Читать книгу Прыгоды ўдалага салдата Швейка - Яраслаў Гашак - Страница 16

Здаралася, што Швейк цэлымі дяямі не бачыў пастыра салдацкіх душ. Фельдкурат свае непасрэдныя абавязкі перамяжаў з папойкамі і надта рэдка прыходзіў дадому, а калі і прыходзіў, то ўвесь брудны і перапэцканы, як марцовы кот пасля прагулкі па стрэхах.

Вярнуўшыся дамоў, фельдкурат, калі ён яшчэ мог што-небудзь вымавіць, перад сном гутарыў са Швейкам на ўзвышаныя тэмы: пра духоўны экстаз і радасць мыслення, а часам нават спрабаваў гаварыць вершам, цытаваць Гейнэ.

Швейк адслужыў з фельдкуратам яшчэ адну палявую імшу ў сапёраў, куды памылкова быў запрошаны яшчэ адзін фельдкурат, былы настаўнік закона божага, надзвычай набожны чалавек. Ён надта здзіўлена зіркнуў на свайго калегу, калі той прапанаваў яму глынуць каньяку з Швейкавай пляшкі, якую ён заўсёды насіў на такія рэлігійныя цырымоніі.

– Неблагі каньяк, – падахвоціў калегу фельдкурат Ота Кац. – Выпіце і едзьце сабе дадому. Я ўжо сам тут усё ўладжу, бо мне трэба пабыць на свежым паветры, а то неяк галава баліць.

Набожны фельдкурат, пакруціўшы галавой, паехаў, а Кац, як заўсёды, бліскуча выканаў сваю ролю. На гэты раз ён ператварыў у божую кроў віно з содавай вадой, прычым кожнае трэцяе слова ў яго было «і гэтак далей» і «безумоўна».

– Салдаты! Сёння вы ад’язджаеце на фронт і гэтак далей. Звярніцеся ж сэрцамі вашымі да бога і гэтак далей. Безумоўна. Ніхто з вас не ведае, што з вамі будзе. Безумоўна. I гэтак далей.

Тым не менш палявая імша закончылася без усялякіх непрыемнасцей – хораша і весела. Сапёры пазабавіліся ад душы.

Калі Швейк з фельдкуратам дабраліся дамоў, высветлілася, што недзе па дарозе яны згубілі дараносіцу.

