Читать книгу Dzieje Mongolii - Baabar - Страница 19

To właśnie w tym niebezpiecznym świecie, obfitującym w silne i stale walczące narody, koczownicy Azji Środkowej stworzyli Kaganat Turecki, stepowe imperium rozciągające się na obszarze od Wielkiego Muru po Morze Czarne. Zgodnie ze współczesnym stanem badań, pierwszym potężnym narodem koczowniczym mongolskiego pochodzenia było plemię, które źródła chińskie nazywają Żoużanami [200b, 163–180]. Dwór chański Żoużanów, czyli ‘mających zaplecione warkocze’12, znajdował się w górach Chingan. Stąd, w latach 330–555, kierowali oni imperium rozciągającym się od jeziora Bajkał po pustynię Gobi i od Karaszaru po Koreę. Ten lud wprowadził tytuł qaγan (mong. chaan), który miał się stać ozdobą wielu władców w Europie i Azji. Jednakże ich imperium zostało obalone przez Turków.

Tymczasem Turcy, wytapiając żelazo i zaopatrując Żoużanów w broń, doszli do potęgi i nagle, pod przywództwem swego króla Bumyna, zbuntowali się i przejęli wszystkie ziemie kontrolowane przez lud ‘z zaplecionymi warkoczami’. Niektórzy Żoużanowie pozostali na miejscu, podporządkowując się władzy Turków, inni jednak przeszli przez góry Ural na stepy europejskie dzisiejszych Węgier i mieszkali tam, znani jako Awarowie, do czasu aż zostali, w VIII wieku, pokonani przez Karola I Wielkiego [73, 20]. Nawiasem mówiąc, stepy węgierskie przyciągały pokolenia koczowników jako ziemie zdatne do wypasu bydła, a i współcześni Węgrzy są przecież potomkami ludu koczowniczego pochodzenia ugrofińskiego, który przywędrował zza Uralu.

Żoużanie, czyli Awarowie, osiedlili się na północnym brzegu Morza Czarnego i utrzymywali pokojowe stosunki z Konstantynopolem (dawne Bizancjum), co ostatecznie zirytowało Turków, którzy ich stamtąd wyrzucili. Zapewne to z kolei spowodowało powstanie Kaganatu Tureckiego, największego i najpotężniejszego państwa koczowniczego w Azji przed dojściem do władzy Czyngis-chana. Hunowie podbili jedynie sąsiednie plemiona koczownicze; Scytowie i Sarmaci sprawowali kontrolę nad stepami rosyjskimi; Hunowie Attyli byli panami ziem od Dunaju do Wołgi; Biali Hunowie panowali na obszarze od Morza Aralskiego do Hindukuszu; tymczasem Kaganat Turecki sprawował władzę nad całą strefą stepu euroazjatyckiego, od Wielkiego Muru Chińskiego aż po Morze Czarne.

Podczas gdy Bumyn walczył i łatwo pokonał Żoużanów (zwanych również Nirunami), jego brat Istemi powiększał ich posiadłości, najeżdżając region Amu-darii i atakując Persję. Przechwycił także Sogdianę, ziemię, która dawała dostęp do jedwabiów chińskich. Przyglądając się 2000-letniej historii koczowników, można stwierdzić, że niektórzy z tych azjatyckich chanów zajmujących się hodowlą zwierząt mało się interesowali bezpośrednimi zyskami ekonomicznymi. Jednakże dostrzegli, że ściąganie podatków jest lepsze niż łupienie kupców i grabież produktów i zrozumieli, że najpewniejszym sposobem powiększania regularnych danin jest kontrolowanie dróg, ukrócenie rabunków na szlakach handlowych i rozwijanie wymiany handlowej. Dlatego Istemi wysłał posłów do Cesarstwa Wschodniorzymskiego, stanowiącego największy rynek zbytu dla chińskich jedwabiów. Kiedy koczownicy z Azji Środkowej przybyli jako goście do Konstantynopola, chrześcijańskiego miasta, nikt nie przypuszczał, że zdobędą oni to miejsce, osiedlą się tam i założą Imperium Osmańskie. Przyjazne stosunki między Konstantynopolem a Turkami psuło nieustanne wtrącanie się Awarów i dlatego Turcy wysłali swoją konnicę. Wyruszywszy z doliny rzeki Kubań, przekroczyli Cieśninę Kerczeńską i opanowali, w 576 roku, Bosfor. Następnie, w 580 roku, opanowali greckie miasta leżące niedaleko dzisiejszego Sewastopola. Potem, jako że zaczęli wojnę z Persami, nie mieli innego wyjścia jak ograniczyć działania wojenne na zachodzie.

Imperium Osmańskie, mające powiązania z Chinami, Indiami, Persją i Konstantynopolem, ośrodkami cywilizacyjnymi ówczesnego świata, kontrolowało szlaki, które łączyły tę czwórkę, a popierając handel i wzajemne kontakty, przyczyniło się w znaczący sposób do rozwoju ludzkości. Na ochranianych przez Turków drogach handlowych roiło się od misjonarzy nestoriańskich, muzułmańskich i buddyjskich. Od cywilizowanego świata Turcy przejęli dla koczowników Azji Środkowej alfabet. Dzięki zapożyczeniu alfabetu od ludu pochodzenia irańskiego, mianowicie od Sogdyjczyków, podniósł się poziom kultury koczowników. Ci ostatni nie dość że przyjęli od Turków dwunastoletni ‘kalendarz zwierzęcy’, to jeszcze upowszechnili go podczas swych licznych wypraw wojennych. Turcy jako pierwsi pokazali, że dobrze zorganizowani koczownicy mogą nie tylko podbijać, lecz także ustanawiać skuteczną kontrolę nad tak rozległym terytorium, jak strefa stepu euroazjatyckiego, rozciągająca się od gór Chinganu po stepy węgierskie.