Читать книгу Прыгоды ўдалага салдата Швейка - Яраслаў Гашак - Страница 8

У тыя часы, калі лясы на рацэ Раб у Галіцыі бачылі, як уцякалі аўстрыйскія войскі, а на поўдні, у Сербіі, аўстрыйскім дывізіям, адной за другой, добра давалі дыхту, што яны ўжо даўно заслужылі, аўстрыйскае ваеннае міністэрства ўзгадала і пра Швейка, спадзеючыся, што ён дапаможа манархіі выкараскацца з той лужыны, у якую яна села.

Калі Швейку прынеслі позву аб тым, што ён праз тыдзень павінен з’явіцца на Стршалецкі востраў для медыцынскага агляду, ён якраз ляжаў у ложку: пачаўся прыступ раматусу. Пані Мюлер гатавала яму на кухні каву.

– Пані Мюлер, – пачуўся з пакоя ціхі Швейкаў голас, – пані Мюлер, падыдзіце на хвілінку.

Калі служанка падышла да ложка, Швейк тым жа ціхім голасам вымавіў:

– Прысядзьце, пані Мюлер.

У голасе яго было нешта таямнічае і ўрачыстае. Калі пані Мюлер села, Швейк, узняўшыся на ложку, аб’явіў:

– Я іду на вайну!

– Панна Марыя! – усклікнула пані Мюлер. – Што вы там будзеце рабіць?

– Змагацца! – замагільным голасам адказаў Швейк. – У Аўстрыі справы дрэнь. Зверху лезуць на Кракаў, а знізу – на Венгрыю. Нас малоцяць, як цапамі жыта, куды ні кінь вокам. Таму мяне і клічуць у войска. Яшчэ ўчора я чытаў вам у газеце, што «дарагую айчыну зацягнулі хмары».

– Але ж вы не можаце нат варухнуцца!

– Гэта не перашкодзіць, пані Мюлер, я паеду на вайну ў вазку. Вы ведаеце пана кандытара за рогам вуліцы? У яго ёсць такі вазок. Ён у ім некалькі гадоў назад вывозіў на свежае паветра свайго кульгавага дзядулю, страшэннага злосніка. Вы, пані Мюлер, адвезяце мяне ў гэтым вазку ў войска.

Пані Мюлер заплакала.

– Ці не збегаць мне да лекара, васпан?

– Нікуды не трэба хадзіць, пані Мюлер. Я цалкам прыдатны на гарматнае мяса, вось толькі ногі… Але з Аўстрыяй ужо настолькі кепска, што кожны калека павінен заняць сваё месца ў страі. Спакойна гатуйце каву.

I ў той час, калі заплаканая і расчуленая пані Мюлер цадзіла каву, удалы салдат Швейк спяваў, лежачы ў ложку:

Спалоханая пані Мюлер пад уражаннем жудаснага баявога спеву забылася на каву і, калоцячыся ўсім целам, слухала, як удалы салдат Швейк зноў зацягнуў на сваім ложку:

– Богам прашу вас, – пачуўся жаласны голас з кухні, але Швейк сваю баявую песню даспяваў да канца:

Грошыкі ў кішэні, кухня дармавая! Хто яшчэ ў дывізіі весялей гуляе! Гоп, гоп, гоп!

Пані Мюлер выскачыла за дзверы і пабегла да доктара. Вярнулася яна праз гадзіну, калі Швейк ужо задрамаў. Абудзіў яго тоўсты пан, які, паклаўшы яму руку на лоб, гаварыў:

– Не бойцеся, я доктар Павэк з Вінаградаў. Пакажыце вашу руку. Гэты тэрмометр суньце сабе пад паху. Так, пакажыце язык. Яшчэ. Высуньце язык… Ад чаго памерлі ваш тата і ваша мама?

Такім чынам, у той час як Вена змагалася за тое, каб усе народы Аўстра-Венгрыі паказвалі найярчэйшыя прыклады вернасці і адданасці, доктар Павэк прапісаў Швейку супраць яго патрыятычнага натхнення бром і параіў мужнаму і сумленнаму салдату не думаць пра вайну.

