Читать книгу Прыгоды ўдалага салдата Швейка - Яраслаў Гашак - Страница 17

Частка І. У тыле
Раздзед XIII. Швейк едзе сабораваць

Оглавление

Фельдкурат Ота Кац задуменна сядзеў над цыркулярам, які яму толькі што прынеслі з казармаў. Гэта быў загад вайсковага міністэрства: «Гэтым вайсковае міністэрства адмяняе на час ваенных дзеянняў усе пастановы наконт саборавання воінаў, што дзейнічалі да гэтага часу. Да ведама і выканання вайсковага духавенства вызначаюцца наступныя правілы: 1. Сабораванне на фронце адмяняецца.

2. Цяжкахворым і параненым не дазваляецца з мэтай саборавання перамяшчацца ў тыл. Чынам вайсковага духавенства ставіцца ў абавязак вінаватых у парушэнні гэтага неадкладна перадаваць у адпаведныя вайсковыя ўстановы на прадмет далейшага пакарання.

3. У тылавых вайсковых шпіталях сабораванне можа быць праведзена ў групавым парадку на падставе вываду вайсковых лекараў, паколькі ўказаны абрад не парушае працы названых устаноў.

4. У выключных выпадках Управа тылавых вайсковых шпіталяў можа дазволіць некаторым асобам у тыле прыняць сабораванне.

5. Чыны вайсковага духавенства абавязаны па выкліку Управы вайсковых шпіталяў праводзіць сабораванне тым, каму Управа прапануе прыняць сабораванне».

Фельдкурат яшчэ раз перачытаў адносіну, у якой яму паведамлялася, што заўтра ён павінен з’явіцца ў вайсковы шпіталь на Карлавай плошчы для саборавання цяжкапараненых.

– Паслухайце, Швейк, – паклікаў фельдкурат, – ці не свінства гэта? Як быццам ва ўсёй Празе адзіны фельдкурат – гэта я. Чаму туды не пашлюць таго набожнага святара, які нядаўна ў нас начаваў? Давядзецца нам ехаць на Карлаву плошчу сабораваць. Я ўжо забыўся, як гэта робіцца.

– Дык давайце купім катэхізіс, пан фельдкурат. Там пра гэта будзе, – сказаў Швейк. – Катэхізіс для духоўных пастыраў – гэта як даведнік для чужаземцаў. Вось у Эмаўзскім кляштары працаваў адзін чалавек памочнікам садоўніка. I захацеў ён стаць паслушнікам, атрымаць расу і не драць свайго адзення. Для гэтага ён мусіў купіць катэхізіс і вывучыць, як трэба хрысціцца, хто адзіны ўбярогся ад першароднага грэху, што азначае мець чыстае сумленне і іншыя такія дробязі. А потым ён прагуляў палову ўраджаю агуркоў з кляштарнага агарода і з ганьбай вылецеў з кляштара. Калі я з ім сустрэўся, ён мне і кажа: «Агуркі я мог прадаць і без катэхізісу».

Калі Швейк купіў катэхізіс і прынёс яго фельдкурату, той, гартаючы яго, сказаў:

– Ну вось, апошняе памазанне можа рабіць толькі святар і толькі ялеем, асвячоным епіскапам. Як бачыце, Швейк, вы самі сабораваць не можаце. А прачытайце мне, як гэта робіцца.

Швейк прачытаў:

– «…робіцца так: святар памазае органы пачуццяў хворага, адначасова чытаючы малітву: «Праз гэтае святое памазанне і ў сваёй найвялікшай міласэрнасці няхай даруе табе Бог усё, што завініў ты зрокам, слыхам, нюхам, смакам, мовай, дотыкам і хадой сваёй».

– Хацеў бы я ведаць, Швейк, – сказаў фельдкурат, – як можна саграшыць дотыкам. Вы не можаце мне гэта вытлумачыць?

– Ды шмат як, пане фельдкурат; пашнарыць, напрыклад, у чужой кішэні альбо на пагулянках, дзе танцуюць… Вы ж разумееце, якія там выкідваюць штучкі.

– А хадой, Швейк?

– Гэта калі хто пачне чыкільгаць, каб людзі паспачувалі.

– А нюхам?

– Калі не даспадобы які-небудзь смурод.

– А смакам?

– Калі хто смакуе гулі з дзяўчатамі.

