Читать книгу Nowa Historia Meksyku - Erik Velasquez Garcia - Страница 22

Pod koniec tego okresu (350 p.n.e. – 250 n.e.) u Majów pojawiła się architektura zadziwiających rozmiarów. El Mirador i Nakbé w Petén, Lamanái w Belize i Kinichná w Meksyku to najlepsze przykłady tych monumentalnych konstrukcji. Podstawa piramidy w El Mirador, znanej jako Platforma Danta31, ma 70 m wysokości, a platforma zachodnia (Struktura 1) w Nakbé liczy 45 m łącznie z attyką. Z tej samej epoki pochodzi Piramida Słońca w Teotihuacan, której całkowita wysokość wynosi 64 m. Nie była ona jednak tak konstrukcyjnie wyszukana jak przykłady architektury Majów, budowle z platformami piramidalnymi, które były pokryte misternie wykończonymi kamiennymi płytami oraz miały dekorację w formie wielkich maszkaronów ze stiuku i zwieńczenie w formie zespołu trzech świątyń rozmieszczonych na dwóch poziomach. Ta ostatnia konstrukcja, określana jako „triadyczna”, mogła symbolizować trzy kamienie, które w micie o stworzeniu świata, wspominanym w licznych tekstach z klasycznego okresu kultury Majów, umożliwiły podniesienie nieba ponad pierwotne morze. W tej epoce pojawiają się także pochyłe ściany (en voladizo), które tworzą „łuk majowski”, czyli wyróżniający element ich architektury, poza kilkoma wyjątkami nieobecny na pozostałym obszarze Mezoameryki.

Postawienie tych wielkich budynków było wykonalne dzięki istnieniu gęsto zaludnionych ośrodków. Ludzie byli zorganizowani w sposób umożliwiający prowadzenie monumentalnych prac, takich jak osuszanie rozległych obszarów zalewanych przez rzeki. Szacuje się, że np. El Mirador miał populację równą liczbie mieszkańców Teotihuacan w tym samym czasie (w późnym okresie preklasycznym). Gospodarka El Mirador w dużej mierze opierała się na eksploatacji tamtejszych charakterystycznych żyznych mokradeł (hiszp. bajos)32, a konsolidacja społeczeństwa związana była ze złożonym rytuałem, który implikował wytyczanie wielkich dróg sakbe’ (co w języku Majów oznacza „biała droga”) łączących różne zespoły architektoniczne ośrodka. El Mirador utrzymywało kontakt z Nakbé, pochodzącym z tej samej epoki i położonym 13 km dalej na południowy wschód, właśnie za pomocą sakbe’, a inne stosunkowo nieodległe miejscowości, jak Tintal i Wakná, uświadamiają nam, że nie chodzi o odosobnione przypadki pojedynczych osad, lecz o intensywny wzrost populacji charakterystyczny dla całego okresu. Wraz z nim pojawiły się głębokie różnice społeczne związane z wykształceniem się warstwy rzemieślników i kupców oraz przede wszystkim specjalistów w planowaniu i organizowaniu siły roboczej i kultu.

W tym okresie na terenach zamieszkanych przez Majów budowano już pierwsze boiska do gry w piłkę (pelotę), ściśle związane z majowskimi mitami o stworzeniu świata, a także pierwsze zespoły architektoniczne świadczące o wyraźnym zainteresowaniu cyklami astralnymi i pomiarem czasu – przykładem są liczne „grupy E”, z których pierwsza znajduje się w Uaxactún. Majowie mierzyli czas, odliczając, ile dni upłynęło od mitycznego początku, który usytuowali w 3114 r. p.n.e. Wtedy to według ich mitów bogowie stworzyli obecnie istniejący świat. Rachubę czasu wyrażali w latach liczących 360 dni (18 miesięcy po 20 dni każdy)33 i rejestrowali ją w systemie dwudziestkowym: w systemie tym zapisanych liczba lat jest 20 razy większa niż w zapisie następującym po nim. W ten sposób 9.12.5.2.1 odnosi się do daty 9 bak’tunów i 12 k’atunów34, czyli 192 k’atunów, każdy z nich trwa 20 lat (tunów), tzn. 192 × 20 = 3840 lat po 360 dni każdy, które trzeba dodać do 5 lat z następnej pozycji (tunów), aby otrzymać w sumie 3845 lat. Dwie cyfry, które dopełniają rachubę (2 i 1), wskazują odpowiednio liczbę miesięcy (winal) i dni (k’inów), które trzeba dodać, aby uzyskać dokładną datę minionych dni.