– Ляжыце сабе спакойна, а заўтра я зайду яшчэ раз.

Калі на другі дзень доктар прыйшоў зноў, то яшчэ на кухні спытаў пані Мюлер, як сябе адчувае пацыент.

– Яму, пане доктар, горш, – адказала яна са шчырым смуткам. – Уначы, калі яго прыхапіў раматус, ён, прабачце, спяваў аўстрыйскі гімн.

Доктар Павэк палічыў неабходным адрэагаваць на гэту новую праяву лаяльнасці пацыента павышанай дозай брому. На трэці дзень пані Мюлер паведаміла лекару, што Швейку яшчэ горш.

– Пасля абеду, пан доктар, ён паслаў па карту ваенных дзеянняў, а ўначы трызніў, што Аўстрыя выйграе вайну.

– А парашкі прымае строга паводле ўказанняў?

– Па іх яшчэ, пан доктар, і не пасылаў. Накінуўшыся на Швейка з градам папрокаў і за пэўніўшы яго, што ніколі больш не прыйдзе лячыць чалавека, які адхіляе яго прынцып лячэння бромам, доктар Павэк пайшоў.

Заставалася яшчэ два дні да таго тэрміну, калі Швейк павінен быў аб’явіцца перад прызыўной камісіяй. За гэты час Швейк зрабіў налеясную падрыхтоўку: паслаў пані Мюлер, па-першае, купіць форменную фуражку, па-другое, пазычыць у кандытара за рагом вазок, у якім той некалі вывозіў падыхаць свежым паветрам свайго кульгавага дзядулю-злосніка. Потым Швейк успомніў, што яму патрэбны мыліцы. На шчасце, кандытар захоўваў як сямейную рэліквію і дзедавы мыліцы. Не хапала толькі букеціка кветак, які носяць рэкруты. Але і букет расстаралася яму пані Мюлер, якая за гэтыя дні моцна змізарнела, і дзе ні была, там і плакала.

Такім чынам, у той памятны дзень на пражскай вуліцы з’явіўся кранальны прыклад сапраўднага патрыятызму. Старая жанчына штурхала перад сабой вазок, у якім сядзеў мужчына ў вайсковай фуражцы з бліскучай кукардай і размахваў мыліцамі. На яго пінжаку красаваўся стракаты рэкруцкі букецік кветак. Чалавек гэты, час ад часу размахваючы мыліцамі, крычаў на ўсю вуліцу:

– На Белград! На Белград!

За ім ішоў натоўп, які ўтварыўся з невялікай чародкі людзей, што сабралася перад домам, адкуль Швейк выехаў на вайну. Швейк мог адзначыць, што некаторыя паліцэйскія на скрыжаваннях вуліц аддавалі яму чэсць. На Вацлаўскай плошчы натоўп вакол вазка са Швейкам павялічыўся на некалькі соцень чалавек, а на рагу Кракаўскай вуліцы быў падбіты нейкі бурш у студэнцкай шапачцы, які закрычаў Швейку:

– Heil! Nieder mit den Serben!

Ha рагу Водзічкавай вуліцы ў натоўп урэзалася конная паліцыя і разагнала яго. Калі Швейк паказаў паліцэйскаму інспектару сваю павестку, дзе чорным па белым было зазначана, што сёння ён павінен з’явіцца ў прызыўную камісію, той быў крыху збянтэжаны, і, каб пазбегнуць скандалу, загадаў двум конным паліцэйскім правесці вазок са Швейкам на Стршалецкі востраў.