– А мовай?

– Ну, гэта ўжо разам са слыхам, пан фельдкурат: калі адзін балабоніць, а другі яго слухае.

Пасля гэтых філасофскіх разважанняў фельдкурат змоўк, а потым зноў звярнуўся да Швейка:

– Значыцца, так – нам патрэбен асвячоны епіскапам ялей. Вось вам дзесяць крон, купіце бутэлечку. У інтэнданцтве, відаць, такога ялею няма.

Швейк выправіўся ў дарогу па ялей, асвячоны епіскапам. Адшукаць яго было больш цяжка, чым жывую ваду ў казках Божаны Немцавай*. Швейк пабыў у некалькіх аптэкарскіх крамах, але, як толькі вымаўляў: «Папрашу бутэлечку ялею, асвячонага епіскапам», усюды альбо падымалі на смех, альбо спалохана хаваліся пад прылавак, хаця Швейк гаварыў надзвычай сур’ёзна. Ён вырашыў паспрабаваць шчасця ў аптэках. У першай лабаранту загадалі Швейка вывесці, у другой збіраліся выклікаць па тэлефоне карэту хуткай дапамогі, а ў трэцяй правізар сказаў, што патрэбны ялей, пэўна, знойдзецца ў фірме Полак на складзе на Длоўгай вуліцы.

У фірме Полак на Длоўгай вуліцы сапраўды ішоў бойкі гандаль. Ніводнага пакупніка не адпускалі, не выканаўшы яго жадання. Калі пакупнік прасіў капайскі бальзам*, яму налівалі тарпатыну, і сыходзіла за першы гатунак. Калі Швейк прыйшоў і папрасіў асвячонага епіскапам ялею за дзесяць крон, гаспадар сказаў прадаўцу:

– Пан Таўхен, наліце яму сто грамаў канаплянага алею нумар тры.

A прадавец, загортваючы бутэлечку ў паперу, сказаў Швейку чыста па-гандлярску:

– У нас усё першага гатунку. Спатрэбяцца пэндзлі, лакі, пакост – будзьце ласкавы, звяртайцеся да нас. Фірма салідная, абслужым па першым разрадзе…

– Ну, ялей у нас ёсць, – вымавіў Швейк урачыста, вярнуўшыся з фірмы Полак, – канапляны алей нумар тры, першы гатунак. Можна памазаць хоць цэлы батальён. Фірма салідная. Прадае таксама пакост, лакі і пэндзлі. Яшчэ нам патрэбен званочак.

– А званочак навошта, Швейк?

– Званіць па дарозе, каб людзі скідалі шапкі, калі мы паедзем з панам богам і з канапляным алеем нумар тры. Так яно робіцца, і шмат каго з тых, хто не звяртаў на гэта ўвагі і не здымаў шапку, потым арыштавалі. У Жыжкаве адзін святар пабіў сляпога за тое, што той не зняў шапкі. Гэтага сляпога яшчэ і пасадзілі, бо на судзе яму даказалі, што ён толькі сляпы, а не глуханямы, і што, значыцца, звон чуў і спакушаў іншых, хаця тое здарылася ўначы. Іншым разам нас людзі і не заўважылі б, а цяпер будуць перад намі шапкаваць. Калі вы, пан фельдкурат, не маеце нічога супраць, я ў момант здабуду.

Атрымаўшы дазвол, Швейк праз паўгадзіны прынёс званочак.

– Гэта ад брамы заезнага дома «У Кржыжкаў», – сказаў ён. – Усяго пяць хвілін страху, а чакаць давялося доўга, бо ўвесь час людзі снавалі.

– Я пайду ў кавярню, калі хто прыйдзе, няхай пачакае.

Прыблізна праз гадзіну прыйшоў пажылы сівы чалавек з суровым выглядам. Трымаўся ён надзвычай прама. Глядзеў так, быццам быў пасланы лёсам знішчыць нашу бедную планету і сцерці яе сляды ў сусвеце. Гаварыў ён суха, рэзка і строга.

– Дома? Пайшоў у нейкую кавярню? Прасіў пачакаць? Добра, буду чакаць аж да раніцы. На кавярню ён грошы мае, а даўгі плаціць, то не мае! Святар называецца! Цьфу ты, чорт!

I ён плюнуў у кухні на падлогу.

