Читать книгу Беларуская лiтаратура - Уладзімір Навумовiч - Страница 10

Адным з найцікавейшых і захапляючых кірункаў у літаратурным развіцці з’яўляецца эстэтыка рамантызму.

Адну і тую ж з’яву можна з большым ці меншым уплывам на чалавека перадаць каларытна, з усімі фарбамі і адценнямі, рэалістычна-канкрэтна, па-майстэрску дэталёва апісваючы ўсё да драбніц. А можна адлюстраваць узнёсла, велічна, натхнёна, умоўна рамантызавана. Падкрэслім, што рамантызм як спосаб выяўлення рэчаіснасці нельга “выводзіць” з рамантыкі светаўспрымання, што само па сабе можа стаць прадметам рэалістычнага паказу. Рамантызм у літаратуры, такім чынам, гэта не толькі эмоцыі, духоўнае парыванне, уздым асобы, якая імкнецца да дасканаласці, не толькі своеасаблівая пабудова вобразна-выяўленчай структуры твора. Лічыцца, што калі ў творы ёсць умоўнасць – гэта рамантызм, жыццепадобнасць – рэалізм.

Рамантызм – своеасаблівае светабачанне, светаўспрыманне, светаразуменне аўтара і яго персанажаў у творы, ён вызначаецца не аб’ектам адлюстравання, а спецыфікай асэнсавання жывой рэальнасці ў мастацкай палітры, асаблівасцямі формы і зместу.

Рамантызм як літаратурная плынь заключаецца ў шматлікіх стылёвых адзінках, ва ўвасабленні ў вобразе галоўнага героя ідэалу, набліжэнні да ідэалу. У рамантызацыі падзей і вобразаў праз своеасаблівую вобразна-выяўленчую структуру, якая прадугледжвае наяўнасць героя-адзіночкі, прысутнасць сімволікі, гіпербалізацыю падзей і вобразаў, палярызацыю сіл дабра і зла і рэзкае іх размежаванне, індывідуалізацыю вобразаў з унутранай формай пратэсту, які ўсё нарастае, трагічнасць лёсу; вастрыню супярэчнасцей паміж марай і рэальнасцю; гістарызм мыслення.

Такія асноўныя рысы метаду рамантызму. Яны грунтуюцца на ідэалістычнай аснове, але даюць рэалістычна-канкрэтны выхад у жывую паўсядзённую рэчаіснасць, у жывое жыццё. Мастак не імкнецца да адцягненасці, умоўнасці, мыслення ўскладненымі філасофскімі сілагізмамі. Рамантык, як і рэаліст, паказвае жыццё ва ўсёй яго паўнаце і разнастайнасці, толькі ацэньвае факты і падзеі з пазіцыі цудоўнага, высокага ці пачварнага, нізкага, у залежнасці ад таго, што яны значаць у жыцці герояў, якую ролю адыгрываюць у іх лёсе, лёсе народа, краіны ўвогуле.

Можна сказаць, што пісьменнік-рамантык становіцца на абарону, каб адстаяць і ўзняць на п’едэстал усё прыгожае, духоўнае, багатае, “чалавечае ў чалавеку”, адкінуўшы прэч і адмежаваўшыся ад пачварнага, антыгуманнага, бесчалавечнага, што даўно ўжо адыходзіць у нябыт. Вось чаму без рамантычнага ўспрымання рэальнасці няма і не можа быць мастацкай творчасці: рамантычнае бачанне свету з’яўляецца першаасновай мастацтва любога творцы.

Рамантызм як ідэйны і мастацкі кірунак склаўся ў Германіі (нямецкі рамантызм Гётэ, Гейнэ, Шылера) і Францыі (В. Гюго). Яркім прадстаўніком рамантызму з’яўляўся англійскі паэт Дж. Г. Байран.

Тэрмін “рамантызм” увёў у літаратурную крытыку нямецкі пісьменнік Э. Т. Гофман. Рамантызм найвышэйшай каштоўнасцю аб’яўляў духоўнае жыццё, унутраны свет чалавека, які жыве не пад уздзеяннем рацыянальнага погляду на жыццё, кіруецца ў сваіх учынках не розумам, а пачуццямі, праяўляе глыбокія страсці, здольны да фантазій, валодае тонкай інтуіцыяй. Не “прыродны чалавек” з яго лёгка распазнавальнымі ўчынкамі цікавіў рамантыкаў, іх вабілі таямніцы чалавечай душы, “зігзагі” псіхікі, містыцызм і ўнутраны “бунт пачуццяў” асобы.

Такі “бунт пачуццяў” у межах рэалістычнага апісання ўмеў перадаваць у беларускай літаратуры К. Чорны, які падкрэсліваў, што калі чалавек “маўчыць – значыцца, у яго многа важкага ў душы: у яго многа слоў” (апавяданне “Хвоі гавораць”).

Рамантызмам напоўнена творчасць М. Зарэцкага – аднаго з самых папулярных празаікаў у беларускай літаратуры 20-30-х гадоў ХХ ст. Рамантычныя матывы шырока выкарыстоўваліся ў творах Я. Купалы “Курган”, “Бандароўна”, “Раскіданае гняздо”, “Сон на кургане”, “Магіла льва” і інш. Прыёмы рамантызацыі знайшлі праяўленне ў паэме Я. Коласа “Сымон-музыка”, у алегарычных апавяданнях цыкла “Казкі жыцця”, у творах М. Багдановіча “Страцім-лебедзь”, Цёткі “Мора”, З. Бядулі “Салавей”. Раманы, аповесці, апавяданні У. Караткевіча – гэта лірыка-рамантычная проза, створаная на рэальнай гістарычнай глебе. Рамантычныя матывы адчуваюцца ў творах В. Быкава, Я. Брыля, І. Навуменкі. Аповесць А. Карпюка “Данута” пра каханне маладых герояў цалкам пабудавана на святлаценях рамантычнага ўспрымання: там, дзе каханая – там святло, там, дзе яе няма, – апускаецца цемра.