Читать книгу Dzieje Mongolii - Baabar - Страница 21

Chociaż w okresie 500 lat pomiędzy upadkiem Kaganatu Tureckiego a powstaniem Imperium Mongolskiego nie pojawił się żaden związek plemienny podobny do Turków, to jednak chanaty ujgurskie, kirgiskie i kitańskie były wystarczająco wielkie, by je tu wymienić. Plemię Ujgur, którego nazwa znaczy ‘jednoczyć, łączyć’13, zaczęło, zamiast Turków Wschodnich, sprawować kontrolę nad obszarem między górami Ałtaj i Chingan i między Sajanami a wielką pustynią Gobi, czyli nad terytorium niemal takim samym, jakie obejmuje współczesna Mongolia. Co więcej, ich stolicą był Kara Balgasun, położony zaledwie 25 km na północny zachód od Karakorum, gdzie później Czyngis-chan ustanowił swoją stolicę. Ujgurowie przyjęli i zmodyfikowali alfabet sogdyjski, który przyjęły i dostosowały do swoich potrzeb kolejne pokolenia koczowników. Na marginesie, Ujgurowie byli jednymi z pierwszych koczowników, którzy porzucili szamański kult Nieba i przyjmowali religie światowe: buddyzm, chrześcijaństwo, manicheizm.

Od czasów huńskich aż do końca ery mongolskiej Azja Środkowa była jednym z istotnych ośrodków politycznych świata i dlatego przez 2000 lat najróżniejsze religie próbowały przeniknąć na ten obszar. Przez całe swe dzieje koczownicy wyróżniali się tolerancją wobec wszystkich religii, jednakże aż do czasów ujgurskich żaden z nich nie porzucił kultu Błękitnego Nieba. To właśnie w sercu Azji Środkowej, pośród tych ludzi, manicheizm, religia potępiana zarówno przez islam, jak i chrześcijaństwo, znalazła swych wyznawców.

Inną ważną religią, która dotarła do koczowników Azji Środkowej po manicheizmie był nestorianizm, którego wyznawcy tworzyli jedną z sekt chrześcijańskich. W V wieku rozgorzała między św. Cyrylem, arcybiskupem Aleksandrii, a Nestoriuszem, patriarchą Konstantynopola, wielka debata na temat tego, czy Jezus był istotą całkowicie boską, czy na wpół ludzką i na wpół boską. Podczas gdy mieszkańcy obszaru na zachód od Suezu popierali Cyryla, ci na wschód podzielali nauczanie Nestoriusza o dwóch osobach w Jezusie – ludzkiej i boskiej. W roku 431 doszło do głośnej dysputy w tej kwestii i do zadania klęski nestorianizmowi. Jednakże wierni zwolennicy Nestoriusza utworzyli sektę, która przez setki lat cieszyła się uznaniem w Syrii i innych krajach wschodnich [72, 366]. Misjonarze nestoriańscy z powodzeniem propagowali swoją religię na Wschodzie, również w Azji Środkowej, gdzie udało im się utrzymać znaczne wpływy przez kilkaset lat. Później do tej części świata wkroczyli franciszkanie i dominikanie, ale nigdy nie przyćmili wpływu nestorian.