– Не плюйце тут у нас, пане! – адрэагаваў Швейк, з цікавасцю ўзіраючыся ў незнаёмага.

– I яшчэ раз плюну, бачыце, вось так! – упарта трымаўся свайго строгі пан, плюючы на падлогу зноў. – Як яму не сорамна! А яшчэ вайсковы святар!.. Ганьба!

– Калі вы чалавек выхаваны, – заўважыў яму Швейк, – то кінеце сваю прывычку пляваць у чужой кватэры. Ці, можа, вы думаеце, што калі пачалася сусветная вайна, то вы ўсё можаце сабе дазволіць? Вы павінны паводзіць сябе слушна, а не як валацуга. Вы павінны паводзіць сябе далікатна, гаварыць ветліва, а не распускацца, як грубіян нейкі. Вы – цывільны балбес!

Строгі пан падскочыў у крэсле і, закалаціўшыся ад злосці, закрычаў:

– Што вы сабе дазваляеце! Я нявыхаваны чалавек? Дык хто я тады, га? Скажыце…

– Вы дрэнь! Вось хто, – адказаў Швейк, гледзячы яму ў вочы. – Плюе на падлогу, нібы ён у трамваі, у поездзе ці недзе ў грамадскім месцы. Я заўсёды здзіўляўся, чаму там усюды вісяць цыдулькі: «Пляваць на падлогу забараняецца», а цяпер бачу, што гэта з-за вас. Відаць, вас усюды надта добра ведаюць.

Строгі пан пачаў мяняцца з твару і паспрабаваў адказаць градам лаянак, адрасаваных Швейку і фельдкурату.

– Вы закончылі сваю казань? – спакойна спытаў Швейк, калі адгучаў апошні кленіч: «Абодва вы нягоднікі, які пастух, такая і чарада». – А можа, вы хочаце яшчэ нешта дадаць, перш чым паляціце са сходаў?

З той прычыны, што строгі пан настолькі знясіліўся, што яму не прыйшла ў галаву ніводная новая лаянка, і таму замоўк, Швейк палічыў, што дарэмна ён будзе чакаць дадаткаў. Ён расчыніў дзверы, паставіў строгага пана на парогу тварам да лесвіцы і… за такі ўдар не пасаромеўся б найлепшы гулец самай знакамітай футбольнай каманды міжнароднага класа.

A следам за строгім панам па сходах нёсся Швейкаў голас:

– У наступны раз, калі пойдзеце ў адведкі да прыстойных людзей, будзеце паводзіць сябе слушна.

Строгі пан доўга яшчэ хадзіў па-над вокнамі, чакаючы фельдкурата, а Швейк праз адчыненае акно назіраў за ім.

Нарэшце госць дачакаўся. Фельдкурат адвёў яго ў пакой і пасадзіў у крэсла насупраць сябе.

Швейк моўчкі прынёс плявальніцу і паставіў яе перад госцем.

– Што вы робіце, Швейк?

– Асмелюся далажыць, пан фельдкурат, з гэтым панам ужо была невялікая непрыемнасць з-за яго плявання на падлогу.

– Пакіньце нас адных, Швейк, нам сёе-тое трэба ўладзіць паміж сабой.

Швейк выцягнуўся і аддаў чэсць.

– Слухаюся, пан фельдкурат, пакідаю вас адных. I пайшоў на кухню. У пакоі пачалася надта цікавая размова.

– Вы прыйшлі атрымаць грошы па вэксалю, калі не памыляюся? – спытаў фельдкурат свайго госця.

– Так, і спадзяюся… Фельдкурат уздыхнуў.

– Ведаеце, часта здараецца, што трапляеш у такую сітуацыю, калі застаецца толькі спадзявацца. О, як прыгожа гучыць гэтае слова «спадзяванне» з таго трылісніку, які ўзвышае чалавека над хаосам жыцця: «вера», «спадзяванне», «любоў»…

– Я спадзяюся, пан фельдкурат, што сума…

– Бясспрэчна, шаноўны пане, – перапыніў яго фельдкурат, – я магу паўтарыць яшчэ раз, што слова «спадзяванне» дае чалавеку сілу ў яго жыццёвай барацьбе. Не губляйце надзеі і вы. Як гэта цудоўна: мець пэўны ідэал, быць бязвінным, чыстым стварэннем, якое пазычае грошы пад вэксаль і мае надзею, што атрымае іх назад своечасова. Спадзявацца, увесь час спадзявацца, штоя выплачу вам тысячу дзвесце крон, калі ў мяне ў кішэні няма і сотні.

