Читать книгу Nowa Historia Meksyku - Erik Velasquez Garcia - Страница 40

Mimo że nasza wiedza o Choluli nadal opiera się na licznych domysłach i niewielu potwierdzonych danych, to jednak jest wystarczająca, by dostrzec, że metropolia Doliny Puebli i Tlaxcali odgrywała ważną rolę w łączeniu epok i regionów. Związki między Cholulą a Teotihuacan były silne, a część populacji teotihuacańskiej schroniła się w Choluli po upadku wielkiego miasta. Ok. 800 r. Cholula padła ofiarą inwazji Olmeków-Xicalanków, którzy już umocnili się w Cacaxtli. W czasie panowania Olmeków-Xicalanków Cholula utrzymywała związki z Tulą i prowadziły intensywną wymianę handlową, na co wskazuje obecność w ruinach Choluli ceramiki Coyotlatelco, Mazapan i Plumbate. Ta ostatnia – wytwarzana w Soconusco i charakteryzująca się szarymi żyłkami i błyszczącą powierzchnią – była jednym z towarów najbardziej cenionych przez Tolteków. Ponadto w Choluli znaleziono sporo ceramiki z Culhuacan, co sugerowałoby istotne związki polityczne między tymi miastami.

W latach 1100–1200 liczne grupy Tolteków opuściły swoje miasta i schroniły się w Choluli, tak jak niegdyś postąpili Teotihuacańczycy. Po kilku latach pokojowej koegzystencji pod rządami Olmeków-Xicalanków Toltekowie doszli do władzy i doprowadzili Cholulę do jej największego rozkwitu, który miał trwać aż do hiszpańskiej konkwisty.

Cholula była nie tylko ośrodkiem przejściowym i schronieniem dla różnych grup, lecz także (a częściowo właśnie dlatego) miejscem spotkania wielu tradycji artystycznych. Jak można przypuszczać, odgrywała kluczową rolę w ich przemieszaniu, co jest charakterystyczne dla sztuki obrzędowej i kultury dworskiej okresu postklasycznego. Aby wyjaśnić ową rolę katalizatora, nie wystarczy powołać się na procesy migracyjne, musimy bowiem uwzględnić ugruntowaną tu od dawna lokalną praktykę rzemieślniczą, rynek zdolny chłonąć wytwory z bardzo odmiennych regionów a wreszcie – istnienie w Choluli silnej elity kapłańskiej patronującej prestiżowemu kultowi.

Ok. 1000 r. zaczęto wyrabiać w Choluli ceramikę polichromowaną matową i polichromowaną z połyskiem. Są to najstarsze przykłady tzw. tradycji Mixteca-Puebla, tworzonej przez zbiór elementów piktograficznych (niekiedy obecnych też w płaskorzeźbie, biżuterii i innych formach wyrazu), który dominował w twórczości artystycznej późnego okresu postklasycznego w całej Mezoameryce. Wspomniana tradycja jest rezultatem fuzji stylów ikonograficznych – teotihuacańskiego i zapoteckiego z okresu klasycznego – z uwzględnieniem także techniki dekoracji ceramicznej pochodzenia majowskiego oraz niektórych elementów wywodzących się znad Zatoki Meksykańskiej i regionu Mixteca Baja. Taka kombinacja stylów była możliwa właśnie w Choluli, której dzieje to historia różnych powiązań regionalnych.

Cechy wyróżniające dzieła tradycji Mixteca-Puebla to obrys mocną linią o stałej grubości (konturem) i stosowanie jednolitych powierzchni koloru, w których nie można dostrzec cieni ani obszarów oświetlonych. Wszystkie postacie z owych dzieł są silnie zestandaryzowane niczym w karykaturze. Skale i proporcje są poddane kryterium nie naturalizmu, ale poszukiwania jasności koncepcji. W zakresie ikonografii tradycję Mixteca-Puebla wyróżnia przedstawianie elementów związanych z ofiarą i wojną: nóż, krew, serce, czaszka, skrzyżowane kości, ucięte dłonie, garść piór czapli, okrągła tarcza (nah. chimalli), strzały, miotacze oszczepów. W zestawie tym wybijają się ponadto orzeł i jaguar, paciorki z jadeitu (chalchihuitl62), przedstawienia świątyń i gór, symbole ruchu (ollin), dnia (ilhuitl), dekoracyjny meander zwany xicalcoliuhqui oraz rysunek w kształcie litery S (xonecuilli). Tradycji Mixteca-Puebla właściwe jest także częste stosowanie znaków 260-dniowego kalendarza rytualnego tonalpohualli63, takich jak: jaszczur (potwór cipactli), wiatr, dom, jaszczurka, wąż, śmierć, jeleń i inne. Ten zasób cech stylistycznych i ikonograficznych charakteryzuje malarstwo i płaskorzeźbę wykonane w różnych miejscowościach okresu postklasycznego. Jest również obecny w jednym z najbardziej oryginalnych wytworów kultury Mezoameryki – księgach piktograficznych zwanych kodeksami.

