ciała wynosi ok. 2,5 kg, a wysokości 8–10 cm. Przyrosty te są harmonijne, ale tempo ich stopniowo maleje w porównaniu z poprzednimi okresami dzieciństwa. Niemniej zauważa się indywidualizację rocznych przyrostów, często odwzorowujących rytm wzrastania jednego z rodziców dziecka. W okresie wczesnoszkolnym tempo rozwoju fizycznego ulega zwolnieniu, stabilizuje się, a masa ciała się powiększa. W okresie szkolnym w drugiej dekadzie życia następuje przyspieszenie tempa wzrastania u dziewcząt i chłopców towarzyszące dojrzewaniu płciowemu (tzw. skok pokwitaniowy).

Sposób żywienia ma istotny wpływ na stan odżywienia i rozwój dzieci i młodzieży. Prawidłowe żywienie dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym decyduje nie tylko o ich harmonijnym wzrastaniu i dojrzewaniu, sprawności fizycznej i zdolności do nauki, lecz także zapobiega również niedoborom pokarmowym oraz zmniejsza ryzyko rozwoju chorób dietozależnych w przyszłości. W przypadku zaburzeń w odżywianiu konieczne jest kompleksowe postępowanie obejmujące m.in. przywracanie prawidłowych wzorów żywienia. Niedobory pokarmowe u dzieci wiążą się z niedożywieniem, a to z kolei obniża szanse optymalnego rozwoju fizycznego oraz potencjału umysłowego dziecka. Analiza żywienia dzieci w krajach europejskich wykazuje wzrost odsetka dzieci z nadmiarem masy ciała, w tym z otyłością. Dlatego przy ocenie żywienia należy również posługiwać się oceną stanu odżywienia na podstawie siatek centylowych masy i wysokości ciała czy wskaźnika masy ciała BMI (body mass index).

W żywieniu dzieci należy zwracać szczególnie uwagę na organizację posiłków spożywanych w ciągu dnia, profil składników odżywczych oraz kształtowanie właściwych nawyków i zachowań żywieniowych. Dzieciom zaleca się cztery–pięć posiłków dziennie z rozdziałem na trzy posiłki główne (śniadanie, obiad, kolacja), na które przypada po 25–30% dziennego zapotrzebowania energetycznego, i dwa posiłki dodatkowe (II śniadanie, podwieczorek) – po 10–15% zapotrzebowania. Spożywanie posiłków wspólnie z rodzicami lub pod opieką wychowawczyni, np. w przedszkolu, uczy dziecko właściwych zachowań żywieniowych, m.in. posługiwania się sztućcami i odpowiedniego zachowania przy stole. Pozwala jednocześnie wdrożyć mu zasady właściwego, racjonalnego żywienia. Wspólne posiłki uczą też dziecko odpowiedniego tempa jedzenia, bez niepotrzebnego pośpiechu. Z kolei spożywanie posiłków z rówieśnikami może być pomocne w akceptacji jedzenia niektórych potraw poprzez naśladowanie.

Dziecko już w okresie przedszkolnym przyzwyczaja się do regularności w spożywaniu posiłków i ich kompozycji, tj. właściwego doboru produktów z poszczególnych grup i możliwości ich wzajemnego zastępowania. Posiłek jest chętniej zjadany, jeżeli spożywany jest w przyjaznej atmosferze, kiedy uwaga nie jest rozpraszana przez telewizję, komputer, tablet. Posiłek jest też sposobnością skorygowania nie zawsze prozdrowotnych informacji dochodzących z reklam telewizyjnych, które mogą niekorzystnie kształtować preferencje żywieniowe dziecka.

W diecie dziecka powinny być wykorzystywane produkty ze wszystkich podstawowych grup, co pozwala na pokrycie zapotrzebowania na poszczególne składniki odżywcze. Zaleca się stopniowe ograniczanie produktów bogatych w tłuszcze nasycone i cholesterol i wprowadzanie olejów roślinnych, ograniczanie spożycia słodyczy i słodzonych napojów gazowanych oraz pojadania między posiłkami.

Porcje pożywienia powinny być adekwatne do wieku dziecka i możliwości ich zjedzenia. Coraz większą rolę w kształtowaniu nawyków żywieniowych zaczyna odgrywać grupa rówieśnicza oraz wzorce przekazywane w środowisku przedszkolnym lub szkolnym. Uważa się, że okres przedszkolny jest krytyczny dla prewencji nadwagi i otyłości ze względu na rozwijanie/utrwalanie przyzwyczajeń żywieniowych. Okres ten charakteryzuje się większą podatnością na zmiany niż wiek młodzieńczy oraz dorosłość, dlatego wydaje się dobrym czasem na modyfikację wyuczonych nieprawidłowych zachowań oraz naukę zdrowych nawyków żywieniowych poprzez zmianę środowiska.

Program Unii Europejskiej ToyBox z udziałem Polski (http://www.toybox-study.eu) miał na celu wypracowanie skutecznych metod interwencji i zapobiegania otyłości we wczesnym dzieciństwie. Jego podstawowe założenia opierają się na promocji zdrowego stylu życia oraz aktywności fizycznej poprzez zabawę i kontakt z rówieśnikami. Wyróżniono cztery główne płaszczyzny oddziaływania behawioralnego na dzieci w wieku przedszkolnym biorące udział w projekcie ToyBox – picie, siedzący tryb życia, jedzenie i przekąski oraz aktywność fizyczną. W każdej z tych dziedzin przyjęto za cel wprowadzenie zmian w dotychczasowych zachowaniach poprzez zabawę (bajki, wycieczki, eksperymenty). Uzyskano widoczny korzystny efekt głównie w zakresie wypijanych słodkich soków w kartonikach. Jednocześnie porównanie różnych populacji pokazało szczególne problemy polskich dzieci – małe spożycie wody i duże spożycie napojów słodzonych. Mimo powszechnego przekonania o szkodliwości wypijanych napojów słodzonych, do niedawna nie dysponowaliśmy twardymi dowodami na ich związek z otyłością u dzieci. W 2012 r. opublikowano badanie z randomizacją przeprowadzone w grupie dzieci w wieku od 4 lat 10 miesięcy do 11 lat 11 miesięcy. Dzieci przydzielono losowo do grupy otrzymującej 250 ml napojów dosładzanych słodzikiem (bez cukru) lub grupy otrzymującej podobną ilość napoju słodzonego cukrem (104 kcal). Badanie trwało 18 miesięcy – po tym czasie w grupie dzieci otrzymującej napoje słodzone cukrem stwierdzono większy wzrost BMI i masy ciała. Wydaje się, że obecnie możemy uznać napoje słodzone za jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju otyłości u dzieci. Dlatego walka o ograniczenie ich spożycia jest ważnym zadaniem stojącym przed edukatorami.