Читать книгу Doping w sporcie - Группа авторов - Страница 41

Głównym przedstawicielem tej grupy jest hormon adrenokortykotropowy (ang. adrenocorticotropic hormon – ACTH; kortykotropina), hormon tropowy zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego. Wydzielany jest przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej w odpowiedzi na wzrost poziomu kortykoliberyny (CRH) we krwi i pobudza korę nadnerczy do wydzielania głównie glikokortykosteroidów, a w mniejszym stopniu – aldosteronu, androgenów i estrogenów. Na jego wydzielanie ma wpływ kora mózgu i podwzgórze – wzrost stężenia ACTH we krwi jest jedną z pierwszych reakcji organizmu na stres. Cały system podlega mechanizmowi znanemu jako układ sprzężeń zwrotnych ujemnych (CRH aktywuje uwalnianie ACTH, ten uwalnia kortyzol, a z kolei nadmiar kortyzolu hamuje zwrotnie wydzielanie CRH i ACTH). Hormon wpływa pośrednio na gospodarkę białkową, węglowodanową i mineralną organizmu, hamuje proliferację komórek, wykazuje działanie przeciwzapalne oraz przeciwalergiczne, zwiększa aktywność melanotropową komórek barwnikowych skóry, prowadząc do pojawienia się w nich barwnika. Jego biologiczny okres półtrwania wynosi ok. 10 minut. Jest wydzielany w rytmie dobowym (szczyt występuje w godzinach rannych).

Wzrost wydzielania ACTH występuje w przypadku pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona), w chorobie Cushinga (gruczolak wydzielający autonomicznie nadmierne ilości ACTH) i w zespole Nelsona (powstały po obustronnej adrenalektomii gruczolak adrenokortrykopotropowy wydzielający nadmierne ilości ACTH). Jeżeli ACTH jest produkowany w innym miejscu w organizmie niż w przysadce mózgowej (rak płuca lub żołądka), to jego stężenie jest zwykle bardzo wysokie. Stężenie ACTH również silnie wzrasta u dzieci z wrodzonym zespołem nadnerczowo-płciowym. Spadek wydzielania ACTH obserwowany jest u chorych z guzami nadnerczy produkującymi kortyzol (tzw. zespół Cushinga) oraz w przebiegu wtórnej (przysadkowej) niedoczynności kory nadnerczy.

W formie syntetycznych analogów (np. tetrakozaktyd – Synacthen) ACTH jest wykorzystywany m.in. w leczeniu choroby Addisona oraz w celu przeprowadzenia testów diagnostycznych (test stymulacji ACTH). Bywa dodawany do leków przeciwpadaczkowych u dzieci z padaczką lekooporną.

Hormon ten działa na korę nadnerczy poprzez kaskadę przekazującą sygnał (układ transdukcji sygnału obejmujący specyficzny receptor ACTH, białko Gs, cyklazę adenylanową, cykliczny AMP i kinazę białkową A). Stymuluje korę nadnerczy do wytwarzania i wydzielania hormonów steroidowych (glikokortykoidy, androgeny nadnerczowe). Jest również wytwarzany przez niektóre neurony podwzgórza i innych ośrodków OUN, gdzie odgrywa rolę neuroprzekaźnika (neuromodulatora).

Kortykotrofiny w celach dopingu wykorzystywane są głównie w sportach siłowych i sylwetkowych. Jako czynniki uwalniające androgeny i kortyzol mają opinię środków podnoszących wytrzymałość oraz pomagających w pokonywaniu ciężkich sytuacji stresowych czy w tolerancji bólu spowodowanego przetrenowaniem i uszkodzeniem tkanek (efekt przeciwzapalny), stymulują także ośrodkowo.

Stosowanie ACTH może powodować różne reakcje niepożądane, zbliżone do tych obserwowanych po wysokich dawkach kortykosteroidów, takie jak obrzęki spowodowane zaburzeniem gospodarki mineralnej, przybór wagi, niewydolność krążenia, wzrost ciśnienia tętniczego, trądzik, zaburzenia psychiczne, złe gojenie ran, słabość mięśni, ścięgien i kości w przypadku długotrwałego stosowania oraz gwałtowne zmiany pH soku żołądkowego. Ponadto stosowanie ACTH prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej – nadmiar kortyzolu zwiększa glukoneogenezę poprzez m.in. zużycie aminokwasów, które pozyskiwane są z tkanki mięśniowej, transportowane do wątroby i przekształcane w glukozę. Mechanizm ten niweluje potencjalnie korzystny androgenny efekt, prowadząc do katabolizmu i zmniejszenia masy tkanki mięśniowej. Przewlekła nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez ACTH doprowadza do jej przerostu.