Читать книгу Nowa Historia Meksyku - Erik Velasquez Garcia - Страница 37

Od 700 r. na Płaskowyż Centralny docierały niektóre elementy kultury majowskiej. Nie wydaje się, by sami Majowie podjęli tak dalekie migracje; były to raczej grupy kupców, zwłaszcza z rejonu Chontalpa w dzisiejszym stanie Tabasco, którzy parli z północy na południe, żeby przejąć szlaki handlowe porzucone przez Teotihuacan.

Najczęściej stosowane w źródłach i historiografii określenie w odniesieniu do tych grup z Tabasco, które podjęły się tego ambitnego projektu kupieckiego, to Putún. Wydaje się, że ich najważniejszym miastem był port Potonchán w stanie Tabasco, ośrodek o doskonałej lokalizacji, znajduje się bowiem na nizinie naprzeciw zatoki Campeche i u ujścia Usumacinty, będącej wówczas naturalnym połączeniem z ośrodkami politycznymi Majów z selwy. Ludność ta zamieszkiwała Xicalanco, ponadto łączył ją sojusz z Champotón na wybrzeżu Campeche.

Bardzo prawdopodobne, że potężne grupy kupców Putún patronowały migracjom i przyczyniły się do sprowadzenia z majowskich państewek w interiorze kilku grup artystów i innych wykwalifikowanych fachowców. Wydaje się, że ich strategia tworzenia szlaków i enklaw opierała się na zawieraniu sojuszów między różnymi grupami etnicznymi. Odnotowana w kronikach kolonialnych tradycja ustna wskazuje, że najeźdźcy z Cacaxtli byli „Olmekami i Xicalankami” – wyrażenie to oznacza, że byliby to „ci z południa i ci z Xicalanco”. Na czele owej grupy najeźdźców najprawdopodobniej stali Majowie Chontal, do których przyłączyli się Mixtekowie i Indianie Popoloca56.

W ramach kolejnych migracji Putún dotarli również na półwysep Jukatan i możliwe, że mają związek z rozkwitem tzw. stylu Puuc oraz z historią takich ośrodków jak Uxmal, Kabah, Sayil, Labná i Dzibilchaltún. Bardzo ważny kult boga deszczu o imieniu Chaac (Chahk, odpowiednik Tlaloca ludów Nahua) i maska, za pomocą której przedstawiano go w miastach Puuc (z pierścieniami wokół oczu, długim nosem i kłami), mogą być śladami tego obcego wpływu, jaki należy przypisywać Putún.

Chichén Itzá przyjęło co najmniej dwie fale migrujących Putún mające decydujące znaczenie dla dziejów miasta. W latach 750–900 napłynęły grupy pierwszej fali i doprowadziły Chichén Itzá, wówczas jeszcze nazywane Uucil Abnal, do początkowego rozkwitu. To właśnie w tamtym czasie wzniesiono budowle w stylu Puuc, porównywalne z architekturą innych miast regionu i charakterystyczne dla „Starego Chichén” (hiszp. Chichén Viejo): Dom Jelenia, Czerwony Dom, Dom Mniszek i obserwatorium na planie koła znane jako Ślimak.

W X w. nowa grupa Putún dotarła do Chichén Itzá, a jej obecność zainspirowała wielkie zmiany w wyglądzie miasta. Źródła pisane określają tę zbiorowość jako „grupy Itzów”, ponieważ to oni zmienili nazwę miasta, doprowadzili do jego największego rozkwitu i przemienili je w hegemoniczny ośrodek całego półwyspu.

Itzowie pozostawali przez dłuższy czas (być może przez całe stulecie) w środkowej części płaskowyżu, zajmując się zarządzaniem jednym z najważniejszych punktów sieci szlaków handlowych. Dowody archeologiczne – architektura i rzeźba Chichén Itzá – sugerują, że nowi imigranci pochodzili z Tuli. Itzowie podwoili rozmiary obszaru ceremonialnego dawnego Uucil Abnal, dodając niezwykły zespół budynków, który najbardziej wyróżnia to, iż stanowi replikę ośrodka obrzędowego z Tuli. Mimo tendencji do bagatelizowania znaczenia tego faktu w niektórych niedawnych opracowaniach historycznych podobieństwa między Tulą a Chichén Itzá robią wrażenie i są rzadkim przypadkiem w dziejach, który można wyjaśnić tylko w jeden sposób – mianowicie że budowniczowie jednego z tych ośrodków znali drugi.

