Читать книгу Nowa Historia Meksyku - Erik Velasquez Garcia - Страница 14

W latach osiemdziesiątych XX w. niektórzy autorzy wysunęli tezę, że podczas fazy Chicharras w San Lorenzo (1250–1150 p.n.e.) niektóre grupy ludności posługujące się językami z rodziny mixe-zoque wyemigrowały z wybrzeża Pacyfiku w stanie Chiapas i z Gwatemali na najdalej wysunięte tereny na południu stanu Veracruz i na zachodzie stanu Tabasco, przez co wpłynęły w pewien sposób na rozwój cywilizacji olmeckiej. Mimo że hipoteza ta cieszyła się przez dwie dekady znacznym poparciem, nowe odkrycia archeologiczne wskazują, iż kulturowy fenomen Olmeków był wytworem lokalnym, który nie miał nic wspólnego z wpływami zewnętrznymi. Wielu badaczy podejrzewało jednak, że starożytni Olmekowie mówili językami, z których wywodzą się dzisiejsze języki mixe-zoque, a nawet udowodnili, że w wielu językach mezoamerykańskich istniały zapożyczenia leksykalne mixe-zoque na określenie ważnych roślin uprawnych, praktyk rytualnych i siewnych, podczas gdy w językach tej rodziny takie zapożyczenia są rzadkie lub nie występują. Na tej podstawie można wnioskować, że w zamierzchłej przeszłości jeden lub więcej języków z rodziny mixe-zoque cieszył się ogromnym prestiżem kulturowym, co wskazuje na Olmeków jako prawdopodobnie posługujących się tymi językami.

Pierwszym dużym olmeckim ośrodkiem regionalnym było niewątpliwie San Lorenzo, którego rozkwit przypada na lata 1150–900 p.n.e. Dane językowe wskazują, że mówiono tam językiem protomixe, chociaż jest to jedynie hipoteza. Kompleks ceremonialny tego ośrodka znajduje się na niskim płaskowyżu o powierzchni 50 ha, skąd dostrzec można rzekę Coatzacoalcos. W apogeum rozwoju San Lorenzo wzgórze zostało zniwelowane, co zapewne wymagało znacznej liczby robotników. Jeszcze do niedawna było tam niewiele pozostałości struktur architektonicznych, lecz ostatnio udało się znaleźć archeologiczne dowody na istnienie domów na planie półkolistym i wielobocznym, o ścianach z bajareque i drewna, strukturach z posadzkami lub ścianach z bentonitu (miejscowego kamienia), jak również ślady niskiej struktury z naturalnymi kolumnami z bazaltu. Odkryto także warsztaty obróbki obsydianu i inne miejsca wykonywania wyspecjalizowanych prac – wszystkie powiązane z jednostkami mieszkalnymi. W szczytowym okresie rozwoju tego ośrodka wybudowano przykryte kamienną taflą kanały dystrybucji wody i drenażu wykonane z kamieni rzeźbionych w kształcie litery U. Mimo tych osiągnięć San Lorenzo jest znane przede wszystkim z 70 rzeźbionych monolitów, wśród których znajduje się dziesięć kolosalnych głów.

Zapewne drugą historyczną stolicą Olmeków była La Venta (900–500 p.n.e.). Istnieją ślady wskazujące na to, że jej mieszkańcy mówili językiem protozoque. Uważa się, że język ten był związany ze szczególnym stylem architektonicznym i urbanistycznym, który rozszerzył się aż do nizin Chiapas. Stanowisko La Venta, którego początki sięgają ok. 1000 r. p.n.e., znajduje się na „wyspie” czy też wysadzie solnym, otoczonym okresowo zalewanymi nizinami. W środkowym okresie preklasycznym liczba ludności znacząco wzrosła dzięki bogactwu zasobów żywności (rybołówstwo, zbieractwo i łowiectwo) uzupełnianemu obfitymi plonami. Był to duży i rozwinięty ośrodek, a jego mieszkańców dzieliły duże różnice statusu. Występowała tam architektura mieszkalna (tysiące domów) i monumentalna (wielkie podwyższenia ziemne), przynajmniej jedna wyszukana komora grobowa i różne monolityczne budowle publiczne (ołtarze, trony, stele, gigantyczne głowy) wykonane z kamienia wulkanicznego transportowanego z bardzo odległych miejsc. Egzotyczne dobra sprowadzano z Doliny Meksyku i płaskowyżu gwatemalskiego (obsydian), doliny Morelos (kaolin), doliny Motagua w Gwatemali (jadeit), jak również z dolin Oaxaki (magnetyt), wybrzeża pacyficznego Chiapas i Gwatemali (kakao) oraz z wyżyn Majów (pióra kwezala15), nie licząc innych miejsc, z których pochodziły sól, tkaniny, popiół wulkaniczny i bazalt. Towary te nie tylko były oznakami prestiżu i rangi społecznej, lecz także ich redystrybucja przez władców olmeckich musiała sprzyjać tworzeniu nowych więzów lojalności wśród ich sojuszników i wasali. Niektórzy autorzy są zdania, że upadek stolic olmeckich prawdopodobnie wiązał się z utratą kontroli nad szlakami handlowymi, a co za tym idzie – z brakiem dostępu do dóbr egzotycznych.