W 840 roku Kirgizi znad Jeniseju wypędzili Ujgurów i ustanowili swoje panowanie na obszarze współczesnej Mongolii. Jednakże w 924 roku Kitanowie, lud pochodzenia mongolskiego, pokonali Kirgizów i wypędzili ich z powrotem nad Jenisej. Zgodnie ze źródłami chińskimi, Kitanowie przemieszczali się wzdłuż południowej strony Wielkiego Muru już od IV i V wieku. Dzięki bliskim kontaktom z Chińczykami ci kitańscy Mongołowie przejęli bardzo wiele z ich kultury, stając się najbardziej zsinizowanymi koczownikami w dziejach, do tego stopnia, że utracili poczucie swej tożsamości. To, że we współczesnym języku mongolskim Chiny nazywa się Chjatad (< st. mong. kitad, l. mn. < kitan), jest efektem tego pomieszania. Również Rosjanie przejęli nazwę Kitaj od ludów tureckich i mongolskich. Koczownicy, czekając cierpliwie na swoją kolej, nieoczekiwanie – w X wieku – stali się potęgą i podporządkowali sobie całą Koreę i Mandżurię. Chiny wkroczyły wówczas w okres znany jako ‘Pięć Dynastii, Dziesięć Królestw’, który trwał od 907 do 960 roku i był okresem pięćdziesięciu lat ciężkich walk. W nagrodę za pomoc jednej z walczących stron w obaleniu dynastii T‘angów Kitanowie otrzymali terytorium odpowiadające współczesnym prowincjom Hupej i Szansi oraz miasto Jenczou, obecny Pekin. Po tym zwycięstwie osiedlili się na dobre w obrębie Muru. Uczynili oni Jenczou swoją stolicą, tym samym zakładając to miasto, które stało się tak ważne w dziejach Chin. Kiedy już ci koczownicy osiedlili się w Chinach, nie mogli się powstrzymać przed wnikaniem w głąb wewnątrzchińskich państw lennych. Założone przez nich królestwo znane jest w historii Chin jako dynastia Liao. Granicząc, wzdłuż prowincji Szansi, z królestwem dynastii Sung, przetrwało ono dwieście lat, do czasu aż Dżurdżeni – lud pochodzenia mandżursko-tunguskiego – założyli swe Złote Królestwo (dynastia Cin).

Tymczasem Arabowie, zjednoczeni pod sztandarem islamu w celu szerzenia swej religii siłą oręża, stracili impet około X wieku. Ich dzieło kontynuowały jednak ludy tureckie, które w okresie Kaganatu Tureckiego rozlały się po całej Azji. Potomkowie koczowników Azji Środkowej nawrócili się na islam; wszyscy ich przywódcy rodowi i plemienni, nazywając siebie naznaczonymi przez Allaha sułtanami i kalifami, prowadzili w imię Allaha swe wielkie i małe wojny. W czasie gdy na północ Indii, południe Europy i zachód Chin najechały plemiona, które przynosiły islam na ostrzu swych szabel, Kitanowie, niemal całkowicie zasymilowani z Chińczykami, utworzyli we Wschodnim Turkiestanie nowe państwo. Pobici dotkliwie i wypędzeni z Pekinu przez Dżurdżenów, uciekli Kitanowie na zachód i w 1128 roku dotarli do grodu Balasagun (dzisiejsza Kirgizja). Tutaj założyli państwo Kara Kitajów. Jego przywódcą był Gür-chan. Pobił on wszystkie pobliskie plemiona muzułmańskie i poszerzył swoje ziemie aż po Amu-darię. Sanktuaria muzułmańskie na tych terytoriach przemienił w świątynie chrześcijańskie lub buddyjskie. Sława o głośnych dokonaniach Kara Kitajów dotarła do chrześcijan, którzy – utraciwszy Jerozolimę na rzecz muzułmanów – od niemal pięciuset lat czuli się upokorzeni. Krzyżowcy po utracie Jerozolimy podnosili się na duchu wieściami o zwycięstwach Kara Kitajów, krążyła wśród nich legenda, według której Gür-chan pod postacią legendarnego Księdza Jana spieszy chrześcijanom na pomoc i doszedł juz do Tygrysu [156].

10 Chociaż Sienpi wywodzili się z tego samego obszaru nie jest pewne, że byli oni identyczni z Hiung-nu (przyp. C.K.).

11 Większość zachodnich uczonych mogłaby zakwestionować taki pogląd. Por. Crossley 1997 (przyp. C.K.).

12 Etymologia niepewna (przyp. tłum.).

13 Etymologia nazwy Ujγur jest ciągle przedmiotem dyskusji (przyp. tłum.).