– Не мае значэння, – сказаў Швейк. – Першыя хрысціяне служылі святую імшу і без дараносіцы. Калі мы дадзім у газету аб’яву аб страце дараносіцы, то сумленны чалавек, які яе знойдзе, захоча ад нас узнагароды. Калі б гэта былі грошы, то наўрад ці хто вярнуў бы іх… Зрэшты, такія людзі яшчэ сустракаюцца. У нас у палку ў Будзеёвіцах служыў адзін салдат, добры хлапец, але прасцяк. Знайшоў ён неяк на вуліцы шэсцьсот крон і здаў ix у паліцыю. Нават у газетах пра яго пісалі, які ён сумленны чалавек. Але ж і сораму ён зведаў! Ніхто з ім і размаўляць не хацеў, усе яго ўнікалі. «Дурань ты, якое глупства зрабіў. За гэта ты ўсё жыццё саромецца будзеш, калі ў табе яшчэ кропля сумлення засталася». У яго была дзяўчына, дык і тая перастала з ім размаўляць. А калі ён прыехаў дамоў у водпуск, то яго сябры з-за гэтай гісторыі выкінулі яго ў час танцаў з карчмы. Хлопец пачаў сохнуць, браць усё да галавы і ўрэшце кінуўся пад поезд. А вось яшчэ. Аднойчы кравец з нашай вуліцы знайшоў залаты пярсцёнак. Людзі яго папярэджвалі, каб ён не аддаваў яго ў паліцыю, але яго было не ўгаварыць. У паліцыі сустрэлі яго надзвычай ласкава, маўляў, заява аб згубе залатога пярсцёнка з брыльянтамі ужо да іх паступіла. Але потым паглядзелі на камень ды і кажуць: «Чалавеча, дык гэта ж шкло, а не брыльянт. Колькі ж вам далі за брыльянт? Ведаем мы такіх сумленных знаходцаў». Урэшце высветлілася, што яшчэ адзін чалавек згубіў залаты пярсцёнак з фальшывым брыльянтам, нейкую там сямейную рэліквію. Але краўцу давялося ўсё ж адседзець тры дні, бо ён у дрэнным настроі дапусціў знявагу паліцыі. Законную ўзнагароду ён усё-такі атрымаў, дзесяць працэнтаў, гэта значыць, адну крону дзесяць гелераў – цана таму барахлу была усяго дванаццаць крон. Але кравец гэтую законную ўзнагароду шпурлянуў у твар уласніку пярсцёнка, той падаў у суд за знявагу асобы, і з краўца спагналі дзесяць крон штрафу. Пасля гэтага кравец усюды гаварыў, што з кожнага сумленнага чалавека за яго знаходку трэба браць дваццаць пяць крон штрафу, такіх, маўляў, трэба біць да пасінення і лупцаваць публічна, каб людзі ведалі, што рабіць у падобных выпадках. Думаю, што нашу дараносіцу ніхто назад не прынясе, хаця на ёй і ёсць з-заду палкавая пячатка. З вайсковымі рэчамі ніхто не захоча мець справу. Хутчэй закінуць у ваду, каб не было лішняга клопату… Учора ў шынку «Ля залатога вянка» разгаварыўся я з адным вайскоўцам, яму ўжо пяцьдзесят шэсць гадоў. Ён прыехаў у Новую Паку даведацца ў акруговай управе, чаму ў яго рэквізавалі брычку. Па дарозе назад, калі яго ўжо выкінулі з акруговай управы, ён прыпыніўся паглядзець на вайсковы абоз, які толькі што прыбыў і стаяў на плошчы. Нейкі малады чалавек – ён вёз кансервы для арміі – папрасіў яго на хвілінку пасцерагчы коней, ды болей і не прыйшоў. Калі абоз крануўся, майму знаёмаму давялося разам з усімі ехаць аж да Венгрыі, а ў Венгрыі ён сам папрасіў аднаго пачакаць каля воза, тым толькі і ўратаваўся, а то б і ў Сербію зацягнулі. Прыехаў хворы ад перапалоху і цяпер з вайсковымі справамі не хоча болей мець нічога агульнага.

Увечары прыйшоў да ix у адведкі набожны фельдкурат, той самы, які ранкам хацеў таксама служыць палявую імшу. Гэта быў фанатык, які імкнуўся кожнага чалавека наблізіць да бога. Яшчэ будучы выкладчыкам закона божага, ён развіваў рэлігійныя пачуцці ў дзяцей з дапамогай аплявух, і газеты часам пісалі пра яго нататкі з загалоўкамі накшталт: «Жорсткі законавучыцель» або «Законавучыцель, які раздае аплявухі». Але ён быў перакананы, што дзіця найлепей засвоіць катэхізіс толькі паводле сістэмы лупцоўкі розгамі. Набожны фельдкурат накульгваў на адну нагу – вынік сустрэчы з бацькам аднаго з вучняў. Законавучыцель надаваў аплявух яго сыну за тое, што шкаляр усумніўся ў існаванні святой тройцы. I атрымаў тры аплявухі, адну – за бога-айца, другую – за бога-сына і трэцюю – за святога духа. Сёння былы настаўнік закона божага прыйшоў наставіць свайго калегу Каца на правільны шлях. Ён пачаў з таго, што сказаў яму:

– Дзіўна, што я не бачу ў вас распяцця. Дзе вы моліцеся і дзе ваш малітоўнік?