Nie wszystkie daty na inskrypcjach Majów wykonano z wykorzystaniem tego zapisu, który określa się jako Długą Rachubę Kalendarzową (hiszp. Cuenta Larga). Wiele zostało zapisanych w sposób nazywany Kołem Kalendarzowym (hiszp. Rueda Calendárica), właśnie z tego względu, że daty rejestrowane w tym systemie powtarzają się co 52 lata liczące 365 dni. „Koło” tworzą dwa cykle kalendarzowe: pierwszy, Tzolk’in, składa się z kombinacji 20 nazw dni i 13 liczb, które razem dają 260 dni; drugi, Haab, ma 18 miesięcy po 20 dni każdy, które po doliczeniu 5 dodatkowych dni po upływie 360 wynikających z rachunku (18 × 20) dają rok trwający 365 dni. Np. data 6 Ok 18 Pax mogłaby przypadać zarówno w 453 n.e., jak i w 505 n.e., co oznacza, że w systemie Długiej Rachuby może odpowiadać zapisowi 9.0.17.8.10 lub 9.3.10.3.10. Połączenie Długiej Rachuby i Koła Kalendarzowego – np. 9.3.10.3.10 6 Ok 18 Pax– gwarantuje, że data ta nie powtórzy się więcej w aktualnie trwającej erze.

Na wyżynach Majów pierwsze zapisy Długiej Rachuby pochodzą z późnego okresu preklasycznego. Stela 1 z El Baúl w Gwatemali ma datę w Długiej Rachubie z 11 r. n.e.; najwcześniejszy zabytek tego rodzaju – Stela 29 z Tikal – jest z roku 292 n.e., a więc już z okresu klasycznego.

Wiele spekulowano na temat zainteresowania Majów ruchem i cyklami ciał niebieskich, a jako przyczynę wskazywano konieczność posiadania kalendarza zajęć, który umożliwiłby kapłanom podawanie do wiadomości terminów prac rolnych, zwłaszcza momentu zasiewów. Wspominano również o konieczności dysponowania kalendarzem zapewniającym zainteresowanym wymianą towarów możliwość spotykania się w danym miejscu w umówionym terminie (co było tym bardziej istotne, gdy wymiana nie odbywała się na tradycyjnych targach, ale za pośrednictwem handlarzy będących w nieustannej podróży – a wydaje się, że tak właśnie było w przypadku Majów z północy Jukatanu). Kalendarz niewątpliwie służył też wyznaczaniu dat uroczystości, które musiały się odbyć w ściśle określonym terminie, lecz nie miały już nic wspólnego z zajęciami doczesnymi. Data świętowania początku cyklu rolniczego nie musiała wcale pokrywać się z momentem zasiewów, który każdy rolnik wybierał wedle własnego uznania i doświadczenia. Inaczej było z datami, które uważano za odpowiednie do wszczęcia wojny.

Mniej więcej w tym samym czasie pojawiły się też pierwsze teksty hieroglificzne. Chodzi o pismo, w którym znaki mogą wyrażać całe słowa lub sylaby, tzn. fonemy35. Ta ostatnia właściwość sprawia, że pismo Majów jest szczególnym przypadkiem w Mezoameryce i jedynie częściowo zyskało odpowiednik w piśmie ludów Nahua36 w środkowym Meksyku ponad tysiąc lat później.

Ilustracja 2.1 Kodeks Drezdeński: pismo Majów