Kierunek tych wzajemnych wpływów był wielokrotnie tematem dyskusji (tj. kto kogo „kopiował”). Zachowane ślady wskazują, że jak w przypadku Cacaxtli kierunek wpływów szedł z południa na północ, tak w tym przypadku idzie z północy na południe. Istnieją trzy główne argumenty na poparcie tej tezy: po pierwsze, tradycje historyczne Jukatanu odnotowują pojawienie się przybyszów i wskazują na Itzów jako najeźdźców. Po drugie, ikonografia etapu itzá w ośrodku Chichén Itzá jest zbieżna z tematami i środkami wyrazu typowymi dla środkowego Meksyku – jest tak w przypadku znaczenia (olbrzymiego) przypisywanego upierzonemu wężowi. Po trzecie, niektóre elementy pojawiające się w Chichén Itzá i w Tuli wystąpiły już wcześniej na terenie Sierra Madre Zachodniej, a więc w regionie, z którego pochodzili Toltekowie.

Podobieństwa między tymi dwoma ośrodkami obrzędowymi można podsumować następująco: i tu, i tu znajduje się wielka platforma piramidalna, która dominuje nad placem (Świątynia C w Tuli oraz El Castillo w Chichén Itzá), a na osi jej narożnika znajduje się platforma, która jest niższa, lecz bogaciej zdobiona (Świątynia Tlahuizcalpantecuhtli w Tuli i Świątynia Wojowników w Chichén Itzá). W obu centrach ową drugą świątynię otaczają bardzo długie kolumnady, które na pewnym odcinku funkcjonują jako portyki jednokondygnacyjnego budynku pałacowego.

Ścisłe podobieństwa występują również w rzeźbie. W obu miastach pojawiają się postacie chac mool57 i atlanta (ludzkiej postaci z uniesionymi ramionami, która podpierała kamienną płytę). Wspólny obydwu miastom jest także tzompantli58 pochodzący – podobnie jak chac mool – ze Sierra Madre Zachodniej. Zbieżne jest stosowanie kamiennych kolumn z wyobrażeniem wojownika uzbrojonego w miotacze oszczepów oraz kolumny w kształcie upierzonego węża, który u podstawy podnosi rozwarte szczęki, a jego ogon tworzy kapitel. Wśród podobieństw na płaskorzeźbach wyróżniają się wizerunki orłów z profilu, pożerających serce, jaguarów stojących na tylnych łapach i ziemskiego potwora, z którego paszczy wychyla się twarz przedstawiająca Słońce lub Wenus.

Podobieństwa te mogą sugerować głęboką identyfikację koncepcji religijnych elit obu miast albo uznanie Tuli przez grupę, która zaprojektowała zespół Chichén Itzá, za ważną część własnej tożsamości politycznej i bezpośredniej przeszłości. Niektóre warianty techniczne i stylistyczne zabytków z Chichén Itzá z całą pewnością wskazują, że wzory tolteckie były stosowane przez miejscowych rzemieślników. Według najbardziej prawdopodobnej hipotezy silna grupa etniczna Itzów parająca się handlem przejęła kontrolę nad miastem Chichén Itzá, a rzemieślnikom, którzy już tam mieszkali, zleciła tworzenie dzieł przypominających budowle miasta będącego stolicą ich szlaków handlowych, położonego na dalekim Płaskowyżu Centralnym.

Chichén Itzá nie powinno się więc postrzegać jako podbój toltecki lub enklawę, ale jako jedno z miast, które były zakładane lub umacniane przez etniczne grupy kupców od końca okresu klasycznego, a przy tym mniej lub bardziej związane z różnymi regionalnymi tradycjami.

Ilustracja 3.1 Rzeźba znana jako chac mool: (a) Tula, stan Hidalgo; (b) Chichén Itzá, Jukatan