Кац усміхнуўся.

– Малітоўнік у мяне на кухні. Швейк! Прынясіце яго сюды і адгарніце на трэцяй старонцы.

Швейк пайшоў на кухню, і адтуль пачулася – адно за адным – трохразовае бахканне – гэта ён адкаркоўваў бутэлькі.

Набожны фельдкурат быў ашаломлены, калі на стале з’явіліся тры бутэлькі.

– Гэта лёгкае царкоўнае віно, пане калега, – сказаў Кац. – Рыслінг, вельмі добрай якасці. На смак нагадвае мозельскае.

– Я ніць не буду, – упарта заявіў набожны фельдкурат. – Я прыйшоў абудзіць у вашай душы высокія пачуцці.

– Дык у вас жа, пане калега, перасохне ў горле, – сказаў Кац. – Выпіце, а я паслухаю. Я чалавек надта памяркоўны, магу выслухаць і чужыя погляды.

Набожны фельдкурат крыху адпіў і вытарашчыў вочы.

– Чартоўскі добрае віно, пане калега, ці не праўда? – спытаў Кац.

Фанатык цвёрда заявіў:

– Я заўважаю, што вы брыдка гаворыце.

– Прывычка, – адказаў Кац. – Часам нават лаўлю сябе на блюзнерстве. Швейк, наліце пану фельдкурату. Mary вас запэўніць, што лаюся таксама ў бога, у крыж, у неба і прычасце. Паслужыце ў войску столькі, як я, і вы насабачыцеся. Гэта зусім няцяжка, і нам, духоўным, усё надта блізка: неба, бог, крыж, прычасце. I гучыць прыгожа, і з прафесіяй звязана, праўда? Піце, пан калега!

Былы законавучыцель машынальна выпіў. Відаць было, што ён хоча нешта сказаць, але не можа – збіраецца з думкамі.

– Піце, пане калега, – працягваў Кац, – вышэй галаву, не сядзіце такі сумны, быццам праз пяць хвілін вас павінны павесіць. Піце, калега! Швейк, наліце пану фельдкурату каньяку, мне здаецца, што яму нядобра.

Ачуўшыся, набожны фельдкурат зашаптаў:

– Набажэнства – гэта разумовае разважанне… Хто не верыць у існаванне святой тройцы…

– Швейк, – перапыніў яго Кац, – наліце пану фельдкурату яшчэ чарку каньяку, хай ён апамятаецца. Раскажыце яму што-небудзь, Швейк.

– У Влашыме, асмелюся далажыць, паяе фельдкурат, – сказаў Швейк, – быў адзін святар. Калі яго былая эканомка ўцякла разам з сынком і грашыма, ён наняў сабе другую служанку. А гэты святар на старасці гадоў узяўся за вывучэнне святога Аўгусціна, якога прылічаюць да святых айцоў царквы, і дачытаўся да таго, што той, хто верыць у антыподаў, павінен быць пракляты. Паклікаў ён сваю служанку і кажа ёй: «Паслухайце, вы мне неяк сказалі, што ваш сын – слесар па рамонту машын, і што ён выехаў у Аўстралію. Значыцца, ён стаў антыподам, а святы Аўгусцін загадвае кожнага, хто верыць у антыподаў, праклясці. «Ойча, – узмалілася жанчына, – ды мой жа сын пасылае мне з Аўстраліі лісты і грошы». «Гэта насланнё д’ябла, – гаворыць на гэта пан святар. – Паводле святога Аўгусціна ніякай Аўстраліі не існуе. Гэта вас антыхрыст збівае з панталыку». У нядзелю ён яе на людзях пракляў і крычаў, што ніякай Аўстраліі не існуе. Так яго з касцёла і адвезлі ў вар’ятню. Туды шмат каму не пашкодзіла б. У манастыры урсулінак ёсць бутэлечка з малаком Панны Марыі, якім яна карміла Ісусіка, а ў сірацінцы пад Бенешавам, калі туды прывезлі святую лурдскую* ваду, тых сіротак прахапіў такі панос, што свет не бачыў.

