Читать книгу Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży - Группа авторов - Страница 86

Osoby obserwujące na co dzień zachowanie dziecka mogą oceniać (szacować) nasilenie występowania objawów lub trudności na odpowiednio przygotowanych skalach, najczęściej ilościowych, które zwykle mają charakter przeglądowego opisu jego funkcjonowania (Święcicka, 2011a). Skale szacunkowe powstają m.in. jako operacjonalizacja określonych wymiarów funkcjonowania zdrowego lub zaburzonego i konstruowane są w sposób dedukcyjny (na gruncie teorii psychologicznej lub kryteriów diagnozy nozologicznej) lub empiryczny. Te drugie oparte są najczęściej na podejściu taksonomicznym, gdzie skale tworzone są na podstawie współzmienności objawów potwierdzonej statystycznie (tzw. wielozmiennowy statystyczny system taksonomiczny; Kendall, 2004b; por. Święcicka, 2011a).

Ważną zaletą skal szacunkowych jest również możliwość stworzenia norm, które mogą być dość specyficzne, a potem posługiwania się nimi. Na przykład BASC-2 (Behavioral and Emotional Screening System; Frick, Barry i Kamphaus, 2010, s. 151) charakteryzuje się trzema typami norm, dla 1) próby ogólnej krajowej: „Czy X ma mniejsze skupienie uwagi w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku?”; 2) próby klinicznej krajowej: „Czy X ma mniejsze skupienie uwagi w porównaniu z dużą próbą dzieci, które mają obecnie diagnozę i są leczone?”; 3) próby krajowej uwzględniającej płeć: „Czy X ma mniejsze skupienie uwagi w porównaniu z chłopcami w tym samym wieku?”. Skale obserwacyjne mają zatem wiele właściwości podobnych do kwestionariuszy i czasem określa się je mianem skal, inwentarzy lub zestawów kwestionariuszy właśnie (zob. blok rozszerzający 7.2).

BLOK ROZSZERZAJĄCY 7.2. Podstawowe informacje obecne w podręcznikach do narzędzi diagnostycznych

Najbardziej znaną grupą skal obserwacyjnych (która jest kompatybilna z innymi narzędziami skierowanymi zarówno do dziecka, jak i innych informatorów) jest efekt wieloletniej pracy Thomasa Achenbacha, tj. Achenbach System of Empirically Based Assessment (ASEBA; Achenbach, 2007). Bateria skal ASEBA składa się z całej grupy narzędzi dla osób w wieku od około półtora roku do późnej dorosłości. Narzędzia zaprojektowane są do diagnozy szerokiego spektrum problemów i adaptacyjnego funkcjonowania, sprawozdawanego przez osoby znające pacjenta, klinicystę prowadzącego wywiad, bezpośrednich obserwatorów, takich jak rodzice czy nauczyciele. Dane zbierane są dzięki standaryzowanym formularzom, możliwym do wypełnienia w 10–20 minut, które składają się z pytań zamkniętych (opisywanych ilościowo) i otwartych, umożliwiających wyrażenie się własnymi słowami. Jeśli respondent nie może samodzielnie dokonać oceny, mogą być one przeczytane nawet przez inną osobę. Narzędzie pozwala na ocenę takich symptomów jak: 1) wycofanie; 2) dolegliwości somatyczne; 3) lęk i depresja; 4) problemy społeczne; 5) zaburzenia myślenia; 6) zaburzenia uwagi; 7) zachowania niestosowne; 8) zachowania agresywne (za: Święcicka, 2011a).

Skale szacunkowe podatne są na różne błędy i heurystyki poznawcze (zob. Brzezińska i Brzeziński, 2004), ale możliwość wypracowania norm, wysoka rzetelność i trafność, opcja diagnozowania na bazie dymensji i często – jak w pakiecie ASEBA – odniesienie do aktualnych systemów klasyfikacji, stanowią niepodważalną ich zaletę. Skale szacunkowe powoli stają się obecne w diagnozie klinicznej dzieci i młodzieży także w Polsce. Przykładem jest Zestaw Kwestionariuszy do Diagnozy ADHD i zaburzeń współwystępujących CONNERS-3 (Conners, 2008) oraz Zestaw Kwestionariuszy do Diagnozy Depresji u Dzieci i Młodzieży (Children’s Depression Inventory 2, CDI 2; zob. Kovacs, 1992, 2014), dostępne w polskich wersjach językowych wraz z użytecznymi normami oraz wystarczająco dobrymi parametrami psychometrycznymi. Skale szacunkowe warto stosować szczególnie wtedy, gdy zachodzi potrzeba szerszego oglądu problemów dziecka w kontekście prowadzonego wąsko zakrojonego ustrukturowanego wywiadu.