O tradycji Mixteca-Puebla mówi się jako o „stylu międzynarodowym” mezoamerykańskiego okresu postklasycznego i istnieją ku temu wystarczające powody. W ostatnich dwóch stuleciach dziejów Mezoameryki dzieła w konwencji Mixteca-Puebla tworzono w Dolinie Puebli i Tlaxcali, w regionach mixteckich (Mixteca Alta i Mixteca Baja) i Dolinie Oaxaki, w dolinach i wąwozach Toluki, Meksyku i Morelos, na terenie stanów Guerrero i Michoacan. Ponadto odnajdujemy odmiany lokalne lub adaptacje tego stylu i ikonografii w malarstwie ściennym Tamuín (stan San Luis Potosí), ceramice z Amapy (stan Nayarit) i malarstwie ściennym w Tulúm (stan Quintana Roo) oraz Santa Rita (Belize). Nawet w ceramice z Kostaryki można dostrzec silny wpływ tradycji Mixteca-Puebla.

Ilustracja 3.3 Kilka motywów charakterystycznych dla ikonografii okresu postklasycznego: (a) serce; (b) śmierć; (c) tarcza chimalli i strzały; (d) jaguar; (e) pałac lub świątynia; (f) góra

Znamienne jest już samo to, że prawie wszystkie regiony Mezoameryki podzielały jeden zbiór form i symboli. Należy mieć także na uwadze historyczne tło tego faktu kulturowego: używanie naczyń wspólnego typu, ale także podzielanie dekoracji architektonicznych, turkusowych mozaik, ceremonialnych obiektów z kości, drewna i kwarcu skutecznie zmuszało ośrodki mezoamerykańskie do aktywnego udziału w ramach jednej sieci handlowej. Choć bowiem wiele obiektów jest wyrobami lokalnymi, to jednak unifikacja i powszechna znajomość charakterystycznych cech tego repertuaru wymagała bycia na bieżąco, co możliwe było jedynie za pośrednictwem handlu. Elity – które podziwiały dzieła stylu Mixteca-Puebla, obcowały z nimi, używały ich na co dzień i umieszczały je w swoich grobowcach – przypisywały podobne znaczenie ofiarom z ludzi, śmierć otaczały pewnym kultem, akceptowały związek między zjawiskami astronomicznymi a swoimi praktykami religijnymi i politycznymi, oddawały cześć Wenus, a także kojarzyły noc z jaguarem, a Słońce z orłem.

Kodeksy piktograficzne mówią o tym wspólnym uniwersum polityki, historii i religii okresu postklasycznego: sekwencje mogły być wyrażane zarówno po mixtecku, jak i w nahuatl, otomí, purépecha i innych językach. Gdy wspominają o wojnie i ofierze z ludzi, sojuszach politycznych i małżeństwach, cyklach ciał niebieskich, bardzo podobnych nazwach dni i bogów, używane są w nich te same konwencje graficzne.

Kodeksom piktograficznym zawdzięczamy wiadomości na temat sojuszy małżeńskich, które połączyły więzami pokrewieństwa wysoko urodzonych z regionu Mixteca Alta z arystokracją obszaru Mixteca Baja oraz Doliny Puebli i Tlaxcali. W kodeksach pochodzących z Mixteca Alta pojawia się Tula, a także kapłan boga Quetzalcoatla, który mieszkał w tym mieście. U podstaw unifikacji obrzędowo-dworskiej w tradycji Mixteca-Puebla leży zbliżenie elit, które starały się wzmocnić nawzajem i tworzyły wspólną ideologię. Znaczenie miasta Tula w ich dziejach, obecność człowieka-boga Quetzalcoatla, symboliczne potwierdzanie władzy w ośrodku funkcjonującym jako regionalna stolica stanowiły cechy ideologii tolteckiej, która łączyła również elity okresu postklasycznego. Czy Tula (ta w stanie Hidalgo) odgrywała dominującą rolę w wypracowaniu koncepcji politycznych i religijnych, które miały dać oparcie władzy w okresie postklasycznym? Czy Cholula dzierżyła palmę pierwszeństwa w kulturowej i artystycznej konsolidacji tej więzi, jednoczącej wyższe sfery w okresie postklasycznym? Prawdopodobnie tak. W każdym razie wydaje się, że przedstawiciele mezoamerykańskiej arystokracji wyciągnęli lekcję z kryzysu teotihuacańskiego. Woleli nawzajem się popierać niż samotnie zmagać o utrzymanie pozycji regionalnego hegemona.