La Venta została zbudowana na osi północ–południe, na której znajdują się różne zespoły architektoniczne. Kompleks A składa się z dwóch symetrycznych dziedzińców ograniczonych przez kopce ziemne, z budowlami otoczonymi bazaltowymi kolumnami. W zespole tym odnaleziono różne depozyty ofiarne złożone z wielkich bloków jadeitu i serpentynu, siekier wotywnych i figurek z zielonego kamienia z charakterystyczną deformacją czaszki. Z kolei Kompleks B tworzą liczne kopce ziemne i wielkie podwyższenie zwane Akropolem Stirlinga. W Kompleksie C znajduje się Wielki Kopiec La Venta, piramida mająca 30 m wysokości i średnicę 130 m, wzniesiona z ubitej ziemi. Jest to największa budowla środkowego okresu preklasycznego w Mezoameryce, odrobinę wyższa od Kopca 1 z La Blanca w Gwatemali (25 m) i Struktury E3-1 w Chalchuapa w Salwadorze (22 m). W La Venta odkopano inne zespoły architektoniczne, między nimi Kompleks E, który obejmuje struktury mieszkalne, jak również zespoły D, G i H, które spełniały funkcje świeckie lub administracyjne.

Istniały różne ośrodki zależne do La Venta, położone na wysepkach i brzegach rzek i jezior. W nich również znajdowały się platformy ziemne i pojedyncze budowle dla elity. Istniały też ośrodki stojące jeszcze niżej w hierarchii osadniczej, zamieszkiwane jedynie przez zwykłych wieśniaków.

W pobliżu San Lorenzo w strumieniu znanym jako El Manatí archeolodzy odkryli grupę rzeźb antropomorficznych z drewna, dobrze zachowanych dzięki brakowi tlenu (były zanurzone), oraz siekierki z jadeitu16 i piłki z kauczuku, które świadczą o praktykowaniu gry w pelotę. Z kolei stanowisko w El Azuzul stało się sławne, ponieważ znaleziono tam in situ dwie rzeźby przedstawiające młodzieńców klęczących przed jaguarem. Stanowiska takie jak Laguna de los Cerros czy Tres Zapotes musiały odgrywać rolę pomniejszych stolic regionalnych, chociaż okres rozkwitu tego drugiego ośrodka przypadał na późny okres preklasyczny.

Ilustracja 1.3 Plan stanowiska olmeckiego La Venta w stanie Tabasco

Sformułowano różne teorie na temat znaczenia monumentalnych głów olmeckich. Według jednej z nich mogło chodzić o indywidualne portrety władców, kapłanów, graczy w piłkę lub mitycznych bohaterów, nadal jednak nie wiadomo, jak było naprawdę. Innym ważnym elementem rzeźby olmeckiej są tzw. ołtarze z niszą. Chodzi o wielkie monolityczne graniastosłupy z przedstawieniem postaci siedzącej u wejścia do paszczy antropomorficznego jaguara (niewątpliwie jaskini). W przypadku Monumentu 4 z La Venta siedzący osobnik dzierży sznur, który łączy go z postacią wyrzeźbioną z boku, podczas gdy na Monumencie 20 z San Lorenzo mężczyzna wychodzący z jaskini trzyma dziecko. Ten rodzaj rzeźb interpretowano zgodnie z mezoamerykańskimi wyobrażeniami dotyczącymi rodzącej góry, która wydała na świat ludzkie rody, ze szczególnym naciskiem na sukcesję dynastyczną symbolizowaną przez dziecko i sznur.

Istotnym elementem kulturowym obecnym u Olmeków są inskrypcje hieroglificzne. Jeszcze do niedawna były wątpliwości co do tego, czy początki pisma w Mezoameryce sięgają czasów olmeckich, czy raczej wykształciło się ono ok. 700 r. p.n.e. w dolinach Oaxaki. Zagadkowy tekst olmecki, znaleziony w pobliżu San Lorenzo i znany jako Blok z Cascajal, został udostępniony publiczności w 2006 r. Jest to obiekt pochodzący najprawdopodobniej z roku 900 p.n.e. Znajdują się na nim linearne sekwencje odręcznych znaków hieroglificznych, które – chociaż nie zostały jeszcze odczytane – przedstawiają kilka układów lub powtarzających się wzorów, sugerujących z kolei obecność antroponimów lub innego rodzaju imion własnych. Owo znalezisko ożywia podejrzenie, że Olmekowie z Wybrzeża Zatokowego byli pierwszym społeczeństwem mezoamerykańskim, które posługiwało się systemem pisma. Hipoteza ta nadaje nowe znaczenie innym przedmiotom, takim jak mały blok inskrypcji wyrytych w kamieniu, polerowane ceremonialne siekierki z kamienia w układzie przypominającym kwiat z rozchylonymi płatkami czy choćby szlifowane obiekty z jadeitu ze znakami hieroglificznymi w postaci emblematów, wśród których jest Monument 8 z San Lorenzo i tzw. siekierka Humboldta. Późna stela ze sceną ikonograficzną i tekst hieroglificzny znany jako Monument 13 z La Venta dostarczają danych epigraficznych na temat języka, którym posługiwali się Olmekowie, ponieważ przeprowadzona analiza wykazała, że porządek lektury tego tekstu jest następujący: data–podmiot–orzeczenie, co odpowiada składni języków mixe-zoque. Wydaje się, że monolit ten należy datować na okres przejściowy między środkowym okresem preklasycznym a późnym.