Читать книгу Tekstologia - Jerzy Bartmiński - Страница 10

Znacznie bardziej rozbudowane, szczegółowsze, bo oparte na szerszych podstawach teoretycznych i konceptualizacjach, są definicje tekstu w słownikach specjalistycznych. Pojawiają się w nich dalsze parametry opisu tekstu i postępuje proces rozszerzania zakresu pojęcia.

W Encyklopedii języka polskiego Walery Pisarek za tekst uznaje „spójny (koherentny) zbiór następujących po sobie zdań lub jakikolwiek komunikat (przekaz niekoniecznie słowny) dający się odgraniczyć od innych komunikatów (przekazów)” (EJP 1999: 396). W Encyklopedii językoznawstwa ogólnego Zygmunt Saloni definiuje tekst jeszcze w duchu strukturalistycznym jako „obiekt konkretny służący do przekazywania informacji na bazie abstrakcyjnego języka, zarówno w mowie, jak w piśmie” (EJO 1999: 595).

Według Słownika terminów literackich tekst to wypowiedź wielo- lub jednozdaniowa (przede wszystkim pisemna, rzadziej też ustna), traktowana jako zamknięta całość i skończona z punktu widzenia treściowego (STL 1998: 574–575, Teresa Kostkiewiczowa).

Według Słownika pojęć i tekstów kultury tekst to „struktura znakowa ponadzdaniowa, występująca zarówno w komunikacji pisanej, jak i mówionej, zbudowana z wypowiedzenia lub ciągu wypowiedzeń, stanowiąca pewną całość ­informacyjną – skończoną wypowiedź – z punktu widzenia nadawcy” (SPiTK 2002: 305).

Wreszcie w Małym słowniku terminów teorii tekstu, syntetyzującym badania nad tekstem, za pojęcie tekstu uznaje się jednostkę ponadzdaniową różnej długości, traktowaną jako zamknięta całość, posiadającą swój początek i koniec, będącą pewną strukturą oraz rozpoznawaną jako całość (MSTTT 2005: 175).

Autorzy słowników specjalistycznych, akceptując istnienie tekstów zarówno pisanych, jak i mówionych:

 odchodzą od mówienia o zbiorze słów na rzecz zbioru zdań;

 dopuszczają istnienie tekstów niewerbalnych (EJP, SPiTK);

 akcentują strukturalną zamkniętość tekstu, integralność i spójność;

 wiążą tekst z nadawcą i procesem komunikacji.

Możemy stwierdzić ogólnie, że ewolucja koncepcji tekstu przebiega:

 od grafizmu ku uznaniu istnienia także tekstów ustnych (w dużym stopniu procesualnych);

 od werbalizmu, tj. uznawania za teksty tylko komunikatów słownych, do objęcia zakresem terminu także komunikatów multimedialnych (werbalnych, zachowaniowych czy przedmiotowych, a nawet niewerbalnych, traktowanych łącznie z werbalnymi jako „teksty kultury”);

 od akcentowania statycznej strukturalności do uwzględnienia zmiennej sytuacji komunikowania z nadawcą i podkreślenia funkcji informacyjnej.

Zarysowana ewolucja rozumienia tekstu zaświadczona w słownikach (ogólnych i specjalistycznych) pozostaje w korelacji z przemianami praktyki komunikacyjnej, towarzyszy tym przemianom, jest ich odbiciem i świadectwem. Najdalej w rozwijaniu koncepcji tekstu idzie teoria literatury, która stara się dotrzymać kroku eksperymentom pisarzy.

Zatrzymamy się z kolei na tym wyobrażeniu tekstu, jakie mają zwykli użytkownicy języka, posługujący się tekstami na co dzień.