– Значыцца, вы… – пачаў заікацца госць.

– Значыцца, я, – адказаў фельдкурат.

На твары госця зноў з’явіўся ўпарты і злосны выраз.

– Пане, гэта жульніцтва, – сказаў ён, устаючы.

– Супакойцеся, шаноўны…

– Гэта жульніцтва! – упарта крычаў госць. – Вы ашукалі мой давер.

– Пане, – сказаў фельдкурат, – вам, несумненна, пойдзе на карысць перамена паветра. Тут занадта душна. Швейк, – крыкнуў ён у кухню, – гэтаму пану прыйшоў час выйсці на свежае паветра.

– Асмелюся далажыць, пан фельдкурат, – пачулася з кухні, – я гэтага пана ўжо адзін раз выкідваў.

– Паўтарыць! – прагучаў загад, які быў выкананы хутка, імкліва і крута.

– Добра, што мы адчапіліся ад яго, пакуль ён не паспеў наскандаліць. У Малешыцах жыў адзін карчмар. Грамацей, які на ўсе выпадкі жыцця меў выслоўі са Святога пісьма, і, калі ён часам некага лупцаваў, то заўсёды прымаўляў: «Хто шкадуе бізуноў, той ненавідзіць сына свайго, а хто каго любіць, той таго чубіць. I своечасова. Я табе пакажу, як біцца ў мяне ў карчме!»

На свеце існуе нямала настырных людзей, да якіх належаў і пан, двойчы выкінуты з кватэры фельдкурата. Толькі згатавалі вячэру, як нехта пазваніў. Швейк пайшоў адчыніць, неўзабаве вярнуўся і далажыў:

– Ён зноў тут, пан фельдкурат. Я пакуль што замкнуў яго ў вашым пакоі, каб мы маглі спакойна павячэраць.

– Нядобра ў вас атрымліваецца, Швейк, – сказаў фельдкурат. – Госць у дом, бог у дом. За даўнім часам на баляванні прыводзілі пачварных вырадкаў, каб яны забаўлялі застолле. Прывядзіце яго сюды, хай ён нас пазабавіць.

Праз хвіліну Швейк вярнуўся з настырным панам. Пан панура глядзеў перад сабой.

– Сядайце, – ветліва прапанаваў фельдкурат. – Мы якраз канчаем вячэру. Толькі што елі амара і ласося, а цяпер будзе яечня з шынкай. Чаму нам не баляваць, калі ёсць яшчэ людзі, якія пазычаюць нам грошы?

– Спадзяюся, я тут не для жартаў, – вымавіў пануры пан. – Я тут сёння ўжо ў трэці раз. Спадзяюся, што цяпер усё высветліцца.

– Асмелюся далажыць, пан фельдкурат, – заўважыў Швейк, – гэта ж сапраўдная гідра! Зусім як Боўшак з Лібні. Васемнаццаць разоў за вечар яго выкідвалі з піўной «Экснер» і кожны раз ён вяртаўся, быццам бы люльку забыўся. Ён лез у вокны, дзверы, праз кухню, цераз сцяну ў піўнуху, праз склеп да стойкі, дзе наліваюць піва, і, відаць, спусціўся б праз комін, калі б яго не знялі са страхі пажарныя. Такі быў настырны, што мог стаць міністрам або дэпутатам. Ну, далі яму дыхту як належыць.

Настойлівы пан, нібы не дбаючы таго, пра што ішла гаворка, упарта паўтараў:

– Я хачу ўрэшце высветліць справу і прашу мяне выслухаць.

– Гэта вам дазваляецца, – сказаў фельдкурат, – гаварыце, шаноўны. Гаварыце, колькі захочаце, а мы пакуль працягнем нашу гулянку. Спадзяюся, гэта не будзе вам замінаць расказваць? Швейк, нясіце на стол!

– Як вам вядома, – сказаў упарты пан, – зараз лютуе вайна. Я пазычыў вам гэтую суму да вайны, і калі б не вайна, то я не настойваў бы на выплаце.