У набожнага фельдкурата замітусілася ў вачах, і апамятаўся ён толькі пасля новай чаркі каньяку, які яму ўдарыў у галаву.

Прыжмурыўшы вочы, ён спытаў Каца:

– Вы не верыце ў бязгрэшнае зачацце Панны Марыі, не верыце, што палец святога Іаана Хрысціцеля, які захоўваецца ў піярыстаў, сапраўдны? А ўвогуле вы верыце ў бога? А калі вы не верыце, то чаму вы фельдкурат?

– Пане калега, – адказаў Кац, паблажліва ляпаючы яго па спіне, – пакуль дзяржава прызнае, што салдаты перш чым пайсці паміраць у баі, маюць патрэбу ў блаславенні божым, пасада фельдкурата з’яўляецца добра аплочваемым заняткам, пры якім не перапрацуешся. Мне гэта падыходзіць больш, чым бегаць па пляцы ці хадзіць на манеўры. Раней я атрымліваў загады ад начальства, а цяпер раблю што хачу. Я прадстаўнік таго, хто не існуе, і сам адыгрываю ролю бога. Калі не захачу каму-небудзь дараваць грахі, дык і не дарую, хоць бы мяне прасілі на каленях. Зрэшты, такіх знайшлося б чартоўскі мала.

– Люблю пана бога, – азваўся фельдкурат, пачынаючы ікаць, – вельмі люблю. Дайце мне трохі віна. Я пана бога шаную, – працягваў ён, – надта яго шаную і паважаю. Нікога так не паважаю, як яго!

Ён стукнуў кулаком па стале, аж бутэлькі падскочылі.

– Бог, – узвышаная незямная існасць, дасканалая ва ўсіх адносінах. Гэта сонечная з’ява, і ніхто мяне не зможа абвергнуць. I святога Ёзафа я шаную, усіх святых я шаную, апрача святога Серапіёна. У яго такое агіднае імя!

– Ён мог бы папрасіць аб змене імя, – заўважыў Швейк.

– I святую Людмілу люблю, і святога Бернарда, – працягваў былы настаўнік закона божага. – Ён выратаваў шмат падарожнікаў на Сен-Гатардзе. У яго на шыі бутэлька з каньяком, і ён адшуквае засыпаных снегам.

Забава атрымала новы накірунак, набожны фельдкурат пачаў плесці лухту.

– Дзетак я шаную, іх свята 28 снежня, а Ірада ненавіджу. Калі курыца спіць, дык свежых яек не чакай.

Ён засмяяўся і заспяваў: «Святы божа, святы моцны…», але адразу ж перапыніў свой спеў і, звяртаючыся да Каца, рэзка спытаў:

– Вы не верыце, што 15 жніўня свята Успення панны Марыі?

Забава была ў поўным разгары. З’явіліся яшчэ бутэлькі, і час ад часу чуўся голас Каца:

– Скажы, што не верыш у бога, бо не налью. Здавалася, што вяртаюцца часы праследавання першых хрысціян. Былы прапаведнік закона божага спяваў нейкую песню пакутнікаў рымскай арэны і галасіў:

– Веру ў пана бога і не адракуся ад яго! Забяры сваё віно! Mагу і сам па яго паслаць.

Нарэшце яго ўклалі ў ложак. Але перш чым заснуць, ён абвясціў, узняўшы правую руку, як для прысягі:

– Веру ў бога-айца, сына і святога духа! Прынясіце мне малітоўнік!

Швейк сунуў яму ў рукі першую, Якая трапіла пад руку, кнігу з тых, што ляжалі на начным століку гаспадара, і набожны фельдкурат заснуў з «Дэкамеронам» Бакача ў руцэ.