Читать книгу Nic bez Boga nic wbrew Tradycji - Jacek Bartyzel - Страница 4
PRÓTASIS
Narodziny karlizmu
Kwestia dynastyczna jako przyczyna formalna karlizmu
ОглавлениеBóg, rozdawca tronów, powołał mnie w dniu moich narodzin do objęcia dziś tronu Hiszpanii45.
Karol V
Prawowitością jestem ja46.
Karol VII
Karlizm jako hiszpański fenomen socjopolityczny ma swoją dokładną metrykę urodzin. 2 października 1833 roku o zmierzchu47 administrator poczt w miasteczku Talavera de la Reina w prowincji Toledo i jednocześnie komendant 15. Batalionu Ochotników Królewskich (Voluntarios Realistas) – urodzony w unieśmiertelnionym przez autora Don Kichota Toboso, co ma wagę symbolu – Manuel María González zebrał na placu głównym podległych mu milicjantów i wzniósł, przyjęty entuzjastycznie, okrzyk ¡Viva Don Carlos V! Wprawdzie jego oddział został wkrótce rozbity przez wojska rządowe, a sam González, wraz z dwoma synami, został rozstrzelany 15 października48, otwierając w ten sposób długą listę karlistowskich Mártires de la Tradición, lecz żagiew rozniecona jego grito w Talaverze już nie zagasła, bo w następnych dniach poczęły wybuchać kolejne powstania (w Nawarze, Kraju Basków i La Rioja), które przerodziły się w regularną wojnę domową, trwającą siedem lat49.
Słowo carlismo (podmiotowo – carlista, w liczbie mnogiej carlistas), będące derywatem od imienia Carlos (Karol), funkcjonuje tedy jako potoczne określenie legitymistycznego tradycjonalizmu w Hiszpanii od lat 30. XIX wieku50, kiedy to na porządku dziennym stanęła kwestia sukcesji tronu, wskutek wydziedziczenia infanta Karola51, którego zwolennicy wystąpili zbrojnie w obronie jego praw. „Pierwszą kwestią, na której zakłada się karlizm – pierwszą w sensie logicznym – jest ów spór dynastyczny (pleito dinástico)”52. Jak lapidarnie stwierdza na początku swojej Zwięzłej historii legitymizmu hiszpańskiego jego zasłużony dokumentalista i dziejopis Melchor Ferrer, „partia karlistowska w Hiszpanii wyłania się z kwestii dynastycznej. Dwie linie Domu Burbońskiego, męska (agnada) i żeńska (femenina), ubiegają się o władzę. Prawo sukcesyjne przyznaje pierwszej prawowitość (legitimidad), drugiej, wraz z nieprawowitością, przypada uzurpacja Tronu”53. Wszelako – jak zauważa z kolei Gabriel Alférez Callejón (†1998) – sama już „kwestia dynastyczna” (la cuestión dinástica), względnie „sukcesyjna” (sucesoria), nie dotykając nawet innych jeszcze tematów przewodnich karlizmu, wcale nie jest prosta i jednoprzyczynowa, lecz zawiera w sobie trzy aspekty: historyczny, jurydyczny i ideologiczny54, względnie polityczny55. Musimy zatem uwzględnić i omówić każdy z nich.
45
Manifiesto a los gallegos, 10 I 1834, [w:] M. Ferrer y D. Tejera y F. Acedo, Historia del tradicionalismo español [dalej cytowane jako HTE], t. IV, Trajano, Sevilla 1943, s. 248.
46
Manifiesto de Deva (Protesta ante la proclamación de Alfonso XII), 10 I 1875, [w:] HTE, t. XXVII, Sevilla 1959, s. 279.
47
Istnieje rozbieżność w doniesieniach, czy akcja Gonzaleza rozpoczęła się 2 października wieczorem, czy następnego dnia rano, stąd też często można spotkać datę 3 października; przyjmujemy tu jednak ustalenia tak renomowanych i sumiennych historyków, jak Melchor Ferrer i Alfonso Bullón de Mendoza.
48
Wcześniej, bo 5 października, zostali rozstrzelani jego dwaj inni synowie.
49
Jako że nic na tym padole nie jest proste, należy nadmienić, że w tzw. Trzyleciu Liberalnym (1820–1823) Manuel González był burmistrzem Talavery, mianowanym przez „konstytucjonalistów”. Mimo to brak jakichkolwiek dowodów na twierdzenie twórcy antykarlistowskiego paradygmatu w historiografii – Antonia Pirali (Historia de la Guerra Civil y de los partidos liberal y Carlista. Escrita con presencia de memorias y documentos inéditos, Mellado, Madrid 1856, t. I, ss. 403–404), że był on wówczas liberałem i członkiem masonerii.
50
Dość zabawna w tym kontekście jest okoliczność, iż słowa carlí i carlin (a w liczbie mnogiej carlins), pochodzenia katalońskiego, pojawiły się naprzód w hiszpańskim języku politycznym w epoce Kortezów z Kadyksu (1810–1812), mając bardzo szerokie zastosowanie, nie wyłączając (samo)odniesienia do liberałów zainspirowanych ideologią rewolucyjną, a dopiero później w języku kastylijskim i w kontekście ideowym dynastycznego legitymizmu – zob. J. Aróstegui, J. Canal, E. González Calleja, El Carlismo y las Guerras Carlistas. Hechos, hombres e ideas, La Esfera de los Libros, Madrid 2003, s. 31.
51
Pierwszy (anonimowy – autor podpisał się jako El Restaurador) tekst w obronie praw Don Carlosa został opublikowany już 7 października 1833 roku w Bilbao; zob. jego współczesną edycję z komentarzem: Demostración del incontestable derecho que el Señor Don Carlos de Borbón, tiene al Trono de España, Edición preparada por Carlos Mª Pérez–Roldán y Suanzes–Carpegna, Ed. Tradicionalista, Madrid 2010. Odpowiedział na nią własną broszurą – znacznie obszerniejszą, lecz po czterech latach! – izabelista, urzędnik sądowy w Burgos, Antonio María de Barcena y Mendieta, Refutación al folleto publicado en Bilbao por el llamado Restaurador en siete de octubre de 1833: en que se propuso la demostración del incontestable derecho que el Señor Don Carlos de Borbón, tiene al Trono de España, Imp. de Depout, Bilbao 1837; faksymile dostępne on–line w dwu częściach: http://www.memoriadigitalvasca.es/applet/libros/JPG/087404/087404_parte_01.pdf, http://www.memoriadigitalvasca.es/applet/libros/JPG/087404/087404_parte_02.pdf.
52
¿Qué es el Carlismo?, edición cuidada por Francisco Elías de Tejada y Spínola, Rafael Gambra Ciudad y Francisco Puy Muñoz, Escelicer, Madrid 1971, s. 31 [dalej cytowane jako QeC].
53
M. Ferrer, Breve historia del Legitimismo Español, Montejurra, Madrid 1958, s. 13.
54
G. Alférez, Historia del Carlismo, ACTAS, Madrid 1995, s. 45.
55
Zob. QeC, s. 31.