Ён выцягнуў з кішэні свой нататнік і працягваў:

– У мяне ўсё запісана. Надпаручнік Яната быў мне вінен семсот крон і, не дбаючы ніколькі пра гэта, асмеліўся загінуць на фронце. Паручнік Прашак трапіў у палон на рускім фронце, а вінен мне быў дзве тысячы крон. Капітан Віхтэрле, пазычыўшы гэткую ж суму, дазволіў сябе забіць уласнымі салдатамі пад Равай Рускай. Надпаручнік Махек захоплены ў палон у Сербіі, вінен мне тысячу пяцьсот. I такіх кліентаў у мяне запісана шмат. Адзін гіне ў Карпатах з маім неаплочаным вэксалем, другі бяжыць у палон, той топіцца ў Сербіі, гэты канае ў шпіталі ў Венгрыі. Цяпер вы разумееце маю асцярогу? Гэтая вайна мяне загубіць, калі я не буду энергічны і няўмольны. Вы можаце запярэчыць, што ніякая небяспека вам не пагражае.

Ён тыцнуў фельдкурату пад нос свой блакнот.

– Глядзіце: фельчар Маціяш тыдзень назад памёр у Брно ў заразным шпіталі. Хоць валасы на сабе рві! Не заплаціў мне тысячу восемсот крон і ідзе ў халерны барак сабораваць нейкага хворага, які яму не ішоў, не ехаў.

– Гэта быў яго абавязак, мілы пане, – сказаў фельдкурат. – Заўтра я таксама іду сабораваць.

– I таксама ў халерны барак, – удакладніў Швейк. – Вы можаце пайсці з намі, каб на свае вочы ўбачыць, што азначае ахвяраваць сабой.

– Пан фельдкурат, – працягваў настойлівы пан, – паверце, я ў адчайным становішчы! Хіба вайна вядзецца дзеля таго, каб зжыць са свету ўсіх маіх даўжнікоў?

– Калі вас прызавуць у войска і адправяць на фронт, – зноў заўважыў Швейк, – дык мы з панам фельдкуратам адслужым святую імшу, каб вас з ласкі боскай разарвала першым жа снарадам.

– Пане, я гавару сур’ёзна, – бубніла гідра фельдкурату, – я патрабую, каб ваш слуга не лез у нашы справы і не перашкаджаў нам пакончыць з імі.

– Прабачце, пан фельдкурат, – азваўся Швейк, – дапраўды, загадайце мне, калі ласка, каб я не ўтыкаўся ў вашы справы, іначай я па-ранейшаму буду абараняць вашы інтарэсы, як і належыць кожнаму сумленнаму салдату. Гэты пан кажа чыстую праўду – яму хочацца выйсці адсюль самому, ды і я не вялікі ахвотнік да розных авантур, я чалавек прыстойны.

– Швейк, мяне ўжо гэта пачынае нудзіць, – адказаў фельдкурат, нібы не заўважаючы прысутнасці госця. – Я думаў, што гэты чалавек нас пазабавіць, будзе нам расказваць якія-небудзь анекдоты, а ён патрабуе, каб я вам загадаў не ўкліньвацца ў нашы справы, хаця вы ўжо двойчы мелі з ім што рабіць. У такі вечар, напярэдадні такой вялікай рэлігійнай падзеі, калі ўсе мае пачуванні я павінен звярнуць да бога, ён турбуе мяне якойсьці дурацкай гісторыяй з нейкімі мізэрнымі тысячай двумастамі крон, адводзіць мяне ад выпрабавання свайго сумлення, ад бога і хоча, каб я яшчэ раз сказаў, што цяпер яму нічога не дам. Я не хачу з ім болей размаўляць, каб не сапсаваць гэты святы вечар! Скажыце яму, Швейк: «Пан фельдкурат вам нічога не аддасць».

Швейк выканаў загад, прагалёкаўшы гэтыя словы госцю ў самае вуха. Аднак настырны госць працягваў сядзець.

– Швейк, – сказаў фельдкурат, – спытайце яго, як доўга ён збіраецца тут тырчаць.

– Я не скрануся з месца, пакуль вы мне не заплаціце, – упарта бубніла гідра.

Фельдкурат устаў і, падышоўшы да акна, сказаў:

– У такім выпадку я перадаю яго вам, Швейк. Рабіце з ім, што хочаце.

– Пайшлі, васпан, – прапанаваў Швейк, схапіўшы прыкрага госця за плячо. Трэцім разам, лепшым часам.