Пра ўсе гэтыя падзеі ў «Пражскай афіцыяльнай газеце» з’явіўся наступны артыкул:

ПАТРЫЯТЫЗМ КАЛЕКІ

Учора ўдзень прахожыя на галоўных вуліцах Прагі былі сведкамі сцэны, якая красамоўна сведчыць аб тым, што ў гэты вялікі і сур’ёзны момант сыны нашага народа таксама могуць даць бліскучы прыклад вернасці і адданасці трону нашага састарэлага манарха. На нашу думку, вярнуліся часы старажытных грэкаў і рымлян, калі Муцый Сцэвола ішоў у бой, не зважаючы на сваю спаленую руку. Самыя святыя пачуцці патрыятызму прадэманстраваў учора калека на мыліцах, якога везла ў вазку для хворых яго старая маці. Гэты сын чэшскага народа, нягледзячы на сваю немач, добраахвотна скіраваўся на вайну, каб усе свае сілы і нават жыццё аддаць за свайго імператара. I тое, што яго заклік «На Белград!» меў такі жывы розгалас на пражскіх вуліцах, сведчыць, што пражане даюць высокія ўзоры любові да радзімы і пануючага дома.

У гэтым жа духу пісаў і «Прагер Тагеблат»*, дзе артыкул заканчваўся такімі словамі: «Калеку-добраахвотніка праводзіў натоўп немцаў, якія сваім целам ахоўвалі яго ад самасуду чэшскіх агентаў Антанты».

«Багемія»*, публікуючы такое ж паведамленне, патрабавала, каб калекапатрыёт быў узнагароджаны, і аб’явіла, што рэдакцыя газеты прыме ад нямецкіх грамадзян падарункі для невядомага героя.

Аднак калі гэтыя тры газеты лічылі, што чэшская зямля не магла даць больш высакароднага грамадзяніна, то прызыўная камісія гэтага погляду не падзяляла. Асабліва старшы вайсковы ўрач Баўтцэ. Гэта быў няўмольны чалавек, які ва ўсім бачыў круцельскія спробы ўнікнуць вайсковай службы, фронта, кулі і шрапнелі. Вядомы яго вырак: «Das ganze tschechische Volk ist eine Simulantenbande». За дзесяць тыдняў сваёй дзейнасці ён з 11 000 грамадзян 10 999 прызнаў сімулянтамі і выкрыў бы і таго адзінаццацітысячнага, каб гэтага шчасліўца не хапіў паралюш у той самы момант, калі доктар закрычаў на яго: «Kehrt euch!»

– Аднясіце гэтага сімулянта! – сказаў Баўтцэ, пераканаўшыся, што той памёр.

I менавіта перад ім у той незабыўны дзень стаў Швейк, зусім голы, як і ўсе астатнія, сарамліва прыкрываючы сваю галізну мыліцамі, на якія абапіраўся.

– Das ist wirklich ein besonderes Feigenblatt, – сказаў Баўтцэ, – такіх фігавых лісткоў у раі не было.

– Камісаваны па ідыятызму, – абвясціў фельдфебель, зазірнуўшы ў яго паперы.

– А яшчэ на што скардзіцеся? – спытаў Баўтцэ.

– Асмелюся далажыць, у мяне раматус, але служыць пану імператару буду да апошняй кроплі крыві, – сціпла сказаў Швейк. – У мяне ацякаюць калені.

Баўтцэ кінуў на ўдалага салдата Швейка дзіўны погляд і зароў:

– Sie sind ein Simulant!»

I, звяртаючыся да фельдфебеля, з ледзяным спакоем сказаў:

– Den Kerl sogleich einsperren.

Два салдаты з прымкнутымі штыкамі павялі Швейка ў гарнізонную турму. Швейк ішоў на мыліцах і са страхам адчуваў, што яго раматус праходзіць. Пані Мюлер чакала Швейка з вазком на мосце, але, убачыўшы яго паміж двума штыкамі, заплакала і ціха адышла ад вазка, каб ужо ніколі да яго не вяртацца.

A ўдалы салдат Швейк сціпла ішоў у суправаджэнні ўзброеных абаронцаў дзяржавы. Штыкі ззялі на сонцы, і на Малай Стране перад помнікам Радзецкаму* Швейк звярнуўся да натоўпу, які яго праводзіў:

– На Белград! На Белград!

I маршал Радзецкі задуменна глядзеў са свайго п’едэстала на ўдалага салдата Швейка, які з рэкруцкім букецікам на пінжаку кульгаў на старых мыліцах.

Нейкі салідны пан тлумачыў людзям, якія стоўпіліся вакол яго, што вядуць «дызенціра».