Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 55

Wiele lat wcześniej w swych Rocznikach (II. 56; XIII. 34) Tacyt odniósł się do ambiwalentnej roli Armenii i Ormian między Rzymem i królestwem Partów: „Ludzie od najwcześniejszych czasów o równej dwuznaczności w charakterze, jak i geografii… zamieszkujący tereny pomiędzy dwoma wielkimi imperiami, z którymi oni są często poróżnieni”. Opisał on również ich układy z obu stronami i był przekonany, że w zasadzie Ormianie byli zawsze bliżej Persji niż Rzymu. W czasach Sasanidów również niepewność Armenii jako państwa wasalnego była uznawana przez obydwie strony: wschodnie Cesarstwo Rzymskie i Iran Sasanidów szukały sposobów, aby sprawować kontrolę nad Armenią, angażować jej oddziały wojskowe i uzyskiwać dochody z jej kopalń złota i innych bogactw naturalnych. Po podziale kraju i zniesieniu monarchii niedoszła kontrola stała się przymusową integracją, która przebiegła z dużo większym powodzeniem na terytorium rzymskiej Armenii niż w dużo większym jej wschodnim sektorze.

Nawrócenie się Ormian na chrześcijaństwo stopniowo zmieniło ich relację z Iranem, ale działo się to powoli i boleśnie. Różne prądy i tendencje chrześcijańskich praktyk z Jerozolimy, Syrii i Azji Mniejszej stopiły się i przybrały formy ojczystej tradycji. Ale ich wiara i praktyki religijne odsunęły Ormian od cesarskiego Kościoła w Konstantynopolu. Ormiańscy uczeni stworzyli narodową literaturę, która została ukształtowana, w oparciu o się na chrześcijańskie wzorce literackie, w języku syryjskim i greckim, odzwierciedlając również wpływy kultury późnego antyku, którą Ormianie z IV i późniejszych wieków wchłonęli w szkołach wschodniego wybrzeża basenu Morza Śródziemnego. Ale nie można było łatwo odrzucić perskich korzeni i perskie motywy pojawiać się będą nieustannie w ciągu wieków. Wielu Ormian zyskało sławę i zdobyło fortuny w cesarstwie bizantyjskim471, ale Armenia jako całość nigdy nie została zintegrowana na stałe z greckojęzycznym imperium.

Kiedy Ormianie w późniejszych czasach zastanawiali się nad swoją odrębnością i nad kształtowaniem się ich unikalnej kultury, to skupili się na kilku specyficznie wybranych i określonych epizodach: nawróceniu się na chrześcijaństwo króla Tirydatesa, wynalazku ormiańskiego pisma i początku literatury w języku ojczystym oraz bohaterski opór wobec prób narzucenia im zaratusztrianizmu przez Sasanidów. Interpretatorzy tych wydarzeń, obojętnie jak były one odległe w czasie albo tendencyjne, stali się klasycznymi autorami w całym tego słowa znaczeniu. A obrazy tych wydarzeń, tak jak zostały one wyrażone w klasycznych historiach, nabrały znaczenia dla kolejnych pokoleń, które pragną zrozumieć rolę i losy Armenii w nieprzyjaznym dla niej świecie.

Armenia mogła odegrać większą rolę w polityce Bliskiego Wschodu w czasach Tigranesa Wielkiego, jak to słusznie stwierdził Mojżesz z Chorenu: „On to rozciągnął granice naszego terytorium, i ustanowił je w ich najszerszym zakresie w starożytności. Wszyscy, którzy żyli w jego czasach, zazdrościli mu, podczas gdy jego czasy były podziwiane przez potomność”472. Ale zarówno Tigranes, jak i wojskowe sukcesy nie były typowymi wzorami, w świetle których Ormianie postrzegali swoją teraźniejszość i przyszłość. Obrazy „złotych czasów” opisujące harmonijne życie w czasach króla Tirydatesa i Grzegorza Oświeciciela, kiedy roszczeniowe proroctwa przewidywały wykorzenienie obecnych nieszczęść, z jednej strony po przywróceniu tronu potomkom dynastii Arsacydów, a z drugiej urzędu katolikosa. Potężniejszy niż pamięć bohaterskiego Tigranesa był wzór Machabeuszy, którzy broniąc obyczajów przodków i indywidualnej, religijnej kultury wywoływali silną reakcję w ormiańskich umysłach473.

I tak w V i VI wieku narodził się obraz „ormiańskiego wieku klasycznego”. Być może była to wizja w retrospekcji przesadzona, niemniej jednak przedstawiała ona ludzi, którzy nie mogli zostać wchłonięci przez oba imperia.