I паўтарыў сваё практыкаванне хутка і элегантна пад пахавальны марш, які барабаніў пальцамі па аконнай шыбе фельдкурат.

Вечар, прысвечаны набожнаму роздуму, прайшоў некалькі фаз. Фельдкурат так горача імкнуўся да бога, што яшчэ ў дванаццаць гадзін ночы з яго кватэры чуўся спеў:

A як мы маршыравалі,

Усе дзеўкі зарыдалі…


Яму падпяваў удалы салдат Швейк.

У вайсковым шпіталі апошняга памазання чакалі двое: стары маёр і афіцэр запаса, банкаўскі чыноўнік. Абодва атрымалі ў Карпатах кулю ў жывот і ляжалі побач. Аднак уначы перад памазаннем абодва яны памерлі, і калі ранкам у шпіталь прыбылі фельдкурат са Швейкам абодва афіцэры ляжалі з пачарнелымі тварамі, як гэта бывае з усімі, хто памірае ад удушша.

– Такую ўрачыстасць мы падрыхтавалі, пан фельдкурат, а яны нам усю абедню сапсавалі, – бедаваў Швейк, калі ў канцылярыі ім паведамілі, што гэтым дваім ужо не патрабуецца нічога.

I сапраўды, урачыстасць была падрыхтавана на ўсе сто. Ехалі на дрожках, Швейк званіў, а фельдкурат трымаў у руцэ бутэлечку з алеем, загорнутую ў сурвэтку і з сур’ёзным выглядам жагнаў ёю прыхожых, якія здымалі шапкі. Праўда, было іх не так і многа, хаця Швейк і стараўся нарабіць сваім званочкам як мага болей гвалту. За дрожкамі бегла некалькі хлапчукоў, адзін з якіх сеў з-заду, на што ўсе астатнія ў адзін голас закрычалі:

– Ззаду, з-заду!

Швейк званіў, рамізнік адмахваў пугай назад, па хлапчаняці, на Водзічкавай вуліцы дрожкі нагнала брамніца, член кангрэгацыі святой Марыі, на поўным хаду прыняла ад фельдкурата дар божы, перажагналася і плюнула:

– Нясуцца з гэтым панам богам, як чэрці! – і задыханая, вярнулася на сваё старое месца.

Званочак больш за ўсіх непакоіў рамізніцкую кабылу, якой ён, відаць, нагадваў нешта з мінулага яе жыцця. Яна бесперастанку азіралася назад і час ад часу рабіла спробы затанцаваць на бруку.

Гэта і была ўся тая ўрачыстасць, пра якую гаварыў Швейк.

Фельдкурат тым часам прайшоў у канцылярыю ўладкаваць фінансавы бок апошняга памазання і прад’явіў рахункаводу шпіталя рахунак, паводле якога вайсковае міністэрства павінна было выплаціць яму сто пяцьдзесят крон за асвячоны ялей і дарогу. Паміж начальнікам шпіталя і фельдкуратам пачалася спрэчка, у часе якой фельдкурат некалькі разоў біў кулаком па стале і крычаў:

– Вы не думайце, пан капітан, што апошняе памазанне робіцца задарма. Калі драгунскага афіцэра камандзіруюць на конезавод за коньмі, дык яму плацяць камандзіровачныя. Я, дапраўды, шкадую, што гэтыя двое параненых не дачакаліся апошняга памазання. Вам бы гэта абышлося яшчэ на пяцьдзесят крон даражэй.

…Назад ехалі ўжо без усякай урачыстасці.

– У наступны раз няхай едзе сабораваць хто хоча, – гаварыў фельдкурат. – Даводзіцца таргавацца з-за кожнай душы, якую жадаеш выратаваць. Толькі бухгалтэрыяй і займаюцца! Свалата!

Заўважыўшы ў руках Швейка бутэлечку з «асвячоным» алеем, ён спахмурнеў.

– Лепей за ўсё будзе, калі вы, Швейк, гэтым алеем змажаце боты мне і сабе.

– Я яшчэ паспрабую змазаць гэтым і замок у дзвярах, – дадаў Швейк, – а то ён страшэнна рыпіць, калі вы ноччу вяртаецеся дамоў.

Так, не пачаўшыся, скончылася апошняе памазанне.

Прыгоды ўдалага салдата Швейка

